کدام اقدامات برای سلامت اسپرم و باروری مردان ضرر دارد؟

فراديد | ما در زندگی روزمره پیوسته در معرض بمباران سموم و مواد شیمیایی هستیم. این مواد در غذاها، پاکت‌های بسته‌بندی مواد غذایی، حشره‌کش‌ها، افزودنی‌ها، مواد نگهدارنده، پاک کننده‌های خانگی، اسپری‌ها و ذرات قابل استنشاق، مواد نگهدارنده چوب و مواد ضد کرم چوب به وفور یافت می‌شوند.

همۀ عوامل فوق ممکن است بر باروری اثر بگذارند. واقعیت این است که ما در دریایی از هورمون‌ها و مواد شیمیایی غوطه‌ور هستیم و بسیاری از این عوامل بر باروری ما اثر منفی دارند لیکن اغلب جدا کردن تک‌تک عوامل آسیب‌زا، کاری غیر ممکن یا بسیار دشوار است.

یکی از مهم‌ترین نکات در بحث قدرت باروری مردان، کافی و سالم بودن اسپرم است که احتمال لقاح و بارداری را افزایش می‌دهد؛ از این رو لازم است که درصد اسپرم‌های طبیعی بالا باشد، چراکه از میلیون‌ها اسپرم، تعدادی کمی به تخمک می‌رسند. بیضه‌ها وظیفه تولید اسپرم و تستوسترون را به عهده دارند. تولید اسپرم ۷۲ روز یا حدود ۳ ماه به طول می‌انجامد.

اسپرم‌های تولید شده در قسمت خارجی بیضه‌ها ذخیره می‌شود. این ذخیره سازی در مدت ۱۵ تا ۲۵ روز انجام می‌شود و در این مدت بالغ شده و به درجه‌ای می‌رسد که توانایی شناور شدن و حرکت را پیدا می‌کند.
در هنگام انجام آزمایش اسپرموگرام سه خصوصیت اصلی اسپرم‌ها یعنی تعداد، حرکت و شکل ظاهری اسپرم‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.

وجود مشکل در هر کدام از این خصوصیات باعث کاهش نرخ باروری در مردان می‌شود که در بسیاری از موارد با استفاده از یک سری روش‌های ساده می‌توان آنرا درمان نمود.

بر اساس جدیدترین معیار‌های سازمان بهداشت جهانی، تعداد عادی اسپرم‌ها ۱۵ میلیون در هر میلی لیتر یا حداقل ۳۹ میلیون در هر نمونه است. تعداد اسپرم کمتر از ۱۰ میلیون در هر میلی لیتر غیر عادی در نظر گرفته می‌شود و عموما با نازائی مردان در ارتباط است.

هر چیزی که هورمون‌های کنترل کننده‌ی تولید اسپرم را تحت تاثیر قرار می‌دهد و یا به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می‌کند می‌تواند به رشد سالم اسپرم‌ها و بهبود تعداد آن‌ها کمک کند. به طور کلی، تصور می‌شود عواملی که سطوح تستوسترون را تحت تاثیر قرار می‌دهند، بیشترین تاثیر را بر تعداد و کیفیت اسپرم‌ها داشته باشد.

مهم‌ترین علل ناباروری مردان

علل و دلایل مختلفی باعث ایجاد اثراتی نامطلوب قدرت ناباروری مردان می‌شود. برخی از این دلایل به راحتی قابل تشخیص و شناسایی است و شناسایی برخی دیگر، به آزمایش‌های گوناگونی نیاز دارد.

مهم‌ترین عوامل موثر بر قدرت ناباروری آقایان

تعداد کم اسپرم‌ها
کیفیت کم و عدم بلوغ اسپرم
مورفولوژی یا شکل غیرطبیعی اسپرم
تحرک نامناسب اسپرم‌ها
اختلالات ژنتیکی
مشکلات سیستم ایمنی
بیماری‌های عفونی
اختلالات هورمونی
انسداد محاری اسپرم بر
انزال معکوس
آسیب ناشی از جراحی
بیضه نزول نکرده
اختلال در عملکرد جنسی
واریکوسل گرید ۳

در ادامه به بررسی برخی عوامل موثر بر قدرت باروری مردان می‌پردازیم و راهکار‌هایی برای افزایش باروری آقایان بیان می‌کنیم:

چاقی؛ عاملی موثر بر قدرت ناباروری مردان

اضافه‌وزن و چاقی میزان باروری مردان را تحت تأثیر قرار داده و کاهش می‌دهد؛ به عبارتی چاقی بر روی تعداد کم اسپرم و افت توانایی آن در شناور بودن، تأتیرگذار است. حتی برخی از مطالعات نشان داده که اضافه وزن سبب آسیب دیدن DNA اسپرم مردان می‌شود.

