تاوان نداده‌ایم...

بعد از معلول‌شدن شخصیت «زیور» در سریال «آوای باران» و «انیس» در سریال «ستایش» حالا نوبت رسیده به کیفری که «فرزانه» در سریال «کیمیا» پس می‌دهد. درواقع نویسندگان و مشاوران سریال‌های صداوسیما خواسته یا ناخواسته درحال تجسم تاوان اعمال زشت در پیکر بیماران و معلولان جسمی هستند.

همین امر هم سبب شد شهرام مبصر از فعالان معلولان در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کند: «سال‌هاست صداوسیما ناخواسته اما اینگونه درحال بر باد دادن تمام زحمات فعالان و انجمن‌های فعال درحوزه توانمندسازی و فرهنگ‌سازی افراد دارای معلولیت است.

هیچ‌وقت تلاش نکرد تا نقش اول یک فیلم پیرامون یک فرد دارای معلولیت موفق باشد. بسیار کم می‌بینیم در فیلم‌ها و سریال‌های تولید شده یک پزشک، یک استاد دانشگاه، یک تاجر یا یک وکیل پایه یک دادگستری دارای معلولیت باشد اما همیشه در سریال‌ها انسان‌های بد و پلید دچار معلولیت می‌شوند و اینگونه در کشورم به کرامت انسانی افراد اهمیت می‌دهند.»

اعتراض شهرام مبصر درحالی به این جریان انجام می‌گیرد که اعمال زشت و ناپسند در سریال‌های صداوسیما عموما باید از افرادی سر بزند که نه نام سنتی داشته باشند و نه ظاهر افراد وجیه. درواقع فیلمنامه‌نویس بدون درنظر گرفتن تأکید باورهای دینی مبنی بر وجود جهان آخرت، درهمین دنیا شخصیت‌های منفی را به سزای اعمال‌شان می‌رساند و کار را سهل‌انگارانه یک‌سره می‌کند.

این امر غیر از تخفیف باورهای دینی، معضل دیگری را نیز به همراه دارد و آن، ضربه زدن به روحیه افرادی است که به دلایل مختلف به معلولیت دچار شده‌اند. مبصر در ادامه گفته است: «هر وقت چنین چیزی می‌بینم یا می‌شنوم، یاد حادثه‌ای که در سن ١٨سالگی برای خودم رخ داد، می‌افتم و با دلی شکسته با خدا زمزمه می‌کنم که خدایا من الان تاوان کدام گناهم را پس می‌دهم!

مگر یک جوان ١٨ساله کم‌تجربه چه گناه کبیره‌ای می‌تواند انجام داده باشد که این‌گونه باید ١٩‌سال از بهترین سال‌های عمرش را تاوان پس بدهد یا به یاد جانبازانی می‌افتم که غیورانه از جان و جسم خود گذشتند تا وطن و ناموس‌شان را از چنگال دشمنان غارتگر نجات دهند.

پس آنها الان دارند تاوان چه چیزی را پس می‌دهند و درنهایت از سوز دل آهی می‌کشم و خطاب به خالق مهربانم که در لطف و کرم بی‌انتهایش هیچ‌وقت شک نداشته‌ام، می‌گویم: پس خدایا تو که در عدالت شکی نیست و نتیجه می‌گیرم که صداوسیما با این حرکات نامناسب درحال نشان دادن تصویری نادرست است.»

حمایت از معلولان
کامران عاروان، عضو هیأت‌مدیره جامعه معلولان ایران، درباره تصویر معلولان در قاب تلویزیون معتقد است: «رسانه ملی می‌تواند موجی عظیم ایجاد کند که حتی منجر به این امر شود که جامعه خود پیشگام و عهده‌دار حل‌وفصل مسائل معلولان و رسیدگی و التفات خاص به امور آنها شود و با رخ دادن این مهم، انجام و اجرای برنامه‌های مدون و مصوب دولت تسریع و تسهیل می‌شود و نتیجه‌ای ایده‌آل نصیب جامعه دیندار و انسان‌مدار ایران اسلامی خواهد شد.»

عاروان نخستین اصل برای رسیدن به هر هدف و آرمانی را آماده‌سازی فکری و فرهنگی جامعه می‌داند و می‌گوید: «مناسب‌سازی، اشتغال، تحصیل، مسکن و ازدواج، توانبخشی، تدوین و اجرای قوانین و مقررات متناسب و فرهنگ‌سازی همه مواردی هستند که در زمره این وظایف می‌گنجد تا منجر به تسهیل در زندگی فردی و اجتماعی و برابرسازی فرصت برای ظهور توانمندی‌ها و استعدادهای معلولان کوشا شود.»

فریده حلمی، پژوهشگر امور معلولان نیز معتقد است: «هنگامی که معلولان برای رسانه ملی نقش سوژه را دارند، اکثرا تداعی‌کننده افراد ناتوان و ناقص و نه افرادی با هویت مشخص و توانمندند. گاهی بودجه‌ای را به تهیه‌کنندگان فیلم‌ها یا مجموعه‌های تلویزیونی می‌دهند و می‌گویند درخصوص معلولان کار کنید که آنها نیز بدون برخورداری از اطلاعات کافی یا صرفا با تکیه بر اطلاعات ناقص از معلولان، درخصوص این قشر به ساخت سریال‌ها یا فیلم‌های کلیشه‌ای و کسالت‌آور می‌پردازند.»

این فعال امور معلولان، نمره خود به صداوسیما را متوسط رو به ضعیف خواند و گفت: «از حق نگذریم فرهنگ‌سازی‌هایی در زمینه عبورومرور به‌ویژه در برنامه «در شهر» انجام می‌شود که البته موردی و گذراست؛ انتظار ما این است که افرادی چون ما را در جامعه به رسمیت بشناسند و حقوق ما برای استیفا توسط دستگاه‌های دولتی از طریق رسانه ملی بیان شود.»

حلمی درخصوص برخی نتایج این تحقیق اظهار کرد: «نمایاندن معلولان در رسانه‌ها نباید متفاوت از دیگر افراد جامعه باشد؛ بیشتر اوقات رسانه‌ها آگاهانه یا ناآگاهانه این موضوع را به مخاطب القا می‌کنند که این گروه به دنبال امتیازات متمایزند یا خواسته‌های ویژه‌ای دارند حال آن‌که اگر هم خواهان امتیاز یا خواسته خاصند، درواقع به هدف برابری با سایر آحاد جامعه است، این‌جاست که امتیازدهی به معلولان یا توجه مضاعف به آنها نه‌تنها تمایز نیست، بلکه وظیفه است.»

این پژوهشگر حوزه معلولان در پایان گفت: «برخلاف تصور همگان دنیای واقعی و پر از رمز و راز سخت و دشوار معلولان از فیلم‌های منتسب یا مرتبط به معلولان خیلی فاصله دارد؛ سخت باور داریم اگر شرایط مساعد وضع جسمانی معلولان فراهم شود اگر نه تمامی آنها حتما بیشترشان در عرصه‌های گوناگون فعال و پویا خواهند بود.»