همه‌چیز درباره دنیسوان‌ها؛ انسان‌هایی که منقرض شدند!
دنیسوان‌ها در یک گسترده جغرافیایی گسترده و در آب‌وهوا‌های مختلف از کوهستان‌های سرد سیبری و تبت تا جنگل‌های جنوب‌شرق آسیا زندگی می‌کردند.
فرادید | این انسان‌ها که امروز منقرض‌شده‌اند، ۲۰۰۰۰۰ سال قبل زندگی می‌کردند. دینسوان‌ها و نئاندرتال‌ها نزدیک‌ترین خویشاوندانِ منقرض‌شده انسان‌های مدرنِ امروزی هستند. دانشمندان تا سال ۲۰۱۰ از وجودِ دنیسوان‌ها بی‌خبر بودند؛ و هنوز چیز‌های زیادی درباره این گونه ناشناخته است.
به گزارش فرادید، با‌این‌حال، شواهد فسیلی و ژنتیکی می‌گویند که دنیسوان‌ها در یک گسترده جغرافیایی گسترده و در آب‌وهوا‌های مختلف از کوهستان‌های سرد سیبری و تبت تا جنگل‌های جنوب‌شرق آسیا زندگی می‌کردند.
برطبق نشریه نیچر، دانشمندانِ روسی نخستین فسیل‌های مرتبط با دنیسوان‌ها را در تابستان سال ۲۰۰۸ در غاری با عنوانِ دنیسوان در کوه‌های آلتای در جنوب سیبری پیدا کردند. برطبق سایتِ لیکی فاندیشن، این غار تا دهه ۱۷۰۰ محل زندگی مردی عزلت‌نشین به نامِ دِنیس بود؛ برای همین این غار را «غار دِنیس» می‌نامند.
اکتشافاتِ گذشته در غار دنیسوان منجر به کشفِ چندین شیء سنگی شده بود که نشانه‌هایی از نئاندرتال‌ها را با خود حمل می‌کرد. برای همین وقتی دانشمندان اولین‌بار فسیل‌های دنیسوان را از زیر زمین بیرون آوردند، گمان کردند که این فسیل‌ها نیز متعلق به نئاندرتال‌هاست.
اما تحلیل‌های دی‌اِن‌اِی باستانی که بعداً روی فسیل‌ها انجام شد چیز دیگری را فاش کرد. محققان در سال ۲۰۰۸ برای اولین‌بار ژنومِ کامل نئاندرتال‌ها را توالی‌یابی کردند، اما یک تکه از استخوان انگشتی که بین ۳۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ سال قدمت داشت به گونه‌ای کاملاً متفاوت از انسانی با اصل‌ونسبِ ناشناخته تعلق داشت. کریس استرینگر، دیرینه‌شناس در موزه تاریخ طبیعی لندن، می‌گوید: «تشخیص چنین چیزی از روی یک تکه استخوان انگشت موفقیتِ فنیِ بزرگی محسوب می‌شود.»
دندان آسیایی که احتمالاً متعلق به یک کودک ۳ ساله دنیسوانی است در لائوس کشف شد.
مطالعه نیچر که در سال ۲۰۱۰ وجودِ دنیسوان‌ها را فاش کرد، هم‌چنین دریافت که این گونه نزدیک‌ترین خویشاوندانِ نئاندرتال‌ها بودند. مطالعه دیگری که در سال ۲۰۱۳ انجام شد، تخمین زد تباری که منجر به پدید آمدنِ نئاندرتال‌ها و دنیسوان‌ها شد؛ در حدود ۵۵۰۰۰۰ تا ۷۶۵۰۰۰ سال قبل از اجداد انسان‌های مدرن امروزی جدا شدند. اجدادِ نئاندرتال‌ها و دنیسوان‌ها بین ۳۸۱۰۰۰ تا ۴۷۶۰۰۰ سال قبل از هم جدا شدند.
