صفر تا صد اصلاح یارانه نان و کالا‌های اساسی
زمانی که اصلاح یارانه صورت گرفت، افزایش بهره‌وری نانوایان صورت می‌گیرد. همچنین از نشتی آرد که به صورت قاچاق از چرخه توزیع خارج می‌شد، جلوگیری می‌شود و علاوه بر این‌ها یک مشتری‌مداری و رقابت بین نانوایان صورت می‌گیرد.
معاون امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی، جزئیات اصلاح قیمت نان، نحوه پرداخت یارانه جبرانی، مدل‌های اجرای این طرح و نقدی یا کالایی بودن یارانه را تشریح کرد.
حال که دولت اصلاح یارانه کالا‌های اساسی و از جمله نان را در دستور کار قرار داده است، بسیاری از مردم می‌خواهند بدانند که آیا تغییراتی در معیشت و دخل و خرج آن‌ها ایجاد خواهد شد؟ این اصلاح یارانه چه تفاوتی با نوع قبلی دارد؟ مدل‌های جبرانی دولت در این روش جدید چگونه است؟ یارانه که به مردم داده می‌شود نقدی است یا کالایی یا هر دو؟ و هزاران سوال دیگر.
برای یافتن پاسخ همه این سؤالات سراغ محمد قربانی، معاون امور اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی رفتیم و با وی گفتگو کردیم؛ قربانی علاوه بر مسئولیت خود در معاونت مرتبط با این مسائل، سخنگوی وزارت جهاد کشاورزی در‌باره اصلاح یارانه‌ها هم هست.
وی می‌گوید: از سال ۹۷ دولت دوازدهم پرداخت یارانه به کالا‌های اساسی را آغاز کرد که در این روش یارانه به وارد کننده داده می‌شد، سالانه ۲۵۰ هزار میلیارد تومان یارانه بود که به وارد کننده می‌دادند تا کالا وارد کند با این هدف که در داخل کشور ارزان به دست مردم برسد.
دولت سیزدهم می‌گوید این روش پرداخت یارانه درست نبود و به سر سفره مردم نیامده است. حال می‌خواهد این یارانه را به خود مردم بدهد و مردم خودشان مدیریت کنند.
قربانی در این گفتگو اعلام کرد که با اطمینان به مردم می‌گویم اصلاح یارانه نان و کالا‌های اساسی نه تنها بر معیشت و سفره مردم تأثیر منفی نخواهد داشت، بلکه در سیستم فعلی عدالت رعایت می‌شود. در روشی که قرار است دولت اجرا کند یارانه از روی کالا برداشته شده و به خود افراد داده می‌شود.
به گفته قربانی حذف یارانه نان در استان زنجان بسترسازی شده و از هفته آینده آغاز می‌شود و یکی دو هفته بعد در چند استان کشور و پس از آن در کل کشور اجرایی خواهد شد، همچنین اصلاح سایر کالا‌های اساسی از جمله روغن و خوراک دام و طیور در بخش کشاورزی به زودی توسط رئیس جمهور اعلام می‌شود و خبر‌های خوشی در راه است.
وی در این گفتگو دو مدل تحویل نان و نیز دو روش پرداخت یارانه جبرانی به مردم را توضیح داد.
در ادامه مشروح گفتگو با معاون وزیر جهاد کشاورزی و سخنگوی بخش اصلاح یارانه‌ها در وزارت کشاورزی را می‌خوانید:
قرار است یارانه نان اصلاح شود، آیا در زندگی مردم تأثیر منفی می‌گذارد؟ آیا دولت قصد دارد برای این منظور بسته جبرانی به مردم بدهد؟
قربانی: بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۱، مبلغ ۷۱ هزار میلیارد تومان برای گندم یارانه اختصاص داده‌اند و امسال هیچ تغییری در قیمت نان برای مصرف‌کننده ایجاد نخواهد شد و حتی شاید ۱۰ درصد هم قیمت نان کمتر شود؛ بنابراین دولت همین یارانه را قرار است به جای کالا به خود مردم بدهد و هیچ نگرانی برای سفره مردم وجود ندارد و تنها روش پرداخت یارانه متفاوت شده است.
