زنگ خطر تغییرات اقلیمی

مهدی زارع | در دهه‌های اخیر به دلیل افزایش فعالیت‌های انسانی و خشکسالی طولانی‌مدت، به ویژه در ایران، فراوانی و شدت توفان‌های گردوغبار افزایش یافته است. روز جمعه ۱۹/۱/۱۴۰۱ به دلیل توفان، تهران آلوده‌ترین شهر جهان شد! توفان گردوغبار باعث کیفیت پایین هوا می‌شود. سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که سالانه هفت میلیون نفر به دلیل کیفیت پایین هوا جان خود را از دست می‌دهند.

خطرات شامل سکته مغزی، بیماری قلبی، سرطان ریه و بیماری‌های تنفسی مانند آسم است. این توفان‌ها دید را کاهش می‌دهند، فلزات مشتق‌شده از خاک را افزایش می‌دهند و اعتقاد بر این است که مسوول بدتر شدن علایم در بیماران آسم، تشدید موارد مشکلات تنفسی، موارد تحریک پوست و توزیع گسترده قارچ‌ها هستند.

تصور می‌شود که توفان‌های صحرا مسوول انتشار هاگ‌های کشنده مننژیت در سراسر آفریقای مرکزی هستند، جایی که سالانه ۲۵۰۰۰۰ نفر به این بیماری خطرناک مبتلا می‌شوند. منبع توفان‌های شن و گردوغبار، بیابان‌ها و زمین‌های خشک هستند که حدود ۴۰ درصد از مساحت زمین را پوشش می‌دهند. هر سال حدود ۲ تا ۳ میلیارد تن ذرات ریز خاک آفریقا را در توفان‌های گردوغبار ترک می‌کند که به کاهش حاصلخیزی خاک در سطح محلی می‌انجامد، اما اثر‌های آن‌ها را می‌توان در بسیاری از نقاط دیگر جهان احساس کرد: گردوغبار صحرا حملات آسم را در کودکان از خاورمیانه تا کاراییب افزایش می‌دهد.

بیشتر توفان‌های گردوغبار رویداد‌های طبیعی هستند، اما می‌توانند با تغییرات اقلیمی، خشکسالی، تخریب زمین و مدیریت ناپایدار منابع آب و زمین تشدید شوند. در حالی که ذرات شن بزرگ‌تر هستند و به دور سفر نمی‌کنند، ذرات گردوغبار می‌توانند هزاران کیلومتر مسافرت کنند.

گردوغبار نقش بسیار فعالی در چرخه بیوژئوشیمیایی زمینی و اقیانوسی دارد و بر آب و هوا در سطح جهان تاثیر می‌گذارد. تعاملات مختلف پیچیده هستند و به‌طور کامل درک نشده‌اند. گرد و غبار هم اقیانوس‌ها و هم جنگل‌ها را بارور و حفظ می‌کند.

گردوغبار بر سامانه اقلیمی اثر می‌گذارد و می‌تواند به دلیل تغییر در تعادل تشعشع زمین باعث تشدید خشکسالی شود. از سوی دیگر، گردوغبار می‌تواند به عنوان هسته برای قطرات باران، بارش را افزایش دهد. بهره‌وری نیروی کار و درآمد خانوار‌ها در طول این توفان‌ها به شدت کاهش می‌یابد:

میلیون‌ها نفر نمی‌توانند به کار برسند. کارخانه‌ها و دفاتر تعطیل می‌شوند. همچنین توفان‌های گردوغبار می‌توانند با وادار کردن فرودگاه‌ها و مدارس به تعطیلی، قطع ارتباطات و زنجیره تامین، از بین بردن محصولات کشاورزی و افزایش پذیرش در بیمارستان، بر اقتصاد‌های منطقه تاثیر بگذارند، در عین حال با اثر منفی بر خاک سطحی بهره‌وری کشاورزی را کاهش دهند.

گردوغبار روی محصولات باعث کاهش فتوسنتز و اثر منفی بر عملکرد گیاهان می‌شود. ذرات ریز گردوغبار می‌توانند هزاران کیلومتر را با این توفان‌ها بپیمایند که ممکن است عوامل بیماری‌زا و مواد مضر را نیز حمل کنند و باعث مشکلات حاد و مزمن تنفسی شوند.

