دور جدید مذاکرات برجام با کشورهای اروپایی

عباس آخوندی در یادداشتی که در روزنامه فایننشال‌تایمز منتشر شد، با انتقاد از تردید اروپایی‌ها درحفاظت کامل از مذاکرات اقتصادی و نگرانی آن‌ها از اقدامات تنبیهی آمریکا، دو مطالبه ایران از اتحادیه اروپا برای حفظ برجام را تشریح کرد.

نخستین پیشنهاد وزیر راه و شهرسازی ارائه دستورالعمل‌های تجاری و بانکی با پشتوانه سیاسی از سوی اروپا بود که طی آن ایران از منافع حاصل از برجام منتفع شود. آخوندی دومین راه‌حل حفظ برجام را مذاکره با بروکسل به نمایندگی از تمامیت اتحادیه اروپا به جای مذاکره با تروییکای اروپایی عنوان کرد.

عباس آخوندی یک روز بعد از خروج آمریکا از برجام با انتشار یادداشتی در روزنامه «فایننشال تایمز» نقش موضع اروپا در تداوم توافق برجام را مورد تاکید قرار داد. آخوندی در این یادداشت در گام اول روند تغییر توزیع قدرت جهانی را ارائه کرد و در گام دوم با اشاره به تقلیل نقش تعیین‌کنندگی آمریکا در اقتصاد جهانی، لزوم موضع سخت اروپا در مقابل ترامپ را خواستار شد.

وزیر راه و شهرسازی درخصوص تغییر توزیع قدرت جهانی گفت: با نشستن ترامپ بر مسند قدرت، سیاست‌های این کشور از یک نظام «لیبرالیسم و مبتنی بر بازار آزاد» به سمت نظام «مرکانتیلیسم و مبتنی بر موانع سخت تجاری» در حال حرکت است.

آخوندی با مرور برهه‌های حاکمیت مرکانتیلیسم در طول تاریخ؛ که با جنگ و خونریزی همراه بود، گفت: به منظور جلوگیری از خشونت و خونریزی لازم است رهبران اروپا بر ترس خود نسبت به سیاست‌های هجومی آمریکا غلبه کنند. آخوندی با تاکید بر اینکه توزیع قدرت جهانی از یک حالت تک‌قطبی به سمت قدرت‌های نوظهور در حال تغییر است از اروپا خواست تا با فراهم کردن زمینه برای دستیابی ایران به منافع برجام، پاسخ اعتماد و پایبندی ایران به توافق برجام را بدهند.

توپ برجام در زمین اروپا

آخوندی با انتشار یادداشتی در روزنامه فایننشال تایمز توپ تداوم برجام را در زمین اروپا انداخت و بر نقش تصمیم اروپا در تداوم برجام و متعاقبا پایان جنگ در جهان تاکید کرد. وزیر راه و شهرسازی در این یادداشت نوشت: اکنون که ترامپ اعلام کرده آمریکا از برجام خارج خواهد شد، اروپا نقش مهمی در بقای برجام و همچنین نقش حائز اهمیتی در تعیین صلح یا جنگ در جهان دارد. به عقیده آخوندی، توزیع قدرت جهان از یک حالت تک‌قطبی با رهبری آمریکا، به وضعیت قطب‌های پراکنده قدرت از سوی کشور‌های نوظهور گرایش می‌یابد.

در این مراکز قدرت به نظر می‌رسد تنها اروپاست که در مورد موضع خود در یک شرایط مردد و نامطمئن قرار دارد. این عدم اطمینان به احتمال زیاد منافع و امنیت خود اروپا، ایران و سایر کشور‌ها در خاورمیانه و شمال آفریقا را به خطر می‌اندازد. این در حالی است که در این مقطع سرنوشت برجام به تصمیم اروپا درخصوص تضمین دستیابی ایران به منافع برجام بستگی دارد.

پایان رهبریت آمریکا

به عقیده وزیر راه و شهرسازی دنیا با تجربه دو جریان سیاستی همزمان، به سمت یک چالش عمیق در حال حرکت است. از یک طرف آمریکا سیاست‌های مرکانتیلیسم مبتنی بر موانع تجاری و درونگرا را در پیش می‌گیرد. از طرف دیگر، آرایش نیرو‌ها در جهان در حال تغییر بنیادین است و سایر قدرت‌های قدیمی و نوظهور مثل چین و هند جایگاه خود را تقویت می‌کنند. به نظر می‌رسد آمریکا دیگر قادر نیست جایگاه خود را در راس نظم جهانی حفظ کند.

این موضوع تاحدی به دلیل ماهیت ناپایدار نظم جهانی تک‌قطبی و همچنین موضع ضعیف و غیرمنطقی دولت ترامپ است. آخوندی درخصوص تقلیل قدرت آمریکا تاکید کرد: زمانی آمریکا خود را حامی و پایگاه نظام لیبرال و اقتصاد بازار و رقابتی می‌دانست.