کاترینا هارواتی، دیرینه‌شناس و مدیر مؤسسه علوم باستانی در دانشگاه ابرهارد کارلز در توبینگِن در آلمان، می‌گوید: «دنیسوان‌ها و نئاندرتال‌ها نزدیک‌ترین خویشاوندانِ انسانِ مدرن امروزی هستند.»
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۸ انجام شد فاش کرد که دینسوان‌ها از چندین تبار تشکیل شده بودند. یک تبار مستقیم با دنیسوان‌های سیبریایی مرتبط هستند و میراثِ ژنتیکی‌شان در آسیای شرقی یافت شده است. تبار دیگر، کمی دورتر با دنیسوان‌های سیبریایی مرتبط بودند و دی‌اِن‌اِ‌ی‌شان امروز بیش‌تر در میان ساکنان پاپوآ و آسیای جنوبی دیده می‌شود. این گروه‌ها در حدود ۲۸۳۰۰۰ سال قبل جدا شدند. تبار‌های دنیسوان منشأ مشترکی با نئاندرتال‌ها داشتند، با‌این‌حال، همان‌قدر که نئاندرتال‌ها با انسان‌های مدرن (هوموساپینس) تفاوت ژنتیکی داشتند، آنها نیز با نئاندرتال‌ها تفاوتِ ژنتیکی داشتند.
مطالعه دیگری که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد یک تبار سوم از دنیسوان‌ها را معرفی کرد. این مطالعه که با بررسی میزانِ تفاوتِ ژنتیکی همه تبار‌های دنیسوان انجام شده بود، پیشنهاد داد که تبار سوم در حدود ۳۶۳۰۰۰ سال قبل از دو تبار دیگر جدا شده بوده است و همان‌قدر که به لحاظِ ژنتیکی با نئاندرتال‌ها تفاوت داشته، با دو تبار دیگر نیز تفاوت دارد. دی‌اِن‌اِی تبار سوم در انسان‌های امروزی که در جزیزه گینه نو یا نزدیکی آن زندگی می‌کردند، پیدا شده است.
استرینگر می‌گوید: «نمی‌توانستم ۱۵ سال قبل چنین پیشرفتی را تصور کنم، سرعت و دامنه پیشرفت‌ها بسیار سریع بوده است.» برطبق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۱ در نشریه اکولوژی و اوولوشن منتشر شده است، محققان برمبنای دی‌اِن‌اِیِ دینسوان‌ها ۸ قطعه فسیلِ به‌شدت تکه‌تکه‌شده از آنها را شناسایی کرده‌اند. همه فسیل‌ها در غار دنیسوان کشف شدند. این فسیل‌ها شاملِ سه دندانِ آسیا، یک تکه استخوان بازو یا ران، سه تکه استخوان و یک بخش از استخوان انگشت است که به‌تن‌هایی به دانشمندان کمک کرده تا بتوانند کلِ ژنومِ این گونه را توالی‌یابی کنند.
نخستین پرتره موجود از یک زن دنیسوانی.
دانشمندان هم‌چنین چندین فسیل دیگر پیدا کرده‌اند که حاوی پروتئین‌هایی است که محققان اکنون بر اساسِ شواهدِ دی‌اِن‌اِی می‌دانند متعلق به این تبارِ منقرض‌شده از انسان است. این فسیل‌ها شامل یک تکه استخوان فک و یک دندانِ آسیاست که اولی در مکانی مقدس در چین و دومی در لائوس پیدا شده است. امکانش زیاد است که تحقیقات گذشته منجر به شناساییِ تعداد بیش‌تری از فسیل‌های دنیسوان شده باشد که به این دلیل که دانشمندان هنوز تبار‌های دیگر انسان را نمی‌شناختند، نتوانسته‌اند بفهمند که این بقایا متعلق به چه گونه‌ای از انسان است.
