یک تکه استخوان که نشان می‌دهد «گلادیاتورها» با «شیر یا پلنگ» می‌جنگیدند
برای نخستین بار، رد گاز یک گربه‌سان بزرگ، شاید شیر آفریقایی، روی استخوان‌های فردی شناسایی شده که گمان می‌رود گلادیاتور رومی باستان باشد.
فرادید| نبرد گلادیاتورها با شیرها یکی از تصاویر ماندگار از میدان‌های نبرد رم باستان است. اما به جز تصاویر روی موزاییک‌ها و کنده‌کاری‌ها و چند اشاره در متون باستانی، در عمل هیچ مدرک فیزیکی مبنی بر وقوع چنین اتفاقی کشف نشده بود.
به گزارش فرادید، حالا برای نخستین بار، رد گاز یک گربه‌سان بزرگ که شاید شیر آفریقایی باشد، روی استخوان‌های فردی پیدا شده که گمان می‌رود گلادیاتوری بوده که حدود ۱۸۰۰ سال پیش مرده است. این بقایا که ۲۰ سال پیش در یک گورستان رومی در یورک انگلستان پیدا شدند، به تازگی توسط محققان بریتانیایی دوباره بررسی شده‌اند تا دلیل زخم‌های فرورفته روشن شود.
جان پیرس، باستان‌شناس آموزشگاه کینگز لندن و عضو تیم پژوهشی می‌گوید این فرد «تنها شخص شناخته شده در دنیای روم» است که رد گاز یک شکارچی رده بالا مانند شیر روی بدنش پیدا شده است. همچنین این نخستین مدرک فیزیکی است که نشان می‌دهد گربه‌سانان بزرگ برای بازی در میدان‌های نبرد به این گوشه دورافتاده از امپراتوری روم آورده شده‌اند.
آیا این سوراخ روی استخوان انسان توسط فک‌های یک شیر ایجاد شده است؟ پژوهشگران نمونه‌ای که در گورستان رومی پیدا شده بود را با رد گازهای گربه‌سانان بزرگ امروزی مقایسه کردند و دریافتند این سوراخ به روشنی توسط شیر یا پلنگ ایجاد شده است.
پژوهشگران اسکن‌های سه‌بعدی با کیفیت بالا از این رد گازها را با ردگازهای گربه‌سانان امروزی که پس از تغذیه با گوشت روی استخوان ایجاد شده بود، مقایسه کردند. پیرس می‌گوید: «با حذف گزینه‌ها، شکی نیست که این ردها یا متعلق به شیر است یا پلنگ.»
تیم تامپسون، انسان‌شناس پزشکی قانونی دانشگاه مینوث در ایرلند و رهبر این پژوهش، باور دارد رد گازها کمابیش همزمان با زمان مرگ ایجاد شده‌اند؛ یعنی این گاز گرفتن مربوط به پس از مرگ نیست.
تامپسون توضیح می‌دهد: «هیچ نشانه‌ای از ترمیم وجود ندارد که نشان دهد گاز گرفتن پیش از مرگ رخ داده باشد. اگر گاز گرفتن پس از مرگ بوده، انتظار داشتیم رنگ متفاوتی در لبه شکستگی‌ها مشاهده کنیم و همچنین قطعات کوچک استخوان در محل سوراخ‌ها از بین رفته باشد.»
چیزی که روشن نیست اینست که آیا فرد فوت‌شده به‌راستی یک گلادیاتور بوده یا شخص دیگری که در یک میدان رومی با شیر مبارزه کرده است. با این حال، کارشناسان می‌گویند این یافته تصویر کامل‌تری از نحوه برگزاری این نمایش‌های خشونت‌آمیز ارائه می‌دهد.
گورستان گلادیاتورها؟
اسکلت این فرد ۲۰ سال پیش در اِبوراکوم یا یورک امروزی کشف شد. اِبوراکوم یک قلعه و شهر مهم رومی در استان بریتانیا بین سال‌های ۷۱ تا ۴۰۰ میلادی بود. با توجه به بررسی لایه‌های خاک، احتمال دارد این فرد در اواسط تا اواخر قرن سوم میلادی مرده و دفن شده باشد.
اگرچه در گورستان سنگ قبر یا نشانه دیگری پیدا نشد، تیم پژوهشی باور دارد این محل، گورستان گلادیاتورها بوده است. بیشتر بقایای نزدیک به ۷۰ جسد کشف‌شده در آنجا نشانه‌های «درگیری‌های خشونت‌آمیز» داشتند که همواره برای گلادیاتورها طبیعی بوده است. بسیاری نیز سرشان بریده شده بود، مراسمی رایج برای کسانی که در مبارزات گلادیاتوری در انگلستان به شدت زخمی می‌شدند.
