روان‌شناسی خلاقیت
در این مطلب درباره‌ی چیستی خلاقیت، راه‌های بهبود این توانایی و ارتباط آن با پنج عامل بزرگ شخصیت می‌خوانید.
فرادید | خلاقیت دربرگیرنده‌ی توانایی رسیدن به ایده‌های جدید یا استفاده از اشیاء و داده‌ها به شیوه‌های جدید است. خلاقیت می‌تواند شامل ایده‌هایی در مقیاس بزرگ شود که پتاسیل تغییر دنیا را دارند مثلاً اختراع ابزاری که بر نحوه‌ی زندگی مردم اثرگذار باشد یا می‌تواند ایده‌هایی در مقیاس کوچک باشد از قبیل خلق راه‌های تازه‌ای برای انجام کاری از کار‌های روزمره‌ی زندگی.
خلاقیت چیست؟
به گزارش فرادید؛ مطالعه درباره‌ی خلاقیت می‌تواند پروسه‌ی دشواری باشد. خلاقیت نه تنها موضوع پیچیده‌ایست بلکه در خصوص چگونگی تعریف دقیق آن هم هیچ توافق عامی وجود ندارد. بسیاری از رایج‌ترین تعاریف نشانگر اینست که خلاقیت گرایش به حل مشکلات یا خلق چیز‌های جدید به روش‌های جدید است.
دو بخش اصلی خلاقیت عبارتند از:
- اصالت : ایده باید نو باشد یعنی فقط تمدید چیز دیگری نباشد که هم‌اکنون وجود دارد.
- کارآمدی : ایده باید عملی یا تا اندازه‌ای سودمند باشد.
خلاقیت چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
میهالی چیک‌سِنت‌می‌هایی روان‌شناس نام‌دارِ مجاری‌الاصل آمریکایی در کتاب خود با نام «خلاقیت: اوج و روان‌شناسیِ کشف و اختراع» اشاره می‌کند که خلاقیت را معمولاً می‌توان در چند موقعیت مختلف مشاهده کرد.
- افرادی که مهیج و جالب به نظر می‌رسند و انواع و اقسام افکار عجیب و خارق‌العاده را دارند.
- افرادی که با دیدی تازه دنیا را مشاهده می‌کنند، ایده‌های متفکرانه دارند و اکتشافات فردی مهم و خلاقانه‌ی آن‌ها فقط برای خودشان شناخته‌شده است.
- افردی که به دستاورد‌های خلاقانه‌ی مهمی دست یافته‌اند که برای همه‌ی دنیا شناخته‌شده است. مخترعان و هنرمندانی از قبیل توماس ادیسون و پابلو پیکاسو متعلق به این طبقه از افراد هستند.
انواع خلاقیت
کارشناسان تمایل دارند میان انواع مختلف خلاقیت تمایز قائل شوند. مدل چهار C (سومین حرف الفبای انگلیسی و نخستین حرف واژه‌ی Creativity به معنای خلاقیت) نشان‌دهنده‌ی چهار نوعِ مختلف خلاقیت است:
۱. Mini-c (خلاقیت خُرد) ایده‌ها و بینش‌های شخصیِ معنادار که فقط خودِ فرد از آن‌ها باخبر است.
۲. Little-c (خلاقیت اندک) تفکر و حل روزانه‌ی مسائل. این نوع خلاقیت به افراد کمک می‌کند مشکلاتی را که روزانه با آن‌ها مواجه می‌شوند حل کنند و با محیطِ در حالِ تغییر سازگار شوند.
۳. Pro-c (خلاقیت حرفه‌ای) میان متخصصانی رخ می‌دهد که در زمینه‌ی تخصص خودشان ماهر و خلاق هستند، اما به واسطه‌ی آثار خلاقانه‌شان به برتری دست نمی‌یابند.
۴. Big-c (خلاقیت شگرف) خلق آثار و ایده‌هایی که در نوع خود بی‌نظیر هستند. این نوع خلاقیت برتری و تحسین به ارمغان می‌آورد و منتهی به آفرینش‌های متحول‌کننده‌ای در حوز‌های پزشکی، فن‌آوری و هنری می‌شود.
لازمه‌ی خلاق بودن چیست؟
چیک‌سِنت‌می‌هایی می‌گوید انسان‌های خلاق انواعی از ویژگی‌ها را دارند که به تفکر خلاقانه‌ی آن‌ها کمک می‌کند. برخی از این ویژگی‌های کلیدی عبارتند از:
- انرژی : انسان‌های خلاق میزان زیادی انرژی فیزیکی و ذهنی دارند. با این حال، زمان زیادی را هم در سکوت به اندیشه و تامل می‌گذرانند.
- هوش : روان‌شناسان مدت‌ها بر این باور بودند که هوش نقش مهمی در خلاقیت دارد. محققان در مطالعه‌ی طولیِ معروفِ تِرمان روی کودکان تیزهوش به این نتیجه رسیدند که ضریب هوشی بالا لازمه‌ی خلاقیت بالاست، اما همه‌ی کسانی هم که ضریب هوشی بالا دارند خلاق نیستند. چیک‌سِنت‌می‌هایی باور دارد انسان‌های خلاق باید باهوش باشند، افزون بر این باید قادر به مشاهده‌ی پیرامون خود به روش‌های تازه و حتی ساده و بی‌تکلف هم باشند.