هارواتی، می‌گوید: هر چه دانشمندان شواهد بیش‌تری درباره دنیسوان‌ها به دست آورند، «به‌خصوص شواهدی که بر مبنای دی‌اِن‌اِی و ریخت‌شناسی حاصل می‌شود، احتمال اینکه فسیل‌های بیش‌تری به این گونه تعلق بگیرند، بیش‌تر می‌شود. دیرینه‌شناسان امروز بیش‌تر از گذشته در هنگام حفاری‌ها به بقایای دی‌اِن‌اِی توجه می‌کنند؛ بنابراین احتمال پیدا کردنِ این بقایا امروز بیش‌تر از گذشته است.»
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۰ انجام و نتیجه آن در نشریه نیچر منتشر شد، نشان داد که دینسوان‌ها با اجداد انسان‌های مدرن آمیزش کرده‌اند، به‌طوری‌که، بین ۴ تا ۶ درصد از ژنوم افرادی که در گینه نو مدرن و جزیره بوگنویل در جزایر ملانِزیا، جزایر سلیمان، وانائوتا، کالدونیای جدید و فیجی زندگی می‌کنند، از دی‌اِن‌اِی آنها تشکیل شده است. درمقایسه، مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۳ انجام شد نشان داد که فقط ۰.۲ درصد از دی‌اِن‌اِی آسیایی‌های ساکن سرزمین اصلی و ساکنان بومی آمریکا متعلق به دنیسوان‌هاست.
دی‌اِن‌اِی دنیسوان‌ها ممکن است سرمنشأ فواید بسیاری برای انسان مدرن امروزی بوده باشد. برای مثال، مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۴ در نشریه نیچر منتشر شد، کشف کرد که یک جهشِ ژنتیکی در دنیسوان‌ها ممکن است به اهالی تبت و شرپا‌ها کمک کرده باشد تا بتوانند با سختی‌های زندگی در ارتفاعات کنار بیایند. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۶ در نشریه علوم انجام شد نیز دریافت که دی‌اِن‌اِی دنیسوان‌ها ممکن است روی سیستمِ ایمنی انسان مدرن و همین‌طور سطح چربی و قند خون او اثر گذاشته باشد.
آثار قبلی نیز دریافته بودند که نئاندرتال‌ها با انسان مدرن آمیزش کرده بودند. یک مطالعه که در سال ۲۰۱۳ در نیچر منتشر شد نیز تخمین زد که ژنوم‌های همه غیرآفریقایی‌ها حاوی ۱.۵ تا ۲ درصد از دی‌اِن‌اِی نئاندرتال‌هاست. علاوه‌برآن، مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۸ در نیچر منتشر شد فاش کرد که دنیسوان‌ها و نئاندرتال‌ها با همدیگر نیز آمیزش داشته‌اند.
قوس دندانی دنیسوان‌ها که به صورتِ دیجیتالی بازسازی شده است.
در سال ۲۰۱۸ دانشمندان نیچر یک استخوان شکسته به طول ۲.۵ سانتی‌متر را که در سال ۲۰۱۲ در غار دنیسوان پیدا شده بود، آزمایش کردند. این قطعه از یک استخوان دراز مانند استخوانِ ران یا درشت‌نی باقی مانده بود. ضخامتِ بخشِ بیرونی استخوان نشان می‌داد که متعلق به یک زن بوده که در هنگام مرگ حداقل ۱۳ سال سن داشته است؛ درهمین‌حال، تاریخ‌نگاریِ رادیوکربن نشان می‌داد که فسیل بیش‌از ۵۰۰۰۰ سال قدمت دارد.
دی‌اِن‌اِیی که از این فسیل به دست آمد نشان می‌داد که این فرد نه‌تن‌ها نخستین ترکیبِ شناخته‌شدۀ دنیسوان-نئاندرتال بود بلکه حداقل یکی از اجدادِ پدرِ دنیسوانیِ این فرد ریشه نئاندرتالی داشته و احتمالاً ۳۰۰ تا ۶۰۰ سال قبل از او زندگی می‌کرده است. رویهم‌رفته، یک کشفِ فسیلیِ واحد توانست اطلاعاتِ زیادی درباره تعاملات بینِ نئاندرتال‌ها و دنیسوان‌ها در اختیار دانشمندان قرار دهد.