کشور سالانه ۷۰ هزار میلیارد تومان برای بخش خبازی و حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان برای بخش صنعت یارانه در نظر گرفته و با این اصلاح قرار است این میزان یارانه به خود مردم داده شود.
شما گفتید که شاید قیمت نان ۱۰ درصد هم کاهش پیدا کند، این چگونه ممکن است؟
قربانی: زمانی که اصلاح یارانه صورت گرفت، افزایش بهره‌وری نانوایان صورت می‌گیرد. همچنین از نشتی آرد که به صورت قاچاق از چرخه توزیع خارج می‌شد، جلوگیری می‌شود و علاوه بر این‌ها یک مشتری‌مداری و رقابت بین نانوایان صورت می‌گیرد؛ یعنی بر اساس سیستم جدید هرچه نانوایان نان بیشتری بفروشند، درآمد بیشتری خواهند داشت، زیرا بخشی از یارانه به خود نانوایان داده می‌شود و همه این‌ها منجر می‌شود که طبق پیش‌بینی‌ها ۱۰ درصد هم قیمت نان کاهش پیدا کند.
روش خرید نان پس از اصلاح یارانه‌ها را توضیح دهید، پیش از این گفته می‌شد که نان سهمیه‌بندی می‌شود و روزانه به اندازه سه چهارم سنگک به مردم نان داده خواهد شد؟ آیا این گونه است؟
قربانی: پس از اصلاح یارانه‌ها آن طور که وزارت اقتصاد اعلام کرده خرید نان با کارت‌های بانکی انجام می‌شود که این‌ها به متصل به یارانه هستند. دو تئوری وجود دارد؛ تئوری اول این است که هر کسی به هر میزان که بخواهد نان خریداری کند و دولت به نرخ فعلی محاسبه می‌کند، اما یارانه مابه التفاوت آن به حساب نانوایان واریز خواهد شد یعنی یارانه برای نانوا تنها به میزان نانی که فروخته داده می‌شود که این موجب می‌شود که از نشتی آرد جلوگیری شود.
به نظر می‌رسد در این تئوری باز هم عدالت رعایت نمی‌شود، زیرا هر کسی هر چقدر نان بیشتری استفاده کند، یارانه بیشتری استفاده خواهد کرد.
قربانی: بله، انتقادی که به این تئوری وارد می‌کنند همین است و به همین دلیل تئوری دومی هم مطرح است که فرد روزانه ۳۱۰ گرم نان به نرخ فعلی خریداری می‌کند و هر میزان که بیشتر از این باشد، به نرخ آزاد محاسبه شود و مابه‌التفاوت این رقم به عنوان یارانه به حساب نانوایان واریز شود.
در این مدل هم برخی تصور می‌کنند که نان سهمیه‌ای شده در حالی که چنین چیزی نیست، زیرا بر اساس محاسبات سرانه مصرف نان در کشور ۱۳۱ کیلوگرم است و روزانه تقریبا همین میزان (۳۱۰ گرم) هر فرد استفاده می‌کند.
آیا نحوه خرید همچنان با کارت بانکی خواهد بود و یا روش‌های دیگری هم وجود دارد؟
قربانی: احتمالا قرار است کالابرگ‌های الکترونیکی به مردم بدهند و شاید در فاز دوم چنین اتفاقی بیفتد. در فاز اول همه مردم خرید‌های خود را نقدی انجام می‌دهند و دولت هم قصد دارد میزان اطلاعات خود را بیشتر کند. یعنی در حقیقت دولت می‌خواهد اطلاعات جمع‌آوری کند و در فاز بعدی به صورت دقیق‌تر طرح را عملی کند.
آیا قیمت نان برای مصرف‌کننده مشخص است؟ آیا قیمت‌های جدید نان اعلام خواهد شد؟
قربانی: بر اساس مصوبه مجلس اگر اصلاح یارانه‌ها صورت بگیرد باید حتما بر اساس قیمت شهریور سال ۱۴۰۰ باشد؛ یعنی دولت نمی‌تواند قیمت‌های جدیدی اعلام کند؛ یعنی در حقیقت تا همین قیمت به صورت یارانه‌ای محاسبه شده و اگر بیشتر از آن باشد مابه‌التفاوت را دولت به حساب نانوایان واریز می‌کند.
