باستان‌شناسان بقایای یک «ساختمان 5 هزارساله» را در کردستان عراق پیدا کردند
با ظهور شواهد باستان‌شناسی بیشتر، کانی شایه به‌عنوان مکانی کلیدی برای درک چگونگی گسترش نخستین تجربه‌های شهری جهان از قلب بین‌النهرین به کوه‌هایی که خاور نزدیک باستان را شکل داده‌اند، برجسته می‌شود.
فرادید| تیمی پژوهشی از مرکز مطالعات باستان‌شناسی دانشگاه کوئیمبرا (CEAACP) از کشف یک سازه عظیم در «کانی شایِه» خبر دادند؛ یک مکان باستان‌شناسی کوچک که در استان سلیمانیه در منطقه کردستان شمال‌شرق عراق، در حوضه باسیان و در لبه غربی کوه‌های زاگرس قرار دارد.
به گزارش فرادید، این کشف دیدگاه‌های بی‌سابقه‌ای درباره توسعه شهری و سیاسی اولیه خاور باستان، به‌ویژه در دوره اوروک (حدود ۳۳۰۰–۳۱۰۰ پیش از میلاد) ارائه می‌دهد؛ دوره‌ای که بیشتر با نام «طلوع تمدن» شناخته می‌شود.
کشفی مهم در منطقه شرق دجله
پروژه باستان‌شناسی کانی شایِه (KSAP) که توسط CEAACP و با همکاری دانشگاه کمبریج و نهادهای میراث فرهنگی اقلیم کردستان هدایت می‌شود، یک فصل کاوش موفق دیگر را به پایان رسانده است. باستان‌شناسان این مکان را مهم‌ترین منطقه شرق رود دجله برای درک سکونت انسانی بین هزاره چهارم و سوم پیش از میلاد توصیف می‌کنند.
به گفته تیم پژوهشی، در کاوش‌های بالای تپه مصنوعی کانی شایِه، ساختمانی عظیم با کارکرد رسمی یا مذهبی کشف شده که شاید به دوره اوروک تعلق داشته باشد. اوروک شهری است که به‌عنوان نخستین کلان‌شهر جهان و یکی از مراکز کلیدی شکل‌گیری دولت در جنوب بین‌النهرین شناخته می‌شود. کشف کانی شایه نشان می‌دهد نفوذ فرهنگی و سیاسی اوروک فراتر از دشت‌های بین‌النهرین به مناطق کوهستانی زاگرس هم رسیده است.
کشف یک سازه عظیم توسط باستان‌شناسان در کانی شایه، یک مکان باستان‌شناسی در استان سلیمانیه و در دامنه‌های رشته‌کوه زاگرس
اشیایی که ارتباطات باستانی را بازتعریف می‌کنند
دو اثر بی‌مانند داخل این ساختمان کشف شد:
- قطعه‌ای از آویز طلا که نشان‌دهنده دسترسی به فلزات گران‌بها و حضور نخبگان یا مناسک مذهبی در جامعه‌ای است که پیش‌تر حاشیه‌ای تصور می‌شد.
- مُهر استوانه‌ای دوره اوروک که در امور اداری به‌کار می‌رفته است (نمادهای قدرت سازمان‌یافته و کنترل).
باستان‌شناسان مخروط‌های زینتی دیواری هم کشف کرده‌اند که از ویژگی‌های معماری عظیم اوروک هستند و برای تزئین معابد و ساختمان‌های عمومی به‌کارمی‌رفته‌اند. این ویژگی‌ها تفسیر ساختمان کانی شایه به‌عنوان یک مجتمع عمومی یا تشریفاتی، شاید مرتبط با فعالیت‌های مذهبی یا حکومتی را تقویت می‌کنند.
تیم پژوهشی افزود: «اگر ماهیت عظیم این ساختمان تأیید شود، می‌تواند فهم ما از رابطه اوروک با مناطق حاشیه‌ای را به‌شکل عمیقی بازتعریف کند و نشان دهد مکان‌هایی مانند کانی شایه نه حاشیه‌ای، بلکه نقش‌آفرینان مرکزی در انتشار فرهنگی و سیاسی تمدن شهری اولیه بوده‌اند.»
