قدیمی‌ترین مومیایی‌های جهان که 10 هزار سال پیش «دودی» می‌شدند
قدیمی‌ترین شواهد شناخته‌شده از مومیایی‌کردن آگاهانه انسان به «جنوب شرق آسیا» بازمی‌گردد؛ جایی که مردم اجساد نیاکان‌شان را نزدیک به ۱۰ هزار سال پیش با «دود» خشک می‌کردند.
فرادید| پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد قدیمی‌ترین مومیایی‌های شناخته‌شده جهان ۱۰ هزار سال پیش در جنوب شرق آسیا و چین با روش دوددهی و خشک‌کردن اجساد ساخته شده‌اند؛ خیلی پیش‌تر از آن‌که مومیایی‌کردن در شیلی و مصر رایج شود.
به گزارش فرادید، پژوهش روی ده‌ها گور باستانی در چین، فیلیپین، لائوس، تایلند، مالزی و اندونزی آشکار کرده که بسیاری از اسکلت‌ها که در حالت جنینی و به‌شدت جمع‌شده قرار داشتند، پیش از دفن مدتی طولانی بر فراز آتش دود داده شده‌اند.
دکتر سیائو-چون هونگ، پژوهشگر و نویسنده اصلی مقاله گفته: «احتمال دارد دود دادن اجساد معانی روحانی، مذهبی یا فرهنگی داشته که بسیار فراتر از کُندکردن روند فساد بوده است.»
باستان‌شناسان از مدت‌ها پیش از شمار زیاد تدفین‌های جنوب شرق آسیا (۴ تا ۱۲ هزار سال پیش) شگفت‌زده بودند، چراکه اسکلت‌ها در آن‌ها به شکل «بیش‌ازحد جمع‌شده» یا در حالت‌های غیرطبیعی قرار داشتند. نمونه‌ای مشابه در پرتغال در سال ۲۰۲۲ نیز به‌عنوان مدرک مومیایی‌بودن تعبیر شد.
اما در بسیاری از گورهای آسیای جنوب شرقی، آثار سوختگی روی استخوان‌ها یافت شد نه در خاک گورها و این نشانه‌ی نوعی آیین است که شامل آتش و دود می‌شود.
پژوهشگران با روش‌های پراش پرتو ایکس و طیف‌سنجی فروسرخ بررسی کردند که آیا استخوان‌ها در معرض حرارت قرار گرفته‌اند یا خیر. نتایج نشان داد بسیاری از اسکلت‌ها دچار تغییر رنگ ناشی از دوده و حرارت خفیف بوده‌اند، نه سوختگی مستقیم همچون سوزاندن در مراسم خاکسپاری. این یافته‌ها گواه سنتی گسترده از «مومیایی‌کردن با دود» در جوامع شکارچی‌گردآورنده‌ی جنوب چین و جنوب شرق آسیاست.
هونگ و همکارانش سال ۲۰۱۹ به استان پاپوآ در اندونزی سفر کردند و از نزدیک دیدند قوم دانی و پومو همچنان اجساد نیاکان‌شان را با بستنِ محکم بدن، قرار دادن بر فراز آتش و دود دادن تا سیاه‌شدن کامل، مومیایی می‌کنند. با تکیه بر این نمونه‌های زنده، پژوهشگران نتیجه گرفتند افراد باستانی نیز درست همین روش را به‌کار می‌بردند.
یک مومیایی مدرن که با دود خشک شده از قوم دانی در پاپوآ (اندونزی)
هرچند از اجساد باستانی تنها استخوان باقی مانده و هیچ بافت نرم یا مویی حفظ نشده، اما دانشمندان آن‌ها را مومیایی می‌دانند چون آگاهانه با دود خشک شده‌اند.
هونگ توضیح داده: «تفاوت اصلی با مومیایی‌هایی که همواره تصور می‌کنیم اینست که این اجساد دودی‌شده پس از فرآیند در محفظه مهروموم نمی‌شدند، به همین دلیل ماندگاری‌شان تنها چند دهه تا چند صد سال بود.» در آب‌وهوای گرم و مرطوبِ جنوب شرق آسیا، دوددهی کارآمدترین راه برای حفظ جسد به شمار می‌رفت.
به گفته هونگ، اینکه شکارچی‌گردآورندگان باستان چگونه به کشف این روش رسیدند، همچنان معمایی جذاب است. شاید این کشف اتفاقی و در جریان آیین‌های مذهبی رخ داده یا از تجربه دود دادن گوشت حیوانات الهام گرفته شده باشد.
او افزود: «آنچه روشن است اینست که این شیوه حضور دیداری مردگان را طولانی‌تر می‌کرد و به نیاکان اجازه می‌داد میان زندگان باقی بمانند و این بازتاب عشق، خاطره و وفاداری انسان‌هاست.»
این یافته‌ها می‌تواند از «مدل دولایه‌ی» مهاجرت‌های نخستین به جنوب شرق آسیا نیز حمایت کند. برپایه‌ی این مدل، موج نخست مهاجران شکارچی‌گردآورنده نزدیک ۶۵ هزار سال پیش وارد این منطقه شدند و از کشاورزان نوسنگی که تنها ۴ هزار سال پیش آمدند، متمایز بودند. به اعتقاد پژوهشگران، سنت مومیایی‌کردن با دود توسط همین گروه‌های اولیه شکل گرفت و بازماندگان آن‌ها هنوز در جوامعی مانند دانی و پومو دیده می‌شوند.
دکتر آیوی هوئی-یوآن یه، انسان‌شناس، گفته: «این یافته‌ها با الگوهای مهاجرت، پراکندگی و تعامل انسان‌های اولیه در آسیا سازگار است.»
مترجم: زهرا ذوالقدر