- انضباط : انسان‌های خلاق کارشان این نیست که گوشه‌ای بنشینند و منتظر الهام بمانند. این افراد سرزنده و بازیگوش و در عین حال در جستجوی کار و علایقِ خودشان منضبط هستند.
خلاقیت و پنج عامل بزرگ شخصیت
ویژگی‌های شخصیتیِ خاصی هم هستند که با خلاقیت ارتباط دارند. براساس نظریه‌ی پنج عاملِ بزرگ شخصیت، شخصیت انسان از پنج بُعد وسیع تشکیل شده است:
- آزادی
- وجدان
- برون‌گرایی
- سازگاری
- روان‌رنجوری
هر بُعد نمایانگر یک زنجیره است، بنابراین درجه‌ی هر یک از این ویژگی‌ها در افرادِ مختلف متفاوت است و می‌تواند بالا، پایین یا میانه باشد.
آزادیِ تجربه یکی از پنج عاملِ بزرگ شخصیت است که با خلاقیت همبستگی دارد. کسانی که درجه‌ی این ویژگی شخصیتی شان بالاست نسبت به دیگران از تجربیات و ایده‌های جدید بیشتری استقبال می‌کنند. آن‌ها در طلبِ تازگی و لذت بردن از چیز‌های جدید، ملاقات با انسان‌های جدید و در نظرگرفتن دیدگاه‌های مختلف هستند.
با این حال، ویژگی‌های شخصیتی دیگر هم در خلاقیت نقش دارند. برای مثال، انگیزه‌ی درونی، کنجکاوی و پشتکار همگی در میزانِ تمایل افراد به پیگیری ایده‌های جدید و جستجو برای راه‌حل‌های تازه تعیین‌کننده هستند.
خلاقیت را چگونه افزایش دهیم؟
برخی افراد ذاتاً خلاقیت بالایی دارند، اما برای آن دسته از افراد که از حد بالایی از خلاقیت برخوردار نیستند استراتژی‌های تقویت خلاقیت پیشنهاد می‌شود:
- استقبال از ایده‌های جدید : استقبال کردن از تجربیات جدید یک ویژگی شخصیتی است که نزدیک‌ترین ارتباط را با خلاقیت دارد.
- پشتکار : خلاقیت فقط نشستن در انتظار الهام گرفتن نیست. انسان‌های خلاق برای به ثمر رساندن ایده‌هایشان وقت صرف کرده و تلاش می‌کنند. تلاش‌های آن‌ها همیشه موفقیت‌آمیز نیست، اما تمرینِ مداوم مهارت‌های لازم برای بالا بردن خلاقیت را تقویت می‌کند.
- صرف وقت : علاوه بر پشتکار، لازمست برای تلاش‌های خلاقانه منحصراً وقت صرف کرد. به عبارتی معنایش اینست که هر روز یا هر هفته به صورت خاص برای ایده‌پردازی، تمرین، یادگیری یا خلق کردن زمان اندکی را اختصاص بدهید.
به عقیده‌ی چیک‌سِنت‌می‌هایی لازمه‌ی خلاقیت، دیدگاه تازه همراه با انضباط است. همان طور که توماس ادیسون گفته است نبوغ ۱ درصد الهام و ۹۹ عرق‌ریزی (سخت‌کوشی) است.
خلاقیت موضوع پیچیده‌ایست و محققان هنوز در تلاش برای درک این حقیقت هستند که دقیقاً چه عواملی به توانایی تفکر خلاقانه کمک می‌کنند. این توانایی در برخی افراد به صورت ذاتی وجود دارد و برای کسانی که از این توانایی بهره‌ی چندانی نبرده‌اند راه‌کار‌هایی برای ایجاد و تقویت آن پیشنهاد شده است.
مایا آنجِلو شاعر، خواننده، خاطره‌نویس، بازیگر و فعال حقوق مدنی اهل آمریکا بود که عقیده داشت خلاقیتِ تفکر حتی به پرورشِ خلاقیتِ بیشتر کمک می‌کند: «مهمترین چیز استفاده از خلاقیته. خلاقیت با استفاده شدن تحلیل نمیره. هرقدر بیشتر ازش استفاده کنید، خلاقیت شما بیشتر میشه.»
پرسش‌های رایج درباره‌ی خلاقیت
- کدام بخش از مغز خلاقیت را کنترل می‌کند؟ خلاقیت متعلق به یک ناحیه‌ی خاص از مغز نیست. بسیاری از نواحی مغز درگیر خلاقیت هستند. قشر قدامی مغز مسئولِ بسیاری از عملکرهاییست که در خلاقیت نقش دارند. با این حال، بخش‌های دیگر مغز هم بر خلاقیت اثرگذار هستند از جمله، هیپوکامپ (که برای حافظه مهم است) و عقده‌های قاعده‌ای (که در حافظه‌ی نحوه‌ی انجام امور ضروریست). ماده‌ی سفید مغز که بخش‌های مختلف مغز را متصل به هم نگه می‌دارد نیز برای تفکر خلاقانه ضروریست.
- آیا می‌توان خلاقیت را افزایش داد یا بهبود بخشید؟ براساس تحقیقات می‌توان مغز را برای بالا بردن خلاقیت آموزش داد. اشتغال به فعالیت‌های محرکِ شناختی، پیاده‌روی، یافتن منابع الهام و مدیتیشن استراتژی‌هایی هستند که ممکن است به تقویت توانایی‌های تفکر خلاقانه کمک کنند.
منبع: verywellmind
مترجم: زهرا ذوالقدر
