ارتشبد نصیری در ساواک؛ آغاز دوره اختناق در ایران

محمود فاضلی | نعمت‌الله نصیری متولد ۱۲۸۹ در بخش سنگسر از توابع سمنان، در دوره تحصیل در دانشکده افسری هم دوره محمدرضا شاه پهلوی بود و در ابتدا فرماندهی همان گروهانی را برعهده داشت که محمدرضا (که آن زمان ولیعهد بود) در آن خدمت می‌کرد.

در همین دوران نصیری توانست با شاه رفاقت و یکی از نزدیکان او شود. شاه در ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ ماموریت بسیار مهمی به او ابلاغ کرد.

ابتدا نصیری را با حکم نخست‌وزیری مخفیانه به سراغ زاهدی در مخفیگاهش در اختیاریه فرستاد و سپس او را مامور کرد تا در راس گروهی عازم خانه دکتر مصدق شود تا فرمان عزل او از نخست وزیری را ابلاغ کند. نصیری از سرهنگ ممتاز فرمانده گارد حفاظت از منزل مصدق درخواست ملاقات حضوری با نخست‌وزیر را کرد که توسط سرهنگ ممتاز رد شد.

سرهنگ ممتاز شخصاً فرمان شاه را نزد مصدق برد و او بعد از آگاه شدن از محتوای نامه دستور دستگیری نصیری و همراهان او را صادر کرد. مصدق بعد از ابلاغ فرمان شاه توسط نصیری، متوجه شد کودتایی علیه او و دولتش در حال شکل‌گیری است.

روز ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ هیات دولت بیانیه‌ای مبنی بر دستگیری نصیری و خنثی‌کردن کودتا علیه دولت را قرائت کرد و شاه بعد از شنیدن این خبر به‌خارج از کشور گریخت. بعد از اینکه کودتا به پیروزی رسید و شاه توانست به ایران برگردد نصیری و همراهانش از زندان آزاد و مورد تفقد شاه قرار گرفتند.

نصیری که فردی بی‌سواد و بی‌رحم ولی سخت وفادار به شاه بود، پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به سرعت پلکان ترقی و پیشرفت را در مدیریت‌های نظامی و امنیتی پشت سر گذاشت.

در آذر ۱۳۳۹ به ریاست شهربانی کل کشور منصوب و در سال ۱۳۴۱ درجه سپهبدی گرفت و در ۱۳۴۲ علاوه بر فرماندهی شهربانی کل کشور، فرماندار نظامی تهران شد و به عنوان فرماندار نظامی با خشونت تمام قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ را سرکوب کرد.

با انتصاب نصیری و اقدامات او بود که ساواک به یکی از مخوف‌ترین و رعب‌انگیزترین دستگاه‌های امنیتی جهان بدل شد. نصیری با معاونت وقت ساواک یعنی فردوست به‌طور کامل هماهنگ بود و هیچ‌کاری را بدون اجازه و دستور شاه انجام نمی‌داد.

نصیری همراه با پرویز ثابتی توانست از ساواک دستگاهی بسازند که تا سال‌ها بعد بر تمام ارکان کشور اثر گذاشت. حضور نصیری در ساواک آغاز دوره جدیدی از اختناق در ایران بود.

برخورد با گروه‌های چریکی در دوره ریاست نصیری به اوج رسید. هنگامی که نصیری در ریاست ساواک قرار گرفت این سازمان به سرعت گسترش پیدا کرد و به‌ویژه با توسعه همکاری و ارتباط با موساد سرویس اطلاعاتی اسراییل، به سرکوب مخالفان پهلوی پرداخت.

در طول دوران ریاست نصیری بر ساواک، این سازمان در شکنجه، بازجویی، ترور، قتل، پرونده‌سازی و محاکمه متهمان سیاسی مشهور شد. نصیری ۱۳ سال ریاست سازمان ساواک را بر عهده داشت. در سال ۱۳۵۷ که آتش خشم مردم انقلابی شعله‌ور شده بود و شاه احساس خطر می‌کرد تصمیم گرفته شد که در کشور اصلاحاتی صورت بگیرد.

طرح دستگیری رجال فاسد و بدنام به‌ویژه از آغاز نخست‌وزیری شریف‌امامی طرفداران بسیاری در دولت پیدا کرده بود. در نخستین روز آغاز نخست‌وزیری ارتشبد ازهاری، به‌همراه ۱۴ نفر دیگر در نمایشی عوام‌فریبانه دستگیر و زندانی شد. در ۸ آبان ۱۳۵۷ اعلام جرمی در ۱۳ مورد علیه نصیری تنظیم و در اختیار دادسرای تهران و دادسرای دیوان کیفی قرار گرفت.

در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ همزمان با پیروزی انقلاب در جریان حمله مردم به زندان‌ها و پادگان‌ها، نصیری که به‌همراه گروه دیگری از رجال رژیم پهلوی در پادگان جمشیدیه زندانی بود، تلاش می‌کرد در میان جمعیت انبوهی که اطراف پادگان حضور داشتند از دستگیری مجدد توسط انقلابیون جان سالم به در ببرد، اما شناسایی و دستگیر شد.

محاکمات سران رژیم (سپهبد مهدی رحیمی فرماندار نظامی تهران، سرلشکر رضا ناجی (اولین فرماندار نظامی اصفهان)، سرلشگر خسروداد فرمانده نیروی هوایی (فرمانده هوانیروز و متهم به هدایت مستقیم کشتار ۱۷ شهریور ۵۷ در تهران) و ارتشبد نصیری رییس سابق ساواک توسط خلخالی سه روز بعد از پیروزی انقلاب آغاز شد.

محاکمه آنان همان روز در محل دبیرستان شماره ۲ علوی در دادگاه انقلاب آغاز شد. نصیری، گنگ و بهت‏زده، به سئوال‌ها با صدایی خفه پاسخ می‌دهد. نصیری چنان خود را باخته بود که به‌گریه می‌افتد. نصیری حاضر نیست توبه کند. ساعتی دیگر حکم نهایی متهمان خوانده می‌شود.

پس از اعدام اولین گروه از مقامات رژیم پهلوی، نام آیت‌الله صادق خلخالی (۱۳۸۲-۱۳۰۵) به عنوان حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب اسلامی در ادبیات سیاسی ایران مطرح شد.

نصیری به‌همراه فرماندهان نظامی پس از محاکمه در دادگاه انقلاب به اعدام محکوم و در ۲۶ بهمن ۱۳۵۷ حکمش اجرا شد. گروهی اقدامات خلخالی را انقلابی و ضرورتی برای حفظ انقلاب نوپای بهمن ۱۳۵۷ خواندند.