این طرح چه مزایایی می‌تواند داشته باشد؟
قربانی: با اجرای این طرح ضایعات نان به شدت کاهش می‌یابد و مصرف انسانی افت خواهد کرد. بخشی از مصارفی که در دامداری‌ها وجود داشت، متوقف می‌شود و قاچاق نیز انجام نخواهد شد. برخی پیش‌بینی می‌کنند که مصرف گندم در کشور تا ۲ میلیون تن کاهش پیدا کند.
آیا اجرای اصلاح یارانه‌ها تنها در مورد نان است و یا در مورد کالا‌های اساسی هم انجام می‌شود
قربانی: بر اساس اطلاعاتی که وزارت اقتصاد داده، قرار است در مورد کالا‌های اساسی هم اجرا شود و به زودی زمان اجرای آن رئیس جمهور اعلام خواهد کرد، اما خبر‌های خوشی در راه است و اجرای آن هم به همین زودی انجام خواهد شد، اما اصلاح یارانه نان هفته بعد در زنجان و در دو سه هفته آینده در چند استان کشور و بعد کل کشور اجرایی خواهد شد.
انجام طرح به این بزرگی نیاز به بستر‌های مناسبی دارد، آیا کشور آمادگی انجام این زیرساخت‌ها را دارد؟
قربانی: بله، آنطور که بانک مرکزی می‌گوید پوز‌های هوشمند در استان زنجان جاسازی شده و در کل کشور حدود ۸۰ هزار پوز راه‌اندازی می‌شود و از نظر بستر اجرا هیچ مشکلی وجود ندارد، اما در مورد زمان دقیق آن اطلاعاتی وجود ندارد.
در مورد کالا‌های اساسی بفرمایید، پس از اصلاح، یارانه جبرانی مردم به چه صورت خواهد بود؟
قربانی: دو حالت است نخست پرداخت نقدی و در مرحله بعدی به صورت کالایی خواهد بود.
چه نوع کالا‌هایی قرار است به مردم داده شود؟
قربانی: کالا‌هایی مانند روغن، تخم مرغ، شیر و مرغ که اکنون به آن‌ها یارانه داده می‌شود در سبد کالایی مردم جای می‌گیرد.
اخیرا یارانه آرد صنعتی هم حذف و ماکارونی گران شد، آیا قرار است مابه‌التفاوتی برای آن داده شود؟
قربانی: بله، برای این منظور هم قرار است یارانه جبرانی کالایی داده شود و در همان بسته‌ای که قرار است به مردم بدهند محاسبه می‌شود.
یارانه مربوط به ماکارونی چقدر خواهد بود؟
قربانی: رقم زیادی نیست، محاسبه شده که سرانه مصرف ماکارونی در کشور چقدر است و بر اساس آن این میزان یارانه پرداخت می‌شود. مصرف ماکارونی در کشور ۱۷ کیلوگرم در سال است که در مناطق شهری سالانه ۷۱ هزار تومان و در مناطق روستایی ۶۹ هزار تومان برای این محصول پرداخت می‌کنند و متناسب با آن این یارانه پرداخت خواهد شد.
چطور دولت بلافاصله تصمیم گرفت که چنین طرحی را اجرا کند؟ زیرا پیش از این یارانه به خود کالا داده می‌شود. این تغییر از کالا به فرد چه تأثیری در تولید و رفاه مردم می‌تواند داشته باشد؟
قربانی: ارز ۴۲۰۰ تومانی که در سال ۹۷ قرار شد به مردم پرداخت شود، به دنبال اهدافی بود. قرار بود زمانی که این یارانه به کالا داده می‌شود از افزایش محصولات کشاورزی جلوگیری شود و تولید داخل تقویت شود، اما همه این‌ها از مسیر خود منحرف شد و به اهداف خود اصابت نکرد و همه این‌ها منجر شد سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی کاهش پیدا کند.
۳۱۲ هزار میلیارد تومان برای کالا‌های اساسی در سال ۱۴۰۰ در نظر گرفته شد، در حالی که اعتبارات فنی ما تنها ۵ هزار میلیارد تومان است.
