«لوله‌کشی باستانی» بعد از 1500 سال از زیر خاک بیرون آمد
این کشف تازه بخشی از روند گسترده‌تر دستاوردهای باستان‌شناسی در تاجیکستان است. سال ۲۰۲۳، شبکه فاضلابی از سده هفتم میلادی در استروشن تاجیکستان کشف شد که نشانه‌ای از مهندسی پیشرفته آن زمان بود.
فرادید| باستان‌شناسان در تاجیکستان در پهنه‌ی موگ‌تپه در استروشن کشفی حیرت‌انگیز کردند: سامانه‌ای باستانی برای انتقال آب که نزدیک ۱۵۰۰ سال پیش ساخته شده و بر فراز تپه‌ای به ارتفاع ۶۵ متر (برابر یک ساختمان ۲۰ طبقه امروزی) قرار دارد. این یافته شگفت‌آور، پرتویی نو بر توانمندی‌های مهندسی و زندگی روزمره تمدن‌های نخستین آسیای میانه می‌افکند.
به گزارش فرادید، پهنه‌ی موگ‌تپه که در گذشته میزبان دژهای فرمانروایان «اوراتوبه» بود، نزدیک به سه دهه به حال خود رها شده بود. فعالیت‌های عمرانیِ سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ به لایه‌های فرهنگی آن آسیب بیشتری زدند و بسیاری از کارشناسان باور داشتند رازهای این پهنه برای همیشه از میان رفته است.
با این حال، در تابستان ۲۰۲۵ گروهی به سرپرستی پروفسور نبیجان رحیموف از دانشگاه دولتی خجند با همکاری انجمن تاریخی‌فرهنگی «قلعه موگ» کاوشی تازه را آغاز کردند. این گروه، گرچه از پشتیبانی مالی رسمی بی‌بهره بودند، اما با کمک دانشجویان و متخصصان توانستند بخش‌های کلیدی از سامانه قنات و لوله‌کشی آب را با دقت فراوان بیرون آورند.
میان ۱۸ ژوئن تا ۱۸ ژوئیه، باستان‌شناسان سه بخش از این سامانه را بررسی کردند و دریافتند آب از چشمه‌ای در دامنه‌ی تپه‌ی مجاور گرفته میشد و از راه لوله‌های سفالی موسوم به «کُبور» (هر یک به طول نزدیک ۴۰ سانتی‌متر) منتقل میشد. این لوله‌ها با ملات ضدآب گچی سفید به هم چسبیده میشد و در گودالی به عرض ۸۵ سانتی‌متر و عمق ۲۰ سانتی‌متر جای می‌گرفت. در درازای مسیر، حوضچه‌هایی کوچک ساخته شده بود که شاید محل گردآوری آب بوده‌اند. یکنواختی و دقت ساخت لوله‌ها نشان می‌دهد کارگاه‌های تخصصی برای تولید آن‌ها وجود داشته؛ نکته‌ای که گواه پیشرفت بالای زیرساخت‌ها در آن دوره است.
فراتر از لوله‌کشی، در کاوش‌ها اشیاء ارزشمندی هم پیدا شده‌اند که پرده از زندگی روزمره برمی‌دارند. لایه‌های خاکی سده‌های پنجم تا هشتم میلادی، سفالینه‌ها، سنگ‌ساب‌های غلات و وزنه‌های دوک‌ریسه گواه رونق کشاورزی و نساجیِ آن دوران است. در لایه‌های ژرف‌تر، اشیایی از دوره‌های کهن‌تر از جمله سده‌های یکم تا سوم میلادی و نیز دوره‌های هخامنشی و هلنی (قرن ششم تا یکم پیش از میلاد) کشف شد. از مهم‌ترین یافته‌ها می‌توان به پاره‌هایی از جام‌های پایه‌بلند، ظروف کاسه‌مانند و کاسه‌های سفالین با پوشش قرمز اشاره کرد.
لوله سفالی «کُبور» از سامانه آب‌رسانی باستانی پهنه موگ‌تپه که بیش از ۱۵۰۰ سال پیش برای انتقال آب از چشمه‌ای مجاور استفاده می‌شده است
رحیموف در این باره گفته: «یادمان‌های باستان‌شناسی تنها سنگ و سفال شکسته نیستند؛ آن‌ها گواه روشن تاریخ ما هستند. بدون حفاظت و رفتار آگاهانه، این آثار ممکن است از بین بروند. برعهده‌ی ماست که آن‌ها را پاس بداریم و فرهنگ کهن تاجیکستان را به جهان بشناسانیم.»
این کشف تازه بخشی از روند گسترده‌تر دستاوردهای باستان‌شناسی در تاجیکستان است. سال ۲۰۲۳، شبکه فاضلابی از سده هفتم میلادی در استروشن کشف شد که نشانه‌ای از مهندسی پیشرفته آن زمان بود.
ماه مه ۲۰۲۵ نیز ظرفی سفالی از دوران کوشانی نزدیک سربند کشف شد که نوشته‌ای به زبان باختری روی آن حک شده بود و دریچه‌ای کمیاب به سواد و زندگی اجتماعی باستان گشود. همچنین در پهنه‌ی «سوی خاوزک» در دره زرافشان (شمال تاجیکستان) آثاری با قدمت ۱۵۰ هزار سال یافت شده است که نظریه گذرگاه مهاجرتی انسان‌های اولیه از این منطقه را تقویت می‌کند.
لوله‌کشی موگ‌تپه نه‌تنها هوش مهندسان باستان را نشان می‌دهد، بلکه مدرک ملموسی از سازمان اجتماعی و اقتصادی جامعه‌ای است که از آن بهره‌مند بوده است. تیم پژوهشی قصد دارد از «آژانس حفاظت از یادمان‌ها» زیر نظر دولت تاجیکستان درخواست کند تا پشتیبانی رسمی برای ادامه کاوش‌ها و حفاظت از این میراث ارزشمند فراهم شود.
با ادامه پژوهش‌ها، پهنه‌ی موگ‌تپه نوید افشای رازهای بیشتری درباره زندگی روزمره، فناوری‌ها و فرهنگ‌های تمدن‌های گذشته آسیای میانه را می‌دهد. این کشف اهمیت حفاظت باستان‌شناختی را دوچندان می‌کند و بار دیگر غنای تاریخی تاجیکستان را به نمایش می‌گذارد.
مترجم: زهرا ذوالقدر
