بورس تهران، با برجام و بدون برجام

مسعود کریمی | شاخص‌کل بورس اوراق‌بهادار تهران در معاملات روز سه شنبه بیش از ۵‌هزار و ۹۰۰ واحد ریزش کرد و در محدوده یک‌میلیون و ۴۲۰‌هزار واحدی متوقف شد. نخستین بار از نهم فروردین امسال بود که شاخص کل به این محدوده رسید.

شاخص‌کل هم وزن، اما شرایط متفاوت تری را نسبت به نماگر اصلی بورس تجربه کرد، به‌گونه‌ای که ورود جریان نقدینگی منجر به رشد ۱/ ۰درصدی این پارامتر بورسی شد.

آن‌طور که به‌نظر می‌رسد نوسانات بازار سهام طی چند روز اخیر به حداقل رسیده و خروج پول نیز همچنان ادامه دارد، از این‌رو بازیگران بورسی چندان رمقی برای تحرک در بازار ندارند و جریان نقدینگی بیشتر میل به خروج از خود نشان می‌دهد، در واقع پول به‌دنبال راه‌گریزی از بورس است که بتواند تا زمان به تثبیت‌رسیدن وضعیت معاملات از ریسک‌های متعدد در امان بماند.

پاسخ برجامی بورسی‏‏‏‏‏‌ها به شاخص

به هر روی ارزش معاملات خرد بورس تهران (سهام و حق‌تقدم) در نهایت رقم ۱۴۸۴میلیارد تومانی را به خود اختصاص داد که به لحاظ آماری کمترین مقدار خروج پول از ابتدای مرداد سال‌جاری (کمترین مقدار طی ۳۲ روز اخیر) در این روز معاملاتی به‌ثبت رسید.

تحرک کم پول در بازار توام با خروج نقدینگی سنگین طی چند روز از سوی سرمایه گذاران حقیقی در پی تشدید ریسک سیستماتیک از جمله عوامل فروکش‌کردن تب متقاضیان خرید سهام در این روز‌ها محسوب می‌شود.

پیشتر با اعلام اخبار منفی پیرامون مذاکرات برجام رشد انتظارات تورمی، دلاری‌ها را هم با افزایش قیمت روبه‌رو می‌کرد. به‌نظر می‌رسد که تغییر این نگاه در بازار سهام ناشی از افزایش احتمال رکود در بازار‌های جهانی و خنثی‌شدن احتمالی رشد قیمت دلار با افت قیمت کامودیتی‌ها در ماه‌های آینده، حتی با فرض توافق برجام است.

تغییر رفتار محافظه کارانه معامله‌گران در واکنش به طولانی‌شدن پروسه معاملات دیگر موضوعی است که منجر به افزایش ریسک انتظاری در بازار سهام شده و به‌عبارتی زمینه تضعیف مجدد قیمت سهام در بازار سرمایه را فراهم آورده است.

ترس دسته جمعی با اهرم سیاسی

این روز‌ها بورس به سبب غبار‌آلود شدن فضا در حوزه برنامه جامع اقدام‌مشترک به‌طور مجدد با چالش‌های جدیدی مواجه شده است.

طولانی‌تر شدن بلاتکلیفی معامله‌گران نسبت به گذشته و وزن گرفتن ابهامات پیرامون برجام سرمایه‌گذاران را خسته‌تر از همیشه کرده است. ارزش معاملات کاهش چشمگیری یافته و سرمایه گذاران به‌طور مجدد دچار ترس دسته جمعی در بازار شده اند. رویدادی که مطابق با آمار و ارقام کلیت بازار اعم از شرکت‌های دلاری و ریالی را در برگرفته است.

به‌طور معمول در چنین شرایطی (همه گیری ترس) برای سرمایه گذاران دیگر وضعیت بنیادی یا تکنیکالی شرکت‌ها اولویت چندانی نخواهد داشت. حفظ ارزش پول با استراتژی شناسایی سود می‌تواند تا حدودی ریسک معاملاتی سرمایه گذاران را کاهش دهد.

هر چند پارک شدن نقدینگی در کف حساب کار‌گزاری‌ها هم در واقع هیچ عایدی برای سهامداران نخواهد داشت، اما جلوگیری از زیان احتمالی می‌تواند تا حدودی امنیت نقدینگی بورس بازان را در شرایطی که چشم انداز مطلوبی نسبت به آینده به‌خصوص در بعد سیاست خارجه وجود ندارد، تضمین کند.

جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا چندی پیش درخصوص موقعیت برجام از فاصله چند میلی متری تا حصول توافق سخن به‌میان آورد، اما اکنون آنچه که از جریان دادوستد‌های بخش مولد اقتصاد به‌نظر می‌رسد، این است که این فاصله به مراتب بیشتر از گذشته شده است.

بورس تهران، با برجام و بدون برجام

هر چند در صورت حصول معاهده بین المللی حداقل۱۰‌ماه تا یک سال‌زمان برای ورود به بازار‌های جهانی نیاز است و به‌عبارتی عملیاتی‌شدن مراودات پیش از این بازه زمانی امکان‌پذیر نیست، اما به هر روی در حال‌حاضر هم از وضعیت چندان مساعدی نسبت به گذشته برخوردار نیستیم.

با اینکه در محافل متعدد اقتصادی و سیاسی از وضعیت ناهنجار اتحادیه اروپا در فصل سرما گفته می‌شود و اینکه غرب در چند قدمی زمستان سخت قرار گرفته است، اما نباید فراموش شود که ورود مذاکرات به فاز فرسایشی عاملی در راستای امتیاز گیری بیشتر طرفین محسوب نخواهد شد، زیرا همان‌طور که اشاره شد عملیاتی‌شدن برجام مستلزم گذشت مدت زمان مشخصی است و امسال توافق و عدم‌توافق تاثیری در وضعیت اروپا ایجاد نخواهد کرد.

از سویی با توجه به جنگ میان روسیه و اوکراین، روسیه در واکنش به اعمال تحریم‌ها علیه کشور خود، گاز صادراتی به‌سوی غرب را با محدودیت‌هایی همراه کرده است. احتمالا تا زمان پابرجایی تحریم چنین مواضعی از سوی روسیه پایدار باقی بماند.

به هر ترتیب در شرایط فعلی غرب نیاز چندانی به نفت ایران نخواهد داشت و بیشتر تمرکز اتحادیه اروپا به مقوله گاز است. هرچند ایران در این حوزه هم از پتانسیل‌های قابل‌ملاحظه‌ای برخوردار است، اما استخراج و به‌نوعی آماده سازی گاز صادراتی مستلزم یکسری فرآیند‌ها و تجهیزاتی است که متاسفانه در این زمینه با محدودیت‌هایی همراه هستیم.

از سویی خط لوله برای انتقال گاز به اروپا نیز در کشور وجود ندارد، بنابراین با توجه به شریط فعلی در این زمینه نیز کشور با مخاطراتی مواجه است. آن‌طور که به‌نظر می‌رسد حصول توافق در چنین ابعادی می‌تواند برای سال‌آینده با فراهم‌آوردن زیرساخت‌ها مثمرثمر واقع شود، در غیر این‌صورت فرو‌رفتن به فاز فرسایش در امر مذاکرات فقط منجر به طولانی‌شدن دسترسی ایران به بازار‌های جهانی خواهد شد و هیچ عایدی دیگری به‌همراه ندارد.

پیش شرط امضای ایران در هتل کوبورگ

به‌تازگی رئیس دولت ۴ مولفه ضروری در حوزه برجام را به‌عنوان شروط اصلی ایران در حوزه سیاست خارجه عنوان کرده است. تضمین‌های اطمینان‌آور، راستی‌آزمایی عینی و عملی نسبت به رفع تحریم ها، رفع تحریم‌ها به‌صورت معنادار و پایدار و بسته‌شدن پرونده ادعا‌های سیاسی در رابطه با پادمان به‌عنوان پیش‌شرط‌های لازم برای امضای توافق در هتل کوبورگ نام برده شد.

به تازگی نیز هماهنگ کننده مذاکرات برجام در بروکسل از ایجاد انحراف در مسیر برجام خبر داده است. انعکاس این خبر در بازار‌های مالی کشور واکنش‌های متعددی در پی داشت؛ به‌دنبال این امر دلار و سکه با تعدیلات مثبتی همراه شدند و سرمایه سرمایه گذاران خرد از سهام دلاری و ریالی خارج شد.

بر این اساس ریسک سرمایه‌گذاری به‌طور مجدد در بازار سرمایه تشدید شد و نماد‌های معاملاتی شرکت‌های بزرگ و لیدر بورس شاهد خروج پول از گردونه معاملات سهام در روز گذشته بودند. صنایع برجامی اعم از خودرو و بانک نیز در جرگه بیشترین خالص فروش از سوی حقیقی‌ها جای گرفتند.