چاقی علاوه‌بر کاهش سطح هورمون‌های باروری، عملکرد غدد مهمی نظیر هیپوفیز و هیپوتالاموس را مختل می‌کند و نطفه‌سازی را با مشکل مواجه می‌سازد. معمولاً با افزایش شدید وزن بدن، تولید هورمون‌های زنانه مانند استروژن در بدن مردان افزایش می‌یابد و مشکلاتی نظیر اختلال عملکرد جنسی، کاهش عملکرد بیضه، کاهش تعداد اسپرم‌ها و درنتیجه ناباروری به وجود می‌آید.

تأثیر تغذیه برافزایش باروری مردان

از مصرف ترکیبات استروئیدی (که در باشگاه‌های ورزشی بدلیل افزایش حجم عضله مورد استفاده قرار می‌گیرد) خودداری کنید.

همیشه آب کافی بنوشید چراکه کم آبی بدن میتواند کاهش حجم و کیفیت اسپرم گردد. توجه داشته باشید که علاوه بر آب میتوانید از انواع نوشیدنی‌های سالم دیگر نیز استفاده کنید. از مصرف نوشیدنی‌های الکلی، دارای کافئین و شیرین کننده‌های مصنوعی نیز باید بپرهیزید.

نقش بیماری و مصرف دارو در میزان باروری مردان

کنترل مداوم فشار خون و دیابت می‌تواند شانس باروری فرد را افزایش دهد.
بیماری فیبروز کیسه‌ای سبب بزرگ‌تر شدن رگ‌ها و در نتیجه گرم‌تر شدن بیضه‌ها می‌شود که این افزایش دما، از بین رفتن اسپرم‌ها را به دنبال خواهد داشت.

استفاده از مکمل‌های تستوسترون سبب کاهش سطح تولید این هورمون مهم در باروری می‌شود.
برخی از دارو‌های شیمی درمانی، سایمتدین، استروئید، اسپیرولاکتون و پرتودرمانی نیز گاهی با ایجاد اختلال در نطفه‌سازی سبب ناباروری دائمی می‌گردد.

در برخی موارد، مصرف انواعی از آنتی‌بیوتیک‌ها همچون اریترومایسن، نیتروفورانتوئین یا نیتروفورازون به‌طور موقت موجب کم شدن تعداد و تحرک اسپرم‌ها می‌شود.
مصرف استروئید‌های آنابولیک به دلیل اختلال در تولید هورمون تستوسترون، به کاهش تولید اسپرم می‌انجامد و این موضوع در ورزشکارانی که دوپینگ می‌کنند کاملاً مشهود است.

از دیگر دارو‌های مؤثر بر تعداد، کیفیت و تحرک اسپرم‌ها باید به داروی ضد قارچ کتوکونازول، سولفاسالازین برای درمان اختلالات گوارشی و همچنین آزولفیدین برای درمان کولیت اشاره کرد.
به علاوه، داروی فنی توئین با اثرگذاری روی بیضه و کاهش میزان FSH، فرایند نطفه‌سازی مرد را کمتر می‌کند.

کمتر از دوچرخه سواری کنید

تحقیقات بسیاری نشان داده است که دوچرخه سواری - بخصوص دوچرخه سواری مقاومتی - میتواند قدرت باروری مرد‌ها را کاهش دهد. دلیل این امر فشاری است که هنگام دوچرخه سواری به بیضه‌ها وارد میشود و این فشار باعث افزایش دمای بدن در قسمت تناسلی شده و همین امر باعث کاهش توانایی بیضه در تولید اسپرم‌های با کیفیت میشود.

خودارضایی ممنوع

داشتن رابطه‌ی جنسی بیشتر به جای خودارضایی، باعث بهبود کیفت اسپرم خواهد شد. طی آخرین تحقیقات ثابت شده است که اگر مردانی که قدرت باروری کمی دارند، طی یک هفته حداقل ۳ تا ۴ بار، انزال طی رابطه‌ی جنسی زناشویی را تجربه کنند، کیفیت اسپرم شان بهبود می‌یابد که این امر خود باعث افزایش قدرت باروری مردان خواهد شد.

