خانه موزه مدرس؛ بازمانده مشروطه در گذر میرزا محمود

مرضیه موسوی | معماری خانه سنتی آیت اللله مدرس با اندرونی و بیرونی، حیاط‌های مجزا و تالار اصلی درست همان چیزی بود که یک فعال سیاسی در آن روزگار نیاز داشت. این خانه بازسازی شده را این روز‌ها به نام خانه موزه مدرس می‌شناسیم.

آیت الله مدرس حقوق دو سال خود در مجلس شورای ملی را جمع کرد تا توانست خانه‌ای در گذر میرزامحمود وزیر بخرد؛ محله‌ی نزدیک به مجلس شورای ملی که مدرس از سال ۱۲۸۹ خورشیدی به عنوان مجتهد طراز اول در آن مشغول به کار شد.

خانه، هم محل سکونت و آرامش آیت الله بود و هم جایی برای ملاقات‌های مهم و نشست و برخواست‌های آیت الله مدرس با سیاسیون و طلاب و شاگردانش. از مهمترین رخداد‌هایی که در و دیوار این خانه شاهدش بودند، پیش نویس بند‌هایی از قانون اساسی بود که زیر سقف همین خانه به همراه دیگر چهره‌های سیاسی دوران نوشته شد.

چندسالی است که خانه آیت الله مدرس در تهران بازسازی و به موزه تبدیل شده است. این روز‌ها اگر به این خانه که در امین‌حضور و کوچه شهید جاویدی جا خوش کرده سری بزنید، به خانه‌ای با معماری قاجار روبرو می‌شوید. خانه‌ای که با آجرچینی و قطاربندی تزیین شده.

خانه مدرس و خانه نصیرالملک تنها خانه‌های باقی مانده از دوره قاجار در بن‌بستی است که امروزه به نام بن بست مدرس در گذر میرزا محمود وزیر یا همان شهید جاویدی به چشم می‌خورد. این خانه که درست در میانه کوچه قرار دارد، با در دو لنگه چوبی و کلون‌های نصب شده روی آن قابل تشخیص است.

سرزمین آرام خانه قاجاری

خانه مثل اغلب خانه‌های قاجاری پایین‌تر از سطح کوچه قرار دارد و دلیلش هدایت آب به سمت آب‌انبار است. البته تغییر فضای شهری در دهه‌های گذشته و آسفالت روی آسفالت کشیدن‌های گاه و بی‌گاه هم به اختلاف ارتفاع کوچه و خانه دامن زده است.

ورود به خانه مدرس در یکی از شلوغ‌ترین محله‌های تهران‏، مثل ورود به سرزمین دیگری است که تنها یک در با هیاهوی بیرون فاصله دارد.

وارد حیاط که می‌شوید همهمه بازار قطع می‌شود و جایش را به سکوت و آرامش می‌دهد. اگر کلاس و برنامه و دورهمی خاصی در میان نباشد‏، صدای پای دیگر بازدیدکنندگان این خانه تنها صدایی خواهد بود که در حیاط و سالن‌ها می‌پیچد.

بخش اندرونی خانه روزگاری محل سکونت آیت الله مدرس بود. امروز در این قسمت از خانه و در تالار اصلی عکس‌هایی از آیت الله مدرس در سنین مختلف کودکی، توجوانی و جوانی، و کهنسالی به چشم می‌خورد.

معروف‌ترن عکسی که از این روحانی مبارز در ذهن‌ها به جا مانده، همان عکسی است که روی اسکناس‌های ۱۰۰ ریالی چاپ شده بود؛ اشاره به این موضوع و یادآوری آن خالی از لطف نیست که آیت الله مدرس تنها فردی بود که به جز امام خمینی (ره)، تصویری از او روی اسکناس‌های ملی چاپ شده بود.