پیرس می‌گوید: «ما مورد سَربریدن را در بسیاری از اسکلت‌های دیگر گورستان دیدیم که انگار نوعی پایان بخشیدن به کار بازنده مجروح بوده است.» با این حال، برخی کارشناسان نسبت به این دیدگاه تردید دارند.
مایکل کارتر، استاد تاریخ یونان و روم و لاتین در دانشگاه براک انتاریو می‌گوید: «از دید فنی، گلادیاتورها با گلادیاتورها می‌جنگیدند. این ممکن است یک وِناتورِه باشد، یعنی شکارچی یا مبارزی که در رویارویی با گربه‌سانان بزرگ و خرس‌ها خبره بود یا بیش از آن، احتمال دارد یک فرد محکوم به اعدام را راهی میدان مبارزه می‌کردند.»
در روم باستان، «damnatio ad bestias» به معنی «محکومیت به مرگ به‌وسیله جانوران» نوعی مجازات رایج برای مجرمان، مسیحیان و دیگران بود که در میدان‌های نبرد پیش از بازی‌های گلادیاتوری اجرا می‌شد. همچنین ممکن است از این کار در قالب نوعی قربانی کردن مذهبی هم استفاده شده باشد.
نویسنده و مورخ و استاد پژوهش‌های انسانی در دانشگاه کُرنِل موافق این احتمال است که بقایای این فرد مربوط به یک وِناتوره بوده، اما اشاره می‌کند که اِبوراکوم در لبه امپراتوری روم قرار داشته است.
او می‌گوید: «قوانینی که در رم اجرا می‌شد، ضرورتا در ابوراکومِ فراموش‌شده اعمال نمی‌شد. بنابراین هرچند احتمال دارد این مرد گلادیاتور نباشد، اما ممکن است به راستی گلادیاتور باشد. دفن شدن در گورستان گلادیاتورها بدون‌شک دلیلی برای این نظریه است.»
پیرس می‌گوید: «هر چه که باشد، می‌توانیم بدون تردید بگوییم درگیری خشونت‌آمیز بین انسان و گربه‌سان بزرگ در یورک تنها می‌توانسته در یک میدان نبرد رخ دهد.»
گربه‌سانان بزرگ در انگلستان
پرسش مهم اینست که چگونه یک شیر آفریقایی یا هر گربه‌سان بزرگ دیگری وارد انگلستان شده است؟ این پرسش به اندازه‌ای که به نظر می‌رسد دور از ذهن نیست.
ابوراکوم محل استقرار لشکر ششم امپراتوری روم بود که سربازان زیادی از شمال آفریقا داشت. پیرس اشاره می‌کند که سفال‌های رومی یافت شده در یورک طرح‌هایی دارند که به آن منطقه اشاره دارد، بنابراین می‌توان حدس زد صنعتگران آفریقایی شمالی، لشکر را هنگام اشغال بریتانیا همراهی می‌کردند.
او می‌گوید: «گه‌گاه امپراتور خودش هم حضور داشت. می‌دانیم سِپتیمیوس سِوِروس حدود این زمان از آنجا دیدن کرد. احتمال دارد یک شیر برای نمایش بزرگ یا تنها برای سرگرمی سربازان به یورک فرستاده شده باشد.»
اما شیرها ارزان نبودند. فرمانی از امپراتور دیوکلیشِن در سال ۳۰۱ میلادی، بهای شیر از شمال آفریقا را به ۱۵۰۰۰۰ دیناری، سکه نقره رایج روم، محدود کرد. دومینیک راثبون، استاد تاریخ باستان در کالج کینگز لندن می‌گوید این مبلغ برابر حدود ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزار پوند (۳۳۰ تا ۶۰۰ هزار دلار) امروزی است.
قیمت بالایی است، اما در دنیایی که چنین نمایش‌هایی شکلی از سرگرمی بسیار ارزشمند بود، ارزشش را داشت.
در نهایت، یافته‌های جدید ارزش بالایی برای باستان‌شناسان و تاریخ‌دانانی دارد که افسانه‌های وابسته به بازی‌های گلادیاتوری و شکار حیوانات در آمفی‌تئاترهای سراسر امپراتوری روم را مطالعه می‌کنند. پژوهشگران امید دارند این کشف سبب شناسایی آمفی‌تئاتر ابوراکوم شود که هنوز جایی زیر یورک دفن است.
مترجم: زهرا ذوالقدر