همه این‌ها موجب شد که بهره‌وری بخش کشاورزی به شدت افت کند. سطح زیر کشت دانه‌های روغنی به حداقل برسد و تولید دانه‌های روغنی سویا که در چند سال گذشته ۱۳۰ هزار هکتار بود اکنون به ۲۶ هزار هکتار رسیده است.
نکته دیگر اینکه پرداخت یارانه‌ها به بخش میانی شرکت‌های دانش بنیان و موفقیت‌های آن را در بخش کشاورزی عقیم گذاشت و بسیاری از طرح‌های خودکفایی متوقف شد. الان ردیف خودکفایی گندم نداریم و جولان مافیا به ویژه در بخش روغن بیشتر شد. آن‌ها ترجیح دادند با ارز ۴۲۰۰ تومانی مرتب وارد کنند و تولید داخل را فلج کردند. تغییر کاربری در بخش کشاورزی صورت گرفت.
آیا خروج ارز از کشور هم وجود داشت؟
قربانی: بله تصور کنید دولت هر تن گندم را ۵۵۰ تا ۶۰۰ دلار از کشور‌های دیگر وارد می‌کند، اما کارخانجات با تبدیل به ماکارونی هر تن را ۵۰۰ دلار به کشور‌های دیگر می‌فروشند یعنی ما شاهد «صادرات یارانه» بودیم و برای اقتصاد کشور بسیار آسیب می‌زد. سالانه ۲۵۰ هزار تن بر اساس آمار گمرک صادرات ماکارونی از کشور داشتیم.
بر اساس بررسی‌هایی که انجام شده با روش پرداخت قبلی، روزانه ۱۰۰۰ میلیارد تومان یارانه به انحاء مختلف از قاچاق گرفته تا صادرات یارانه از کشور خارج می‌شد.
بر اساس برخی آمار بیش از ۵ درصد جمعیت کشور را اتباع کشور‌های دیگر تشکیل می‌دهند، آیا آن‌ها می‌توانند از یارانه کشور استفاده کنند؟
قربانی: بلاخره آن‌ها در کشور ما هستند و ما نمی‌توانیم بگوییم نان نمی‌دهیم، اما جزئیات بیشتر که به همان یارانه مردم داخل می‌توانند برخوردار بشوند یا نه را در جایگاه‌های بالاتر کشوری باید تصمیم گیری کنند.
نحوه پرداخت یارانه در کشور‌های دیگر چگونه است؟
قربانی: در کشور‌های اروپایی و آمریکایی یارانه به بخش تولید تزریق می‌شود و در این زمینه هم توفیقاتی داشتند، اما در سیستم ما تقریبا یارانه به بخش میانی داده می‌شد و الان هم به بخش نهایی یعنی مردم داده می‌شود.
چرا پیشنهاد نمی‌دهید که یارانه به بخش تولید داده شود؟
قربانی: این اتفاقا بسیار خوب است، اما دشواری‌هایی را در سیستم فعلی ما ایجاد می‌کند و از سوی دیگر با توجه به تجربه‌ای که در قبل برای پرداخت یارانه به مردم داشتیم و موفقیت‌آمیز بود. دولت این روش را انتخاب کرده شاید دلیل دیگر این باشد که اجرای این طرح ساده‌تر است پیچیدگی‌های خاصی که احتمالا در بخش تولید وجود داشته باشد، ندارد.
چقدر مطمئن هستید که با اجرای این طرح همه مشکلاتی که در بخش کشاورزی عنوان می‌کنید به وضعیت عادی برمی‌گردد؟
قربانی: من مطمئنم اجرای این طرح در بخش کشاورزی سودآوری را بیشتر خواهد کرد و کشاورزان علاقه بیشتری به تولید خواهند داشت. زمانی که کشاورز مطمئن است محصول خود را با قیمت مناسب در بازار می‌فروشد، حتما سرمایه‌گذاری خود را بیشتر خواهد کرد، ضمن اینکه سرمایه‌گذاران دیگر هم به آن اضافه خواهند شد و طبیعی است که در کشوری که تولید به اندازه کافی باشد، رفاه مردم بیشتر شده و قیمت‌ها هم افت می‌کند.
