آفریقا در حال شکافته شدن است؛ اینجا ششمین اقیانوس جهان خواهد شد

فرادید| در بیابان‌های خشک اتیوپی، یک شگفتی زمین‌شناسی از سال ۲۰۰۵ به آرامی در حال شکل‌گیری است: شکافی به طول ۵۶.۳ کیلومتر که به نام «شکاف اتیوپیای شرقی» شناخته می‌شود. این شکاف توانایی آن را دارد که جغرافیای سیاره ما، چشم‌انداز اجتماعی‌اقتصادی آفریقا و حتی مرزهای سیاسی را به شکل چشمگیری تغییر دهد و شاید روزی منجر به تشکیل ششمین اقیانوس زمین شود. 

به گزارش فرادید، در قلب این پدیده، صفحات تکتونیکی قرار دارند؛ بخش‌های عظیمی از پوسته زمین که روی منشأ نیمه‌مایع زیر آن حرکت می‌کنند. این صفحات طی میلیون‌ها سال سطح سیاره را شکل داده‌اند و تشکیل و تجزیه قاره‌ها را موجب شده‌اند. آنچه شکاف اتیوپیای شرقی را به شکل ویژه مهم می‌کند، مقیاس و پیامدهای آن است. صفحه تکتونیکی سومالی به تدریج در حال جدا شدن از صفحه تکتونیکی نوبیایی و امتداد جدایی آمریکای جنوبی و آفریقاست که صدها میلیون سال پیش آغاز شد. 

این تغییر تدریجی به خوبی مستند شده است. یک مطالعه منتشرشده در مجله «نامه‌های علوم زمین و سیاره‌ای» به بررسی دینامیک این جدایی تکتونیکی پرداخته و نشان می‌دهد صفحات با سرعتی حدود چند میلی‌متر در سال از یکدیگر جدا می‌شوند. هرچند این فرآیند آهسته است، اما بدون شک تحولی انکارناپذیر خواهد بود. 

به تازگی یک شکاف بزرگ با چندین کیلومتر طول، به طور ناگهانی در جنوب غربی کنیا ظاهر شده و این تصویر چیزیست که ممکن است آفریقا در میلیون‌ها سال آینده به نظر برسد.

 پیامدهای این اتفاق برای آفریقا عمیق است. به مرور زمان، این شکاف می‌تواند منجر به ایجاد یک اقیانوس جدید وسیع شود، طوری که منطقه عفار و دره شکاف اتیوپیای شرقی را با آب دریای سرخ و خلیج عدن غرق آب کند. 

کِن مک‌دونالد، ژئوفیزیک‌دان دریایی و استاد پیشکسوت دانشگاه کالیفرنیا درباره مقیاس این تغییر گفته: «خلیج عدن و دریای سرخ روی منطقه عفار و داخل دره شکاف اتیوپیای شرقی سرازیر خواهند شد و منجر به شکل‌گیری یک اقیانوس جدید خواهند شد. در نتیجه، این بخش از شرق آفریقا به یک قاره مجزا تبدیل خواهد شد.» 

علاوه بر اثرات زمین‌شناسی، این فرآیند می‌تواند بافت اجتماعی‌اقتصادی منطقه را تغییر دهد. ظهور خط ساحلی برای کشورهای محصور در خشکی مانند اتیوپی و اوگاندا، فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای تجارت و رشد اقتصادی ایجاد خواهد کرد و آن‌ها را به بازیگران کلیدی در تجارت جهانی تبدیل خواهد کرد. ایجاد بندرهای جدید و مسیرهای تجاری می‌تواند موجب توسعه منطقه‌ای شود و ثروت و زیرساخت‌ها را روانه مناطقی کند که مدت‌ها با چالش‌های اقتصادی روبه‌رو بوده‌اند. 

البته این تغییر در طول عمر ما رخ نمی‌دهد، چون فرآیندهای زمین‌شناسی در زمان‌هایی بسیار طولانی‌تر از نسل‌های انسانی رخ می‌دهند. این تغییر تأکیدی بر طبیعت پویای سیاره ما و تکامل مداوم آن است. شکاف اتیوپیای شرقی چیزی فراتر از یک شکاف در بیابان است؛ نگاه به آینده تکتونیکی زمین و یادآور نیروهای عظیم شکل‌دهنده به دنیای ما است. 

این پدیده تنها یک تغییر جغرافیایی نیست؛ تحولی است که بوم‌شناسی منطقه را به شکلی عمیق تغییر خواهد داد. مناطقی که اکنون خشک و بی‌روح هستند، با تشکیل اقیانوس جدید ممکن است روزی سرشار از حیات دریایی شوند. سکونتگاه‌های انسانی باید خودشان را با این تغییرات تطبیق دهند و با چالش‌ها و فرصت‌های جدیدی که با توسعه خطوط ساحلی جدید ایجاد می‌شود، روبه‌رو شوند. 

با این حال، باید بخاطر داشت که این تغییرات به طور ناگهانی رخ نخواهد داد. جدایی کامل قاره آفریقا و ایجاد اقیانوس جدید احتمالاً ۵ تا ۱۰ میلیون سال دیگر زمان خواهد برد. این زمان‌بندی یادآور اینست که طبیعت در مقیاسی بسیار بزرگتر از عمر ما عمل می‌کند. در حالی که ممکن است ما شاهد مراحل نهایی این تحول نباشیم، این یک نمونه قدرتمند از پویایی سیاره ما است. 

یک تانکر نزدیک شکافی که احتمالاً به دلیل بارش شدید در امتداد یک گسل زیرزمینی نزدیک شهر مای-ماهیو در دره شکاف ایجاد شده است

این تغییر مداوم یادآور اینست که سطح زمین، اگرچه شاید ثابت و بدون تغییر به نظر برسد، در حال حاضر در وضعیت تغییر مداوم است. تولد یک اقیانوس جدید و بازسازی یک قاره فقط بخشی از داستان همیشه در حال تکامل زمین است؛ داستانی که ما به عنوان ساکنان این سیاره شانس مشاهده و مطالعه آن را داریم. 

مترجم: زهرا ذوالقدر