محله‌ای در سراشیبی یا جایی که در آن آشوب به پا بود؟

نام هر کدام از محله‌های شمال تهران که در گذشته یکی از آبادی‌های کهن شمیران بوده‌اند، برای خود ماجرایی دارد. این میان، دازاشیب یکی از آن محله‌هاست که برای بررسی علت نامگذاری آن باید به دل تاریخ سفر کرد و نقل‌قول‌های موسفیدان این محله را شنید.

محله دزاشیب، مثل دیگر محله‌های شمال تهران حالا دیگر کمتر نشانی از آن آبادی‌های سرسبز شمیران را حفظ کرده‌ است.

اما اگر در کوچه و خیابان‌های این محله قدم بزنیم، هنوز هم درختان قدبرافراشته و باغ‌هایی که حال و هوای روزگار گذشته آن را زنده کنند، یافت می‌شود. شاید اولین نکته‌ای که در بررسی تاریخ دزاشیب به ذهن خطور کند، وجه تسمیه یا علت نامگذاری این آبادی کهن است. نامی متفاوت که شباهت چندانی با اسامی دیگر آبادی‌های اطراف خود ندارد.

«علیرضا زمانی» تهران‌پژوه به تکرار نام این آبادی در منابع مکتوب اشاره می‌کند: «از نام آبادی دزاشیب می‌توان در کتاب معجم‌البلدان یاقوت حموی که در قرن هفتم هجری به رشته تحریر درآمد است، سراغ گرفت. در این کتاب از آبادی‌ای نام برده می‌شود که در محدوده فعلی آبادی دزاشیب شمیران و یا همین محله امروزی دزاشیب اشاره دارد. اما در معجم‌البلدان و نیز در دیگر کتاب‌های تاریخی نام این آبادی «دزاه قصران» است.»

در سراشیبی امامزاده قاسم(ع)

برای کشف ارتباط نام دزاه قصران با دزاشیب باید سراغ دیگر منابع مکتوب برویم. زمانی می‌گوید: «در دیگر منابع مکتوب تاریخی هم از نام «دزج سفلی» یا «دزاه سفلی» برای اشاره به محدوده فعلی محله دزاشیب استفاده کرده‌اند.

در واقع واژگان «دزج» و «دزاه» به معنای «دژ» یا همان قلعه هستند. اکنون برای بررسی این ارتباط باید به محله مجاور دزاشیب یعنی محله امامزاده قاسم(ع) اشاره کنیم. در گذشته به آبادی امامزاده قاسم(ع) که بارگاه مقدس امامزاده قاسم(ع) را در دل خود جای داده است، «دزج علیا» می‌گفتند و به دزاشیب «دزج سفلی». بررسی‌ها نشان می‌دهد که چون آبادی دزاشیب در سراشیبی آبادی امامزاده قاسم(ع) قرار داشت به آن دزج سفلی می‌گفتند. یعنی قلعه‌ای که در سراشیبی امامزاده قاسم(ع) قرار دارد.

اینجا آشوب به پا بود؟

 بخشی از تاریخ هر محله را در نقل‌قول‌ها و روایت‌های شفاهی ساکنان آن محله باید جست‌وجو کرد. در باره علت نامگذاری محله دزاشیب هم روایت‌های دیگری وجود دارد که اغلب سینه به سینه نقل شده و برخی از آنها فاقد اعتبار و سندیت است.

زمانی درباره یکی از این روایت‌های نامعتبر که اتفاقا هنوز از زبان برخی از ساکنان دزاشیب شنیده می‌شود می‌گوید:« در برخی از خاطره‌نگاری‌ها و روایت‌های شفاهی، از نام «دزآشوب» هم برای اشاره به آبادی دزاشیب استفاده شده است.

عده‌ای گفته‌اند چون در چند منبع مکتوب، خاطره‌نگاری و روایت‌های شفاهی از واژه دزآشوب استفاده شده، پس نام این آبادی در گذشته دزآشوب بوده است، یعنی محلی که در آن آشوب به پا بود. اما بررسی‌های نشان می‌دهد که این روایت سندیت ندارد و دلیل استفاده از این نام در چند منبع مکتوب هم احتمالا به مشکلات موجود در چاپ سنگی نسخه‌های مکتوب برمی‌گردد. بنابراین این روایت نادرست است و نام دزاشیب در واقع به معنای آبادی است که در سراشیبی دزج علیا یا همان آبادی امامزاده قاسم(ع) قرار گرفته است.»

منبع: همشهری