اوج ظهور و بروز این چهره از آمریکا مربوط به دوران جنگ سرد بود. اما سیاست‌های کنونی آمریکا به‌ویژه ایجاد جنگ تجاری با جهان به‌مفهوم بازگشت به دوران مرکانتیلیستی است. رئیس‌جمهوری کنونی آمریکا راجع به اقتصاد و بازار آزاد و منافع آن صحبت نمی‌کند؛ بلکه در واقع در مورد انتخاب سیستم مرکانتیلیستی و مدل تجاری قرن‌های پانزدهم تا هجدهم اروپا صحبت می‌کند که البته رویکرد خطرناکی است و اقتصاد جهانی را تهدید می‌کند.

دوران حاکمیت مرکانتیلیست‌ها همواره همراه با جنگ و خونریزی بوده و ممکن است با ظهور مجدد امنیت جهان را به مخاطره بیندازد. آخوندی با هشدار دوره خشونت حاکمیت مرکانتیلیست، رفتار متناقض آمریکا را با این سوال ارائه کرد که آیا رفتار‌های رئیس‌جمهور آمریکا با تئوری بازار رقابتی آزاد و معیار‌های «سازمان تجارت جهانی» قابل ارزیابی است؟

موضع تاریخی ایران

آخوندی در ادامه با مرور جایگاه تاریخی ایران پایبندی و تعهد ایران در طول تاریخ را مورد تاکید قرار داد و گفت: در چنین مختصاتی از تاریخ، ایران نسبت به موقعیت تاریخی، ژئوپلیتیک و اقتصادی خود به‌عنوان وارثان تمدنی تاریخی و اسلامی با جایگاه و تاثیر جهانی، آگاه است.

با وجود برخی ضعف‌ها، ما توانسته‌ایم این موقعیت را احیا کنیم. ایران کشوری متشکل از اقوام گوناگون است و صبر و استقامت، صداقت و سازگاری در تاریخ چند هزار ساله ما نهادینه شده است. ما می‌توانیم در صلح و سازگاری با همسایگان خود در منطقه‌ای پرآشوب زندگی کنیم و به پایبندی به قواعد و قرارداد‌های بین‌المللی باور داریم. ما مصمم هستیم که از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های کشور بهره برده و از راه گفت‌وگوی مبتنی بر قانون و از موضعی منصفانه و برابر، بر موانع غلبه کنیم. در این برهه حساس، از اروپا انتظار داریم که نقش تاریخی خود را ایفا کرده و از این روند حمایت کند. اما ایران در این مسیر شاهد تردید و نااطمینانی موضع اروپا است.

اروپا نمی‌تواند از مشارکت تجاری پربار خود با آمریکا چشم‌پوشی کند و در عین حال رهبران اتحادیه اروپایی از خطرات رویکرد مرکانتیلیستی دولت ترامپ برای صلح و ثبات جهان آگاه هستند. آخوندی درخصوص ضعف موضع و دوراهی تصمیمی اروپا این سوال را مطرح کرد که: آیا اروپا می‌تواند به حمایت از سیاست‌های آمریکا ادامه دهد و کماکان منافع اقتصادی خود را نیز حفظ کند؟

انتظار ایران

آخوندی در پایان یادداشت خود با مرور تعهد برجام و یادآوری کوتاهی اروپا در یک وجه از این تعهد، مطالبات ایران از اروپا را ارائه کرد. به عقیده عباس آخوندی پس از به نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵، دو نوع مذاکرات در جریان بوده است: مذاکرات سیاسی و اقتصادی. ما در وزارت راه و شهرسازی به‌صورت فعالانه درگیر مذاکرات اقتصادی بودیم و قرارداد‌های خرید هواپیما و موافقت‌نامه‌های تامین‌مالی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت را به نتیجه رساندیم.

مشکل اروپا از آغاز روند مذاکرات، تردید در پوشش سیاسی حفاظتی کامل از مذاکرات اقتصادی بوده است. اروپا همواره نگران مواجهه با واکنشی تنبیهی از سوی ایالات متحده بوده است. در سال ۲۰۱۷ در گفت‌وگو با زیگمار گابریل، معاون وقت صدراعظم آلمان، گفتم که سرنوشت برجام در دست کسانی قرار گرفته که در موفقیت آن هیچ سهمی نداشتند. اما این وظیفه ماست که از این توافق محافظت کنیم.

به عقیده آخوندی به منظور ارزیابی تجارب دو سال گذشته لازم است گفت‌وگو‌های مستمر و چندجانبه‌صورت گیرد. عباس آخوندی در آخرین قسمت از یادداشت خود دو پیشنهاد به اتحادیه اروپا داد. اولین پیشنهاد وزیر راه و شهرسازی ارائه دستورالعمل‌های تجاری و بانکی با پشتوانه سیاسی، از سوی اروپا بود که در خلال آن‌ها اقتصاد ایران بتواند طی یک فرآیند مطمئن منافع حاصل از برجام را به‌دست بیاورد.

گفت‌وگو با بروکسل به‌عنوان نماینده تمام کشور‌های عضو اتحادیه اروپا درخصوص موضع قدرتمند راجع به برجام دومین پیشنهاد آخوندی به کشور‌های این اتحادیه بود. به عقیده آخوندی هر دو پیشنهاد با وجود یک اراده سیاسی قوی از جانب اروپا دست‌یافتنی است و مذاکرات و تحولاتی در این سطح طبعا به زمان نیاز دارد و ما نباید خسته و ناامید شده و از تلاش دست برداریم.