بطور کلی

عواملی که به اسپرم آسیب میزند
گرم نگه داشتن بیضه‌ها
و استفاده زیاد از جکوزی،
دوش آب گرم.

گذاشتن لپ تاپ روی پا‌ها و اثر حرارتی آن روی بیضه‌ها و نشستن‌های طولانی باعث افت کیفیت اسپرم و کاهش میزان باروری می‌شود.

از قرار دادن گوشی موبایل در جیب شلوارتان خودداری کنید. گوشی‌های موبایل هنگامیکه در جیب شلوار قرار دارند، به دلیل امواج الکترومغناطیسی که ارسال و دریافت میکنند میتوانند به اسپرم‌ها آسیب برسانند. شواهد کاملا معتبری وجود دارد که این امواج الکترومغناطیسی میتواند باعث نابود شدن اسپرم‌ها شود.

قدرت اسپرم مردان با افزایش سن چه تغییری می‌کند؟

از نظر علمی این موضوع به اثبات رسیده که قدرت باروری در مردان دیرتر از زنان افت پیدا می‌کند. در مردان کاهش سطح تستوسترون از سن ۵۰ سالگی قابل مشاهده است که این موضوع با کاهش کیفیت مایع منی، عملکرد اسپرم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

افزایش سن افراد سبب کاهش تعداد اسپرم سالم، کاهش تحرک آن‌ها و در نتیجه باعث بروز آسیب در DNA اسپرم می‌شود؛ به همین دلیل مردانی که مسن‌تر هستند، احتمال بروز نقص‌های ژنتیکی و بیماری‌هایی مانند اوتیسم، آکندروپلازی (اصلی‌ترین دلیل کوتاهی قد در انسان)، بیماری‌های قلبی و عروقی، اختلال دوقطبی، لوسمی در دوران کودکی، روان‌گسیختگی یا اسکیزوفرنی و… در فرزندشان بیشتر است.

همچنین سن بالای مرد می‌تواند خطر تولد نوزاد مرده، سقط جنین، کاهش شانس باروری، بروز مشکلات و نقص‌های حین تولد و… را افزایش دهد. لازم به ذکر است که بالا بودن هم‌زمان سن زن و مرد _به‌ویژه در زنان بالای ۳۵ یا ۴۰ سال_، خطر بروز بیماری‌هایی مانند سندرم داون را در کودک افزایش می‌دهد.

نحوه تشخیص ناباروری مردانه

مراحل مختلفی برای تشخیص علت و عوامل موثر بر ناباروری در مردان مورد استفاده قرار می‌گیرد که اغلب شامل روش‌های زیر است:

تاریخچه و معاینه بدنی: پزشک با پرسش از بیمار، سابقه ابتلا به هرنوع بیماری و انجام جراحی‌های مختلف را جویا می‌شود که این موارد می‌تواند شامل اختلالات هورمونی، نقص سیستم تولید مثل و یا حوادث باشد.

آنالیز مایع منی: تحلیل مایع منی با دو مرتبه جمع‌آوری نمونه منی در ظرف استریل آزمایشگاهی صورت می‌گیرد که به تشخیص عوامل اثرگذار روی لقاح و یافتن علت ناباروری کمک می‌کند.

سونوگرافی ترانس رکتال: طی اسن سونوگرافی با ورود یک پروب به راست‌روده، امواج صوتی به اندام‌های داخلی و مجاری ادرار برخورد می‌کند که تصاویر مختلفی را ثبت نماید. بدین ترتیب، پزشک می‌تواند هرگونه اختلال و انسداد در مجرای ادراری یا وزیکول منی را تشخیص دهد.

بیوپسی بیضه: درصورت عدم مشاهده اسپرم یا وجود تعداد بسیار کمی از اسپرم‌ها درون نمونه منی، نمونه‌برداری از بافت بیضه یا بیوپسی انجام می‌شود. این کار علاوه بر تشخیص علت ناباروری، به ذخیره اسپرم‌های دریافت‌شده از بیوپسی برای بارداری‌های آینده نیز کمک می‌کند.

وضعیت هورمونی: بررسی مشخصات هورمونی مرد موجب آگاهی از میزان تولید اسپرم توسط بیضه‌ها و شناسایی اختلالات احتمالی می‌گردد. به عنوان مثال، مشاهده سطح بالایی از هورمون تجریک‌کننده فولیکول یا FSH که نقش مهمی در تولید اسپرم توسط بیضه‌ها دارد، نشان می‌دهد که با وجود تلاش هیپوفیز برای تولید اسپرم توسط بیضه‌ها، عامل دیگری مانع از این کار می‌شود.

