مجسمه‌ای شبیه «بودا» بر روی سطل هزارساله‌ای که در نروژ کشف شد

فرادید| یک سطل چوبی هزارساله که در قبر مشهور کشتی وایکینگ اوزبِرگ در نروژ کشف شد، توجه جهانی را دوباره به خود جلب کرده، نه‌تنها به دلیل وضعیت فوق‌العاده حفظ آن، بلکه به دلیل مجسمه برنزی مرموزی که به آن متصل است؛ الگویی به سبک سلتی که شباهت چشمگیری به بودا دارد.  با این حال، باستان‌شناسان می‌گویند این شیء هیچ ارتباطی با بودیسم ندارد، بلکه داستان قدرتمندی درباره تبادل فرهنگی، تجارت و نمادگرایی عصر وایکینگ‌ها را روایت می‌کند. 

به گزارش فرادید، این سطل ساخته‌شده از چوب سرخدارِ مقاوم و تقویت‌شده با اتصالات برنزی، یکی از اندک اشیایی بود که در گورتپه اوزبِرگ کمابیش سالم باقی مانده بود؛ گورتپه‌ای که در سال ۱۹۰۴ کشف شد. در حالی که بخش زیادی از کشتی و اجناس قبر زیر قرن‌ها خاک و سنگ له شده بودند، این سطل استثنایی در حالی ظاهر شد که کمی تغییر شکل یافته، اما به‌طرز شگفت‌آوری سالم بود. 

به گفته باستان‌شناس، هانه لوویس آنستاد از موزه تاریخ فرهنگی اُسلو، مهارت ساخت و مواد استفاده‌شده بی‌درنگ جلب‌توجه می‌کردند. مجسمه برنزیِ نشسته در حالت «پا روی پا» شبیه نمادهای بودایی است و سبب شد کاوشگران اولیه آن را «سطل بودا» بنامند. با این حال، پژوهشگران اکنون می‌دانند این مجسمه هیچ ارتباطی با آسیا یا بودیسم ندارد. سبک و تکنیک‌های فلزکاری آن به کارگاه‌های صومعه‌ای سلتی در ایرلند و جزایر بریتانیا اشاره می‌کند. 

گنجینه وایکینگی با پیشینه‌ای بسیار قدیمی‌تر

به نظر می‌رسد خودِ سطل دست‌کم یک قرن پیش از دفن ساخته شده باشد. باستان‌شناسان معتقدند راهبان صومعه‌های قرون وسطای اولیه چنین اشیایی را تولید می‌کردند و با الگوهای هندسی پیچیده و تصاویر نمادین می‌آراستند. 

چگونگی رسیدن چنین شیئی به نروژ همچنان یک پرسش پاسخ است. وایکینگ‌ها به شکل گسترده از جزایر بریتانیا عبور می‌کردند، گاه به‌عنوان مهاجم، گاه به‌عنوان تاجر و گاه به‌عنوان متحد سیاسی. خانواده‌های اشرافی هدایا رد و بدل می‌کردند، فرزندان خود را فراتر از مرزها پرورش می‌دادند و در شبکه‌های تجاری و دیپلماتیک فعال شرکت می‌کردند. ممکن است سطل در یک یورش به غنیمت برده شده باشد، در قالب یک جایزه ارزشمند به خانه آورده شده باشد یا حتی به عنوان هدیه دیپلماتیک اهدا شده باشد. 

برخلاف بسیاری از اشیاء وارداتی که برای قطعات فلزی‌شان باز می‌شدند و به جواهرات تبدیل می‌شدند، این سطل دست‌نخورده باقی ماند. خود این انتخاب نشان می‌دهد آن را خاص می‌دانستند، شاید از دید زیبایی‌شناسی چشمگیر، از دید سیاسی معنادار یا از دید معنوی نمادین بوده است. 

