(تصاویر) تهران چه حیواناتی دارد؟
«قوچ‌های مینیاتوری» گونه نایاب دیگری است که در جنگل چیتگر زیست می‌کند و برای خود زیستگاه اختصاصی دارند. بعد از سال‌سکونت، این قوچ‌ها اهلی شده‌اند و دیگر با حضور گردشگران نمی‌هراسند و از دست آنها فرار نمی‌کنند.
ثریا روزبهانی | بیش از نیم قرن گذشته، زمین‌های کشاورزی، گندمزار‌ها و باغات، غرب تهران را احاطه کرده بود، اما با توسعه شهر و قرار گرفتن این بخش در محدوده شهری باعث شد تا بخش قابل توجهی از این زیستگاه وسیع و متنوع از سوی شهر بلعیده و به جای آنها، کارخانه و شهرک ساخته شود. همچنین بخش باقی‌مانده زیستگاه این گونه‌های جانوری هم دستخوش تغییرات شده است، اما اغلب این حیوانات این محدوده را به عنوان زیستگاه انتخاب می‌کنند.
براساس آمار و اسناد از سال ۱۳۱۰ به بعد کارگاه‌ها و کارخانه‌های صنعتی مانند کارخانه «ارج»، یکی پس ازدیگری در اطراف شهر به‌ویژه حاشیه غربی تهران سبز شدند