کشف «جای دست» بر روی یک «خانۀ روح» ۴ هزارساله

فرادید| یک اثر دست مربوط به مصر باستان که قدمتی حدود ۴۰۰۰ سال دارد، در موزه فیتزویلیام کمبریج (بریتانیا) کشف شده است. پژوهشگرانی که روی نمایشگاه آینده این موزه با نام «ساخته‌شده در مصر باستان»  (۳ اکتبر ۲۰۲۵ تا ۱۲ آوریل ۲۰۲۶) کار می‌کردند، این کشف را در قسمت زیرین یک «خانه‌ی روح» (مدلی سفالی از یک ساختمان) انجام دادند. 

به گزارش فرادید، «خانه‌های روح» به دوره نخست میانه و پادشاهی میانه مصر (حدود ۲۰۵۵ تا ۱۶۵۰ پیش از میلاد) بازمی‌گردند و بیشتر در محل‌های تدفین یافت می‌شوند. این باور وجود دارد که این ماکت‌های کوچک محل‌هایی برای گذاشتن نذورات غذایی مانند نان یا سر گاو بوده‌اند یا پناهگاهی برای روح فرد متوفی. 

هِلِن استراودویک، سرپرست نمایشگاه و مصرشناس ارشد موزه فیتزویلیام، توضیح داده: «درباره معنای این سازه‌ها بسیار بحث شده. این‌که آیا بازنمایی خانه‌ی واقعی شخص در دنیا هستند یا خودِ مقبره‌اند. این خانه‌ها درست روی گودال تدفین قرار داشتند که به روشنی نشان می‌دهد جانشینی برای نمازخانه‌های باشکوه تدفین بوده‌اند، ویژه‌ی کسانی که توان ساخت چنین سازه‌هایی را نداشتند. با این حال، به نظر من با این باور هم پیوند دارند که مردگان می‌توانند به خانه‌های خود بازگردند.» 

نمونه‌ی موجود در موزه فیتزویلیام که از محوطه‌ای به نام «دیر ریفه» در حدود ۲۸۰ کیلومتری شمال اقصر کشف شده، شامل سازه‌ای دوطبقه با ستون‌های نگهدارنده و پلکانی در کناره آن می‌شود. بررسی‌های حفاظتی نشان داده که سازنده با استفاده از چوب چارچوبی ساخته، سپس آن را با خاک رس پوشانده و جزئیاتی مانند پله‌ها را در حالت خیس با فشار انگشت شکل داده است. در نهایت، این شئ پخته‌شده و اسکلت چوبی در اثر حرارت سوخته است. 

نمایی از جلوی خانه روح موزه فیتزویلیام

این اثردست شاید زمانی ایجاد شده که خانه‌ی روح برای خشک شدن به فضای بیرون منتقل شده است. به گفته‌ی استراودویک، این اثردست زمانی یافت شد که تیم حفاظتی موزه، سازه را زیر نورهای متفاوت بررسی کردند. 

استراودویک می‌گوید: «مردم معمولاً به زیرِ اشیاء توجه نمی‌کنند، بنابراین این اثردست چیزی نبود که پیش‌تر متوجهش شده باشیم تا زمانی که جولی داوسون، ارشدترین متخصص ما که نمایشگاه مصر باستانی قبلی ما در سال ۲۰۱۶ را هم همراه من برگزار کرده بود، به آن اشاره کرد.» 

استراودویک در ادامه توضیح می‌دهد که این کشف برای مطالعات مصر باستان اهمیت زیادی دارد: «ما ردهایی از اثر انگشت روی لاک یا تزئینات تابوت‌ها دیده‌ایم، اما یافتن یک اثردست کامل زیر چنین سازه‌ای بسیار نادر و هیجان‌انگیز است. این اثر را سازنده‌ای از خود به جای گذاشته که پیش از خشک شدن خاک رس، به آن دست زده. من تاکنون هیچ اثردست کاملی روی یک شیء مصری ندیده بودم. به‌راحتی می‌توان آن فرد را تصور کرد که این شئ را از کارگاه بیرون می‌برده تا در آفتاب خشک شود.» 

«جالب خواهد بود ببینیم آیا زیر دیگر خانه‌های روح هم اثردست وجود دارد یا نه. ما یک نمونه دیگر از همین محوطه در مجموعه‌مان داریم که به‌زودی آن را بررسی خواهیم کرد.» 

هنرمندان و صنعتگران از اعضای مهم جامعه مصر باستان بودند؛ آن‌ها مقبره‌ها را می‌آراستند و آثاری می‌ساختند که همچنان توجه جهانیان را به این دوران جلب می‌کند. حفاری‌ها در مناطقی مانند دیرالمدینه (شهرک کارگران نزدیک دره پادشاهان اقصر) داده‌های ارزشمندی درباره سبک زندگی، کار و گفت‌وگوی این صنعتگران فراهم کرده‌اند. سال ۲۰۲۱ هم یک مجموعه خشتی معروف به «شهر طلایی گمشده» در همان حوالی کشف شد که پر از ابزار، کوزه و اقلام زندگی روزمره بود. 

نمایشگاه «ساخته‌شده در مصر باستان» قصد دارد نوری تازه بر این صنعتگران و دستاوردهایشان بتاباند و مجموعه‌ای از آثار متنوع را گرد هم آورد، از اشیائی همچون اُستراکا (تکه‌های کوچک سفال یا سنگ که برای نگارش یادداشت‌های روزمره و گاه طنزآمیز استفاده می‌شدند) گرفته تا تابوت‌های تزئینی و ظروف شیشه‌ای زیبا.

مترجم: زهرا ذوالقدر