بقایای «کرگدن ماقبل تاریخ» از یک غار در کرمانشاه بیرون آمد
در کشفی چشمگیر که پرده از تنوع زیستی باستانی و نخستین تعاملات انسان و جانوران برداشته، باستان‌شناسان مجموعه‌ای از بقایای جانوران دوره پلیستوسن پایانی و هولوسن آغازین را در «غار وزمه» در کوه‌های زاگرس غربی ایران نزدیک کرمانشاه کشف کردند.
فرادید| کاوشی که سال ۲۰۱۹ به سرپرستی دکتر فریدون بیگلری، باستان‌شناس موزه ملی ایران انجام شد، منجر به کشف بیش از ۱۱٬۰۰۰ قطعه بقایای جانوری بسیار سالم شد؛ یکی از غنی‌ترین مجموعه‌های فسیلی کشف‌شده در فلات ایران تا به امروز.
به گزارش فرادید، تیم پژوهشی چندرشته‌ای این پروژه شامل دکتر حسین داوودی، جانورباستان‌شناس از دانشگاه تهران و دکتر مرجان مشکور، پژوهشگر مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه (CNRS) و وابسته به دانشگاه تهران میشد. تحلیل‌های جاری این تیم بر اهمیت باستان‌شناسی و بوم‌شناختی این محل تأکید دارد.
موقعیت غار روی نقشه. تصویر از دکتر فریدون بیگلری
دکتر داوودی درباره این کشف گفته: «تنوع گونه‌های جانوری کشف‌شده در غار وزمه با هیچ یک از یافته‌های پیشین در فلات ایران قابل‌قیاس نیست. از گوشت‌خواران بزرگ همچون خرس و کفتار گرفته تا گوسفند و بز اهلی، این مکان ثبت مستمری از تغییرات زیستی طی ده‌ها هزار سال را حفظ کرده است.»
کاوش آزمایشی در بخش پشتی غار وزمه. تصویر از دکتر فریدون بیگلری
این غار هم تله طبیعی و هم پناهگاه بوده و بقایای جانوری درون آن از راه فعالیت گوشت‌خواران، مرگ طبیعی و استفاده‌های دوره‌ای انسان انباشته شده‌اند. دکتر مشکور می‌گوید: «آنچه غار وزمه را متمایز میکند، تنها شمار نمونه‌ها نیست، بلکه داستان بوم‌شناختی است که این بقایا بازگو می‌کنند.» شواهدی از سوختگی استخوان‌ها و حضور جانوران اهلی نشان می‌دهد در دوره‌های نوسنگی و مس‌سنگی، دامداران به‌شکل دوره‌ای از این غار استفاده می‌کرده‌اند و این نکته گواه پیشینه‌ی طولانی در تعامل انسان با محیط است.
برخی از یافته‌های مهم شامل بقایای جانوران منقرض‌شده‌ای مانند نوعی کرگدن، شیر غارزی و کفتار خالدار می‌شود. همچنین گونه‌های متنوعی از گوشت‌خواران و گیاه‌خواران مانند خرس قهوه‌ای، گرگ، روباه، گوزن سرخ، بز کوهی، گراز وحشی و اسب‌های وحشی شناسایی شده‌اند. میان بقایای کشف‌شده، جانوران کوچک‌تری مانند خرگوش، راسو و خارپشت هم به چشم می‌خورند، به همراه دیگر مهره‌داران کوچک. این بقایا دوره‌های مختلف آب‌وهوایی و فرهنگی را در بر می‌گیرند و چشم‌انداز بی‌نظیری از محیط زیست در حال تغییر آن دوران فراهم می‌کنند.
بقایای گونه‌ای منقرض‌شده از کرگدن که در غار وزمه کشف شده است. تصویر از دکتر فریدون بیگلری
پژوهش‌های مقدماتی در زمینه‌های تافونومی (فرایندهای پس از مرگ) و جانورباستان‌شناسی گواه فرآیندهای بوم‌شناختی پیچیده و تعاملات گسترده بین گونه‌ها در دوره‌های مختلف است. رکورد فسیل‌های این غار با یافته‌های پیشین آن سازگار است، از جمله دندان پیشین یک کودک نئاندرتال و بقایای اسکلتی وابسته به دامداران آغاز نوسنگی که اهمیت غار وزمه را در جایگاه یکی از مکان‌های کلیدی باستان‌شناسی در آسیای غربی تقویت میکند.
بقایای کفتار خالدار (Crocuta crocuta) کشف‌شده در غار وزمه. تصویر از دکتر فریدون بیگلری
دکتر بیگلری بر اهمیت این کشف در زمینه تاریخ سکونت و سازگاری انسان در منطقه تأکید کرده و گفته: «غار وزمه دنباله‌ی بی‌نظیری از شواهد وابسته به جمعیت‌های شکارچی-گردآور دوره‌ی پارینه‌سنگی میانی تا دامداران آغاز هولوسن را در خود حفظ کرده است. این غار یکی از غنی‌ترین منابع فسیلی آسیای غربی است و نقطه‌ی مرجع مهمی برای مطالعه‌ی تغییرات بلندمدت محیطی و سازگاری‌های انسانی به شمار می‌آید.»
مترجم: زهرا ذوالقدر