با اینکه اکثر کشور‌های شرکت کننده در گفتگو با طرح اتحادیه اروپا (حفظ توافق هسته ای) موافق بودند، اما گفته می‌شود پافشاری ایران بر ۴ پیش‌شرط تا حدودی در مسیر برجام مکث ایجاد کرده است. در عین حال نباید فراموش کرد که دستیابی به معاهده بزرگ مستلزم برآورده شدن خواسته‌های طرف‌های مذاکرات بوده و طبیعی است ایران از مواضع خود عقب نشینی نکند.

تورم جهانی مزید بر ابهام برجام

اکنون به‌رغم افزایش فاصله تا دستیابی به برجام که کلیت اقتصاد را تهدید می‌کند، صنایع کامودیتی‌محور بازار سهام که تقریبا ۷۰‌درصد بورس را در‌بر گرفته اند با موضوع رکود بازار‌های جهانی و اثرات مستقیم آن در روند حرکتی و سودآوری شرکت‌های داخلی دست و پنجه نرم می‌کنند. سایه ابر تورم نیز همچنان روند حرکتی کالایی‌ها را تحت‌تاثیر قرار داده است.

چشم انداز بازار کامودیتی‌ها و به‌طور کلی اقتصاد جهانی مطلوب نیست. چین هم با شرایط نامساعدی همراه بوده که می‌تواند رکود کالا‌های اساسی را در دنیا تشدید کند. این عوامل در حقیقت مواردی هستند که شرکت‌های بزرگ و غالبا لیدر بازار سهام را تحت‌تاثیر قرار داده اند و برای بورس ایران به‌عنوان تهدید محسوب می‌شوند.

نا کارآمدی سیاست‌ها

به هر ترتیب از ۲ عامل تورم و خلق‌پول می‌توان به‌عنوان عوامل ایجاد‌کننده شرایط فعلی در کلان اقتصاد کشور فارغ از موضوعاتی پیرامون مذاکرات هسته‌ای نام برد. در شرایطی که فعالان اقتصادی با مواردی اعم از نرخ گذاری دستوری، تشدید مالیات در حوزه‌های متفاوت، ریسک‌های پیرامون دستوالعمل‌های خلق الساعه و ... مواجه هستند و به‌نوعی فضای کسب‌وکار دستخوش ریسک‌های این‌چنینی شده است، سرعت چاپ پول به حدی بالاست که اثرات آن به‌صورت تورم در کالا‌های مصرفی در سطح جامعه به‌وضوح نمایان است.

احتمالا در حوزه مالیات هم عملیاتی‌شدن بخشنامه جدید سازمان امور مالیاتی در حوزه صفر‌شدن مالیات شرکت‌هایی که سود تقسیمی خود را به‌جای پرداخت نقدی به سهامداران و خارج کردن آن از بازار، صرف افزایش سرمایه شرکت می‌کنند، شاهد خواهیم بود.

در چهارمین روز کاری هفته‌جاری ۵۲‌میلیارد تومان دیگر از سرمایه سهامداران خرد در بازار سهام خارج شد. خالص تغییر مالکیت صنایع بورسی در ۱۵‌شهریور‌ماه نشان می‌دهد که محصولات شیمیایی با بیش از ۱۶‌میلیارد‌تومان، چند‌رشته‌ای صنعتی با ۱۵‌میلیارد‌تومان، بانک و فلزات اساسی هر کدام با بیش از ۱۴‌میلیارد‌تومان خروج پول حقیقی همراه بودند.

در نقطه مقابل بیشترین ورود پول مربوط به صنعت اطلاعات و ارتباطات با بیش از ۳۸‌میلیارد‌تومان بود. تنها صنعتی که توانست با فاصله زیاد در صدر فهرست جذب پول حقیقی جای گیرد. روز گذشته‌نماد معاملاتی «آسیاتک» با ۵/ ۲۵‌میلیارد تومان جذب پول حقیقی توانست در رتبه نخست ورود پول از سوی سرمایه گذاران خرد قرار بگیرد.

در ادامه «های‌وب» با حدود ۱۳‌میلیارد تومان و «خزامیا» در حوالی ۸‌میلیارد تومان در رتبه‌های دوم و سوم این فهرست قرارگرفتند، در مقابل بیشترین خروج پول سهامدار خرد به‌نماد معاملاتی «خساپا» با ۱۱‌میلیارد‌تومان فرار نقدینگی اختصاص یافت.

نماد «فارس» با خروج تقریبا ۱۱‌میلیارد‌تومان و «شپدیس» با ۹‌میلیارد‌تومان در ادامه فهرست خروج پول سرمایه گذاران خرد جای گرفتند.