زلزله تهران؛ پایان تمدن پایتخت

نسترن فرخه | تخریبش در یک لحظه است، زمین می‌لرزد و زندگی‌های بسیاری را برای همیشه با خود دفن می‌کند و یکباره همه‌چیز تمام می‌شود. حالا افغانستان داغی دیگر را در تار و پود تاریخ خسته خود ثبت می‌کند، وقوع زلزله‌ای با قدرت ۶.۱ ریشتر که تاکنون دست‌کم هزارو ۵۰۰ کشته و دو هزار زخمی برجای گذاشته است، کودکان بی‌پناهی که تنها بازماندگان یک خانواده بزرگ هستند، حالا با صورت‌های بهت‌زده به لنز دوربین‌ها برای ثبت این لحظات خیره می‌شوند.

کمی دورتر از این دیار، در ایران هم بار‌ها شاهد زلزله و تخریب‌های گسترده‌ای بودیم که بعد از سال‌ها هنوز جای جراحتش به خوبی نمایان است و از این جهت لرزه‌های اخیر در مناطق جنوبی کشور ترسی را در دل مردم ایجاد کرده است.

در روز‌های گذشته زمین‌لرزه ۵.۶ ریشتری ساعت ۸ و ۷ دقیقه جمعه بندر چارک در شهرستان بندرلنگه از توابع استان هرمزگان را لرزاند که مردم جزیره کیش برای دومین بار در ۱۱ روز گذشته به علت وقوع زمین‌لرزه‌های بندر چارک به رعب و وحشت افتادند و در یک هفته اخیر بیش از ۱۰۰ زلزله ۳ تا ۴.۷ ریشتری در غرب هرمزگان به وقوع پیوسته است و حتی منجر به تعطیلی جزیره کیش شد.

فریبرز ناطق‌الهی، بنیان‌گذار مقاوم‌سازی و مدیریت بحران زلزله به این موضوع اشاره می‌کند که هشدار زلزله همیشه باید برای ایران فعال باشد.

با توجه به قرارگیری کشور روی گسل‌های بسیار زیاد، حکم می‌شود که همیشه در آماده‌باش برای زلزله‌های شدید و مخرب باشیم، اما اتفاقاتی که در حوزه هرمزگان و خلیج فارس رخ می‌دهد، زلزله‌هایی است که در امتداد زاگرس همیشه بوده، یعنی زلزله‌خیز است و همچنین ما داریم وارد دورانی می‌شویم که زلزله‌های بیشتری را تجربه خواهیم کرد، نه به این معنی که زلزله‌های بزرگی را شاهد باشیم، ولی تکانه‌ها بیشتر خواهد شد که بر گسل‌ها اثر خواهد داشت.

همیشه در آماده‌باش زلزله باشیم

فریبرز ناطق‌الهی، بنیان‌گذار مقاوم‌سازی و مدیریت بحران زلزله در ایران می‌گوید: هشدار زلزله همیشه باید برای ایران فعال باشد، با توجه به قرارگیری کشور روی گسل‌های بسیار زیاد، حکم می‌شود که همیشه در آماده‌باش برای زلزله‌های شدید و مخرب باشیم، اما اتفاقاتی که در حوزه هرمزگان و خلیج فارس رخ می‌دهد، زلزله‌هایی است که در امتداد زاگرس همیشه بوده، یعنی زلزله‌خیز است، ولی با قدرت پایین‌تر از شش ریشتر بوده، در طول تاریخ آن منطقه زلزله زیاد داشته، ولی امید بر این است که در آینده هم مخرب نبوده باشد.

الان دو تئوری وجود دارد که واقعا هم به همین شکل است، یکی اینکه با لرزه‌های متوسط یا ریزلرزه‌ها انرژی گسل‌ها خالی می‌شود، یا اینکه این لرزه‌ها پیش‌درآمدی برای یک زلزله بزرگ‌تر است، اما از آنجایی که شواهد تاریخی زیادی داریم که سالیان سال زلزله‌های بزرگی در آن منطقه رخ نداده، امیدوار هستیم که زلزله‌هایی بزرگ‌تر از این‌ها که دیدیم، رخ نخواهد داد.

الان توافقی که بین زلزله‌شناسان وجود دارد این است که چنین زلزله‌هایی امتداد پیدا کند و یکی، دو ماه زلزله‌های چهار، پنج ریشتری رخ دهد و عملا پهنه آرام گیرد.