در اروپا و آفریقا مواجهه با گردوغبار از طریق ترویج پوشش رویشی، اتخاذ شیوه‌های مدیریت زراعی و خاک و همچنین نصب نرده‌هایی برای محافظت در برابر شن‌ها و گردوغبار که مستقیما فعالیت‌های انسانی را به چالش می‌کشند، ممکن شده است.

نظارت هماهنگ، مدل‌سازی، پیش‌بینی و سامانه‌های هشدار پیش‌هنگام نیز برای کاهش اثر ضروری است. سرمایه‌گذاری‌های بیشتری در فناوری پیش‌بینی و همچنین بهبود مدیریت کشاورزی و زراعت جنگلی مورد نیاز است. فقدان آگاهی محیط زیستی چالش‌های ناشی از توفان‌های شن را نادیده می‌گیرد.

اطلاعات محدودی که وجود دارد تصویری تلخ را ترسیم می‌کند. توفان‌های شن و گردوغبار بر سلامت و معیشت میلیون‌ها نفر در سراسر جهان تاثیر منفی می‌گذارد. در خاورمیانه و شمال آفریقا، سالانه حدود ۱۳ میلیارد دلار از تولید ناخالص داخلی به دلیل توفان‌های گردوغبار از بین می‌رود.

خسارت مالی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا - MENA - به دلیل توفان‌های گردوغبار سالانه بالغ بر ۱۵۰ میلیارد دلار برآورد شده است. بر اساس گزارش بانک جهانی، عراقی‌ها به‌طور نامتناسبی دچار مرگ زودرس می‌شوند و در ایران توفان‌های گرد‌و‌غبار باعث افزایش حداقل یک درصدی در عوارض قلبی عروقی شده است.

کاهش آلودگی منطقه‌ای گردوغبار در دهه اخیر به خوبی از سوی دانشمندان پایش و پیگیری شده و تا به امروز تا حدودی روند مثبتی داشته است، اما تنش‌های سیاسی مانع از همکاری منطقه‌ای شده است. برنامه جامع منطقه‌ای غرب آسیا با هماهنگی سازمان ملل برای مقابله با توفان‌های شن و گردو‌غبار تقریبا در همه کشور‌های منطقه در حال انجام است.

سامانه مشاوره و ارزیابی هشدار توفان شن و غبار سازمان جهانی هواشناسی WMO برای شمال آفریقا، خاورمیانه و اروپا پیش‌بینی‌های توفان‌های گردوغبار را اکنون نسبتا به موقع و با کیفیت بالا ارایه می‌کند. در نهایت، مقررات کنوانسیون آلودگی هوای فرامرزی دوربرد از انسان و محیط زیست در برابر آلودگی‌های گرد و غبار نیز محافظت می‌کند و ائتلاف‌های بین‌المللی جدید به رهبری سازمان ملل برای مقابله با توفان‌های گردوغبار در حال تشکیل هستند.

این تلاش‌ها را می‌توان با سیاست‌های یارانه‌ای موثر ملی و منطقه‌ای برای مداخله پیش‌هنگام در برابر توفان‌های گردوغبار تقویت کرد. کشور‌هایی که در داخل و خارج از مرز‌ها در این راه فعالیت می‌کنند، باید طرح‌های اصلی را برای شناسایی گرایش‌های توفان‌های گردوغبار، نقاط داغ، منابع و محرک‌ها، کاهش اثر‌های مخرب بهداشتی، زیست‌محیطی و اقتصادی و اتخاذ اقدامات پیشگیرانه طراحی کنند.

اقدامات شناخته‌شده کاهش ریسک توفان گرد و خاک در مناطق نیمه‌خشک شامل تثبیت سطوح خاک از طریق مالچ‌پاشی، کاشت درختچه و درخت، شکستن باد و ایجاد موانع، به عنوان مثال، با استفاده از پوشش گیاهی مرده است. از آنجایی که گزینه‌های کمی برای متوقف کردن این توفان‌ها در کوتاه‌مدت یا میان‌مدت وجود دارد، راهبرد‌های انطباق و کاهش محلی در درازمدت طراحی می‌شوند.