به گفته تیم پژوهشی، کاوش‌ها در بالای تپه مصنوعی کانی شایه منجر به کشف ساختمانی عظیم با کارکرد رسمی یا مذهبی شده که ممکن است به دوره اوروک تعلق داشته باشد
دوره اوروک: تولد تمدن
«دوره اوروک» که نام خود را از شهری باستانی واقع در عراق کنونی گرفته، نمایانگر مرحله‌ای حیاتی در تاریخ بشر است. در این دوران، نخستین شهرها شکل گرفتند، خط نوشتاری (پروتو-میخی) اختراع شد، دین سازمان‌یافته و مدیریت مرکزی پدید آمد. نفوذ اقتصادی و سیاسی اوروک سراسر هلال حاصل‌خیز را پوشش می‌داد و بین‌النهرین را از راه شبکه‌های تجاری و تبادلات فرهنگی به آناتولی، شام و کوه‌های زاگرس مرتبط می‌کرد.
یافته‌هایی مانند آنچه در کانی شایه به دست آمده، به پژوهشگران کمک می‌کند درک کنند چگونه ایده‌های حکومت، معماری و هنر از دشت‌های بین‌النهرین به جوامع همجوار در ارتفاعات منتقل شده است. حضور مُهرهای استوانه‌ای و الگوهای زینتی به سبک اوروک در زاگرس، گواه زبان فرهنگی مشترکِ قدرتی است که فراتر از مرزهای جغرافیایی بوده است.
مکانی چنددوره‌ای با سکونت مستمر
فراتر از لایه‌های اوروک، در کاوش‌های جاری در کانی شایه لایه‌های سکونتی از دوره‌های هلنی-پارتی (۲۴۷ پیش از میلاد–۲۲۴ میلادی) و نوآشوری (حدود ۹۱۱–۶۰۹ پیش از میلاد) کشف شده است. این یافته‌ها اهمیت استراتژیک و فرهنگیِ دیرینه‌ی این مکان را تأیید می‌کنند. میان بقایای نوآشوری، یک مُهر استوانه‌ای دیگر هم یافت شد که نشان می‌دهد کانی شایه اهمیت منطقه‌ای خود را در شبکه امپراتوری حفظ کرده است.
این سکونت مداوم در طول هزاران سال، نقش این مکان را به‌عنوان گذرگاهی میان بین‌النهرین و زاگرس، جایی که مردم و امپراتوری‌های متنوع با هم تعامل داشته و کالا و ایده تبادل می‌کردند، برجسته می‌کند.
این تیم قصد دارد نتایج مقدماتی کاوش‌ها را در ماه‌های آینده منتشر کند و یک رساله جامع درباره سه فصل نخست کاوش‌ها که از ۲۰۱۳ آغاز شده، ارائه دهد.
یک مهر استوانه‌ای مشخصه دوره اوروک که در امور اداری و بوروکراتیک به‌کار می‌رفته و نماد قدرت سازمان‌یافته و کنترل است
فصلی نو در مطالعه تمدن‌های اولیه
کشف ساختمان عظیم دوره اوروک در کانی شایه نه‌تنها درک ما از تمدن بین‌النهرین را غنی می‌کند، بلکه مدل‌های سنتی «مرکز و حاشیه» را به چالش می‌کشد. به نظر می‌رسد جوامع کوهستانی زاگرس صرفاً تحت تأثیر قرار نمی‌گرفتند، بلکه خود فعالانه در شکل‌گیری جوامع پیچیده اولیه مشارکت داشتند.
با ظهور شواهد باستان‌شناسی بیشتر، کانی شایه به‌عنوان مکانی کلیدی برای درک چگونگی گسترش نخستین تجربه‌های شهری جهان از قلب بین‌النهرین به کوه‌هایی که خاور نزدیک باستان را شکل داده‌اند، برجسته می‌شود.
مترجم: زهرا ذوالقدر