نادر است که یک زلزله بزرگ اتفاق بیفتد، ولی باید سیستم هشداری برای تمام دست‌اندرکاران مدیریت بحران استان و خود مردم وجود داشته باشد و بدانند هر لحظه ممکن است در طبیعت اتفاقات عجیبی بیفتد و هیچ‌کس هم نمی‌تواند گارانتی کند که زلزله بزرگی خواهد آمد یا نخواهد آمد، ولی بر اساس شواهد تاریخی انتظار زلزله بزرگی نداریم، البته به این معنی نیست که چنین زلزله‌ای رخ ندهد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله اضافه می‌کند: سونامی بار‌ها و بار‌ها در بحث‌های امروز مطرح بوده که ممکن است سونامی بیاید، اما خلیج فارس دارای ساختاری نیست که در آن سونامی رخ دهد، مگر اینکه زلزله‌های نزدیک به ۸ یا ۹ ریشتر در دریای عمان رخ دهد که آن هم بسیار نادر است و در تمام تاریخ مکتوب و غیرمکتوب یک زلزله خیلی بزرگ آنجا داشته‌ایم و دیگر هیچ‌وقت در تاریخ خلقت پیش نیامده و این بدان معنی است که بحث سونامی تقریبا منتفی است و نباید نگران این بود، ولی این‌ها باید هشداری برای مسئولان باشد که از الان بدانند اگر تکانش شدیدی شروع شد، کجا پناه بدهند و کجا اسکان پیدا کنند و مردم هم وسایل شخصی‌شان را دم دست در یک کیف داشته باشند، همه یک سوت همراه خود داشته باشند که بتوانند از آن استفاده کنند، کوله‌پشتی آماده برای یکی، دو هفته آینده داشته باشند، البته به آن معنی نیست که زلزله‌ای در پیش خواهیم داشت.

گسل‌ها بر زلزله اثر دارد

ناطق‌الهی در مورد خطر فرونشست و گسل‌ها بر زلزله ادامه می‌دهد: به دلیل برداشت نادرست آب‌های زیرزمینی شاهد فرونشست‌هایی هستیم که می‌تواند گسل‌ها را هم تحت تأثیر بگذارد، در هر حال این‌ها با هم یک ارتباطی دارند

این زلزله‌شناس ادامه می‌دهد: من حدود یک سال پیش طبق مطالعه‌هایی به این نتیجه رسیدم که ما داریم وارد دورانی می‌شویم که زلزله‌های بیشتری را تجربه خواهیم کرد، نه به این معنی که زلزله‌های بزرگی را شاهد باشیم، ولی تکانه‌ها بیشتر خواهد شد که بر گسل‌ها اثر خواهد داشت.

تصور من این است که ما باید کم کم آماده این باشیم که پدیده زلزله را به‌عنوان تکانه، آن‌هم نه به عنوان یک تکانه خیلی مخرب داشته باشیم. زلزله برای تهران بسیار محتمل است و باید هر روز منتظر زلزله‌های ۷.۲ یا ۷.۳ ریشتری باشیم، ولی تصور من این است که ما داریم وارد یک دورانی می‌شویم که شاید ۱۰ سال آینده زلزله‌های بیشتری را احساس کنیم.

زلزله تهران؛ پایان تمدن این شهر

ایشان درباره احتمال تلفات تهران در مواجهه با زلزله و متمرکزبودن سازمان‌های امدادی در این شهر می‌گوید: تمام مطالعات نشان می‌دهد که تهران بعد از زلزله‌ای بزرگ کن فیکون می‌شود، در این رابطه من چند جمله معروف دارم که یکی از آن‌ها این است که بعد از چنین حادثه‌ای تهران عملا در زیر بتن مدفون می‌شود، چون امدادرسانی نمی‌توان کرد و دوم اینکه بزرگ‌ترین فاجعه انسانی در پنج قرن اخیر خواهد بود.

زلزله تهران از نظر تعداد آمار کشته‌شدگان و زخمی‌ها پایان تمدن تهران خواهد بود به این معنی که تهران شرایط بسیار وحشتناکی دارد، ولی متأسفانه مسئولان درکی از اینکه یک زلزله ۷.۳ ریشتری در پهنه تهران رخ بدهد، ندارند. الان هم فعالیت‌هایی می‌کنند، ولی برای آن زلزله‌ای که ما انتظار داریم عملا هیچ تأثیری نخواهد داشت.