ویژگی‌های اقتصاد ساسانی

رونق اقتصادی امپراتوری ساسانی به دو بخش مهم یعنی تجارت و کشاورزی بستگی داشت. درآمد دربار شاه از طریق مالیات‌ها و همچنین باج‌ها و غنایم جنگی تامین می‌شد. این دوره را باید اوج تاثیر تجارت در روابط ایران و بیزانس دانست. البته این امر تنها به دو دولت منحصر نمی‌شد. بلکه تمام ملل و دول اطراف ایران و بیزانس را نیز در بر می‌گرفت. به همین جهت در این دوره تجارت با سیاست خارجی پیوندی عمیق داشت.

همچنان‌که از معاهدات مختلف عصر انوشیروان بر می‌آید تا معاهدات قرن ششم میلادی ذکر چندانی به‌طور واضح از تجارت در معاهدات و قراردادها نبود. هرچند انوشیروان و ژوستی‌نین جنگ‌های بسیاری با یکدیگر داشتند که کسب اهداف تجاری در بیشتر آنان قابل ارزیابی است اما قراردادها به‌طور مستقیم ذکر نمی‌شد.

در دورانی که مربوط به صلح جاویدان بود، بیشترین علل که محرکین انوشیروان به آن اشاره کردند، به مسائل تجاری مربوط می‌شد. اگرچه بهانه رسمی جنگ درگیری دولت‌های دست نشانده غربی یعنی آل‌لخم و آل‌غسان بود، آنها نیز بر سر منطقه تجاری به نام استرتا جنگ می‌کردند.

استرتا جاده‌ای مهم بود که از جنوب پالمیر می‌گذشت و یک رشته نواحی را به هم متصل می‌کرد. در واقع شریان بازرگانی و استراتژیک بود که توسط اعراب وابسته حفظ می‌شد. اهمیت این راه به حدی بود که هریک از شیوخ عرب سعی می‌کردند که حقوقشان را در آنجا حفظ کنند.

هرچند برخوردهای نظامی متعدد بین روم و دولت ساسانی کار بازرگانی را به‌صورت مداوم مشکل می‌ساخت، با این همه هر دو طرف به روابط اقتصادی نزدیک با یکدیگر علاقه بسیار داشتند. مهم‌تر از همه برای اینکه دریافت عوارض گمرکی را تامین کرده باشند، در سطوح دیپلماتیک مقدمات لازم برای مبادلات منظم کالا را فراهم آوردند. انعقاد قراردادهای متعدد بین دو امپراتوری و تبصره‌های منظور شده در آنها برای حل و فصل اقتصاد و بازرگانی موید این ادعا است.

منبع: گلنار فرجام، «نقش تجارت در روابط ایران و بیزانس در زمان خسرو اول و دوم»، تاریخ پژوهی، ۱۳۹۲.