نکاتی برای تقویت اسپرم

ورزش‌های هوازی که باعث کاهش استرس و افزایش متابولیسم بدن میگردد را بطور روتین انجام دهید.

برخی از غذا‌هایی که به افزایش قدرت باروری کمک کرده و همچنین سرشار از روی میباشند عبارتند از صدف، گوشت قرمز، اسفناج، مغزیجات، حبوبات و قارچ.

موز یکی دیگر از مواد غذایی است که میتواند به سرعت تعداد اسپرم را افزایش دهد. مصرف موز بدلیل اینکه سرشار از انواع مواد مغزی مورد نیاز بدن است توصیه میشود. موز دارای آنزیم‌هایی است که برای تنظیم هورمون‌های جنسی ضروری میباشد. این آنزیم‌ها در افزایش تولید اسپرم نقش بسیار موثری دارند.

موز سرشار از آنزیمی به نام "بروملین" است. آنزیمی که نقش مهمی در تنظیم هورمون‌های مردانه دارد. موز همچنین میوه‌ای سرشار از ویتامین B۱، ویتامین A، و ویتامین C است که با افزایش استقامت و پایداری اسپرم‌ها قدرت باروری را در مردان افزایش می‌دهد.

انار سرشار از انواع آنتی اکسیدان‌ها میباشد. آنتی اکسیدان‌های علاوه بر اینکه در تقویت سیستم ایمنی بدن موثر هستند، به بهبود متابولیسم نیز کمک میکنند. انار با مواد شیمیایی مضری که در بدن وجود داشته و باعث آسیب رسیدن به اسپرم‌ها میشود نیز مقابله میکند.

به دلیل محتوای بالای آنتی‌اکسیدان‌ها در انار، مصرف انار و آب انار قادر خواهد بود سطح ماده شیمیایی به نام مالون دی آلدهید را در خون کاهش دهد. این ماده شیمیایی اسپرم‌ها را تخریب می‌کند. همین ویژگی‌های انار است که آن را به یک ماده غذایی موثر در حفظ سلامت تولیدمثلی مردان تبدیل کرده است.

چای سبز بنوشید. چای سبز ماده‌ای به نام تینین دارد که مشخصا در افزایش تعداد اسپرم موثر است. تینین همچنین میتواند از اختلالات اسپرم جلوگیری کند.

چگونه قدرت باروری خود را حفظ کنیم؟

طبق موارد ذکرشده، بهترین راه برای افزایش و حفظ قدرت باروری در مردان، درپیش گرفتن سبک زندگی سالم می‌باشد. دوری از مواد مخدر و سیگار، ترک الکل، برنامه غذایی مناسب، ورزش منظم، روابط جنسی سالم، حفظ ایمنی در برابر آسیب‌های مشاغل صنعتی، پوشیدن لباس‌های مناسب، دوری از استرس، مصرف دارو‌های کاهنده کلسترول و.. کمک زیادی به افزایش قدرت باروری می‌کند.

ضمناً از آنجایی که شانس بارداری یک زوج سالم در هر ماه حدود ۲۰ درصد است؛ بنابراین عدم موفقیت در فرزندآوری طی یک تلاش ۶ ماهه خطرناک نیست و پس از آن می‌توان برای معاینات پزشکی اقدام نمود.

راه درمان ناباروری در مردان

برای درمان ناباروری در مردان باید ابتدا عامل ناباروری و عاملی که سبب کاهش قدرت باروری شده است، شناخته شود و سپس پزشک از بیماری‌های فعلی و قبلی بیمار نظیر سابقه دیابت، عفونت در دستگاه تناسلی و ادراری، سلیاک، کرون، بیماری‌های تیروئید، کم‌خونی و سندرم کوشینگ مطلع گردد. یکی از درمان‌های مؤثر برای بهبود نازایی در مردان، رژیم غذایی مناسب و مصرف روی یا زینک می‌باشد

با این حال، درمان ناباروری مردان به روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد که ممکن است شامل تجویز دارو، هورمون‌درمانی، عمل جراحی و حتی استفاده از روش‌های کمک‌باروری برای فرزندآوری باشد.

منابع: مرکز تحقیقات بهداشت باروری ولیعصر (عج)، آزمایشگاه نیلو و رادینا سلامت