کشتی اوزبِرگ که در یک مزرعه در تونسبِرگ یافت شد، از ۲.۰۰۰ قطعه بازسازی شد. اتاقک مرکزی دفن شامل دو زن، گنجینه‌ها، منسوجات و سطل بودا میشد

از نماد آیینی مقدس تا گورنهاده وایکینگی

مجسمه مرد نشسته روی نوار برنزی مدت‌ها دانشمندان را گیج کرده است. یک نظریه آن را به تصاویر آیینی سلتی باستان مرتبط می‌داند که در منابع رومی توصیف شده و در آن مجسمه‌های قربانی در حالت پا روی پا نشان داده می‌شدند. تا زمانی که سطل در قرن هشتم ساخته شد، چنین آیین‌هایی دیگر انجام نمی‌شدند، اما تصاویر نمادین ممکن است در هنر زینتی باقی مانده باشند. 

شکل‌های مشابه در جاهای دیگر اسکاندیناوی هم پیدا شده‌اند، از جمله «مرد میکل‌بست» در غرب نروژ که ایده گردش چنین الگوهایی از راه تجارت و ارتباط با جهان سلتی را تقویت می‌کند. این آثار نشان می‌دهند اسکاندیناویِ عصر وایکینگ‌ها بسیار بین‌المللی‌تر از آنچه پیشتر گمان می‌رفت، بوده است. 

سطل خالی ساخته‌شده از چوب سمی

آنچه سطل اوزبِرگ را حتی غیرمعمول‌تر می‌کند، اینست که برخلاف دیگر ظروف قبر که با غذا برای زندگی پس از مرگ پر شده بودند، این سطل خالی بود. شاید دلیل در خودِ ماده باشد: چوب سرخدار بسیار مقاوم اما سمی است، به ویژه در تماس با مایعات. پژوهشگران اشاره می‌کنند که این ویژگی، سطل را برای نگهداری غذا یا آب نامناسب می‌کرد و نشان می‌دهد که شاید این سطل نقش نمادین یا آیینی داشته تا کاربرد عملی. 

گیاه‌شناسان حتی پیشنهاد کرده‌اند که دوام آن ممکن است به رشد آهسته چوب سرخدار مرتبط باشد، چوبی متراکم و مقاوم که قادر است قرن‌ها زیر زمین باقی بماند. 

سطل از چوب سرخدار و برنز ساخته شده است

داستانی از فقدان، بقاء و معنای تازه

قبر اوزبِرگ در طول تاریخ بدون آسیب نمانده است. حوالی سال ۹۵۳، مدت‌ها پس از دفن، دزدان وارد اتاقک شدند و محتویات را مختل کرده و بسیاری از ارزشمندترین اشیاء را دزدیدند. تخت‌ها و صندوق‌ها واژگون شدند، استخوان‌ها پراکنده و آثار غیرقابل جایگزین برای همیشه ناپدید شدند. به همین دلیل، باستان‌شناسان امروزی نمی‌توانند چیدمان اصلی گورنهاده‌ها را بازسازی کنند و هر آنچه که ممکن است سطل را پر کرده باشد، احتمالاً همان زمان از بین رفته است. 

با این حال، سطل همچنان یکی از اثرگذارترین اشیاء باقی‌مانده از این مکان است و همزمان نماد اختلال و استمرار در طول زمان به شمار می‌رود. 

نمادی برای موزه عصر وایکینگ جدید

امروزه «سطل بودا» قرار است به نماد اصلی موزه جدید عصر وایکینگ نروژ تبدیل شود که قرار است سال ۲۰۲۶ افتتاح شود. مدیران موزه این شیء را نه‌تنها به دلیل ظاهر چشمگیرش، بلکه برای داستانی که روایت می‌کند انتخاب کردند، داستان ارتباطات دوردست بین وِستفولد، ایرلند و انگلستان؛ داستان مهارت‌های هنری که فرهنگ‌ها را ترکیب کرده و داستان اینکه وایکینگ‌ها در جهانی بسیار پیچیده‌تر از کلیشه‌های غارت و جنگ می‌زیستند. 

با چهره برنزی مرموز، تاریخچه اسرارآمیز و حفظ‌شدگی عالی، سطل اوزبِرگ یادآور اینست که دفن‌های وایکینگ‌ها تنها قبر نبودند، بلکه آرشیوهایی از هویت، باور و تعاملات جهانی در جهان قرون وسطای اولیه بودند. 

مترجم: زهرا ذوالقدر