علاوه‌برآن، دانشمندان دریافتند مادرِ نئاندرتالِ این دختر نوجوان به لحاظ ژنتیکی بیش‌تر شبیه نئاندرتال‌های اروپای غربی بود تا نئاندرتالی که در غار دنیسوان زندگی می‌کرد. این یافته‌ها نشان می‌دهند که نئاندرتال‌ها ده‌ها هزار سال بین غرب و شرق اروسیا در رفت و آمد بودند.
تاکنون دانشمندان فقط توالی ژنومی ۶ عضوِ غار دنیسوان را تعیین کرده‌اند. این یافته که یکی از این ۶ نفر یک والد نئاندرتال و یک والد دنیسوان داشته است، ممکن است نشان‌دهنده این باشد که به‌لحاظِ آماری، این آمیزش در هر زمانی که این گروه‌ها با هم تعامل داشتند، بسیار رایج بوده است.
از سال ۲۰۲۲، دانشمندان بقایای دنیسوان‌ها را در امکانی در سیبری، چین و لائوس پیدا کرده‌اند. داده‌های فسیلی به دست‌آمده با شواهد ژنتیکی‌ِ دنیسوان‌ها که در انسان مدرن در ملانزیا یافت شده است، مطابقت دارد. فسیل استخوان فکِ یک دنیسوان که در فلات تبت پیدا شده نیز نشان می‌دهد که این جمعیت از دنیسوان‌ها به ارتفاع بلند و اقلیم سرد عادت داشتند.
قدیمی‌ترین فسیلِ دنیسوان که تاکنون کشف شده است ۲۰۰۰۰۰ سال قدمت دارد. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۹ انجام شد نشان داد که استخوانِ دستِ پیدا‌شده در غار دنیسوان متعلق به یک زن با سن حدوداً ۱۳.۵ سال بوده و پوست تیره، مو‌ها و چشم‌های قهوه‌ای داشته است. این مطالعه می‌گوید این زن نیز مانند نئاندرتال‌ها پیشانی کوتاه و فک برآمده داشته و تقریباً فاقد چانه بوده است. دنیسوان‌ها احتمالاً قوسِ دندانیِ درازتری در مقایسه با نئاندرتال‌ها و انسان‌های مدرن داشته‌اند و بالای جمجمه‌شان به طرزِ چشمگیری پهن‌تر بوده است.
یک تکه استخوان شکسته که در سیبری پیدا شد اطلاعاتی درباره دنیسوان‌ها در اختیار محققان قرار داد.
هارواتی می‌گوید: «به دلیلِ تعداد کم فسیل‌های به جا مانده، خیلی سخت بتوان مشخص کرد که دنیسوان‌ها دقیقاً چه شکلی بودند. اما درکل، بیش‌تر شبیه نئاندرتال‌ها بودند تا انسان مدرن، زیرا آنها بیش‌تر به هم نزدیک بودند تا به ما.»
استرینگر می‌گوید: «از نزدیکی ارتباطِ فرگشتیِ آنها با نئاندرتال‌ها می‌توان حدس زد که بدن و مغز بزرگ داشتند و انتظار داریم، آن‌هایی که در آب‌وهوای سرد زندگی می‌کردند ـ نه همه آنها ـ بدن‌های حجیم‌تر و نسبتاً کوتاه‌تر و پهن‌تر داشتند.»
هنوز مشخص نیست که دنیسوان‌ها چرا منقرض شدند. استرینگر می‌گوید یک احتمال آن است که آنها در حدود ۴۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ سال قبل همزمان با هوموساپینس (انسان مدرن) همزیستی داشتند، بنابراین رقابت برای به دست آوردنِ منابعِ کم، احتمالاً باعثِ انقراض دنیسوان‌ها شده است. امکان دارد که آنها در استخرِ ژنیِ گونه ما نیز حل شده باشند. بهرحال این پرسش که چرا این گونه منقرض شد، هنوز پاسخِ مشخصی ندارد.
منبع: LiveScience
ترجمه: عاطفه رضوان‌نیا- فرادید