دستخطی از آیت الله مدرس در گوشه دیگری از گالری اندرونی به چشم می‌خورد. او در این نامه به فرزندانش برای کسب علم و زهد و تقوا تاکید کرده است. اعتبارنامه مدرس در مجلس پنجم، و نامه‌ها و اسناد دیگری درباره ایشان و زندگی او در این خانه و همچنین فعالیت‌های سیاسی‌اش در گوشه و کنار این خانه به چشم می‌خورد.

همسایه بهارستان

در قدیمی خانه، قالی نخ نما و فرسوده‌ای که به نظر می‌رسد در منزل ایشان در اصفهان استفاده می‌شد، ترازو و ... از دیگر اشیائی است که می‌توان در این موزه دید. اگر به ابعاد مختلف زندگی آیت الله مدرس علاقه‌مند هستید، بازدید از موزه مجلس در میدان بهارستان هم می‌تواند کمک بزرگی در این زمینه باشد.

در این موزه علاوه بر عکس‌ها و اسنادی از مجلس و نمایندگانش در دوره‌های مختلف، سلول آیت الله مدرس در زندان هم بازسازی شده و با مجسمه‌ای از خود ایشان در موزه به نمایش گذاشته شده است. نزدیکی به میدان بهارستان و مجلس، یک عامل بسیار مهم و تاثیرگذار برای انتخاب این خانه توسط مدرس برای سکونت بود.

اسناد زندگی مدرس در این خانه

چند سند تاریخی به سکونت آیت الله مدرس در این خانه تاکید دارند و شک و شبهه‌های زندگی ایشان در این خانه را از بین می‌برند. یکی از این اسناد، نامه‌ای است که از نصیرالملک به جا مانده و اشاره به همسایگی مدرس با عمارت او دارد؛ یعنی همان خانه‌ای که در انتهای بن بست قرار گرفته است.

سند بعدی نشانی و مشخصات این خانه است که در نامه مدرس به فرزندانش آورده شده؛ خانه‌ای که یکی از در‌های آن به کوچه نصیرالملک یا بن بست مدرس امروزی راه دارد.

مجسمه مدرس

مجسمه و سردیسی از مدرس در تالار اصلی خانه ایستاده و فرش قدیمی خانه مدرس به همراه عکس‌های تاریخی در این تالار خودنمایی می‌کنند. بریده‌هایی از روزنامه‌های قدیمی دوره مشروطه که اخبار مشروطه و مجلس شورای ملی در آن درج شده روی دیوار به چشم می‌خورد.

با تصاویر تاریخی‌ای از نامه‌نگاری‌ها و مدارک تاریخی دیگر. امروزه شربتخانه این عمارت در زیر زمین یا همان حوضخانه دایر شده تا فضایی آرام و دل‌نشین برای بازدیدکنندگان فراهم کند.

خانه‌ای که مدرس در آن دستگیر شد

در اتاق‌های جنوبی خانه مدرس‏، مجسمه‌ای از او و فروغی و بهار به چشم می‌خورد که در حال بحث و صحبت هستند‎؛ درست مثل سال‌های پایانی قرن ۱۳ و سال‌های آغازین قرن ۱۴ و جمع‌هایی که برای تنظیم و تدوین قانون اساسی تشکیل می‌شد.

قوانینی که هنوز هم اساس قانون رسمی کشور را می‌سازند و گرچه دهه‌ها از آن گذشته، تغییر آن چندان ساده به نظر نمی‌رسد. عکس‌هایی از مدرس در دوران نمایندگی مجلس هم در این اتاق‌ها به چشم می‌خورد.

سال ۱۳۰۷ بود که مدرس در همین خانه دستگیر و به خواف تبدیل شد. ده سال بعد از تبعید، آیت الله مدرس در تبعید کشته شد.

فعالیت‌های او در دوران مشروطه و مبارزات سیاسی او بهانه‌ای بود برای نامگذاری روز شهادت او یعنی ۱۰ آذر به نام روز مجلس. به خانه او در گذر میرزامحمود یا همان کوچه جاویدی امروز که سری بزنید، لوازم شخصی، عکس‌های قدیمی و اسناد زیادی درباره زندگی این روحانی مبارز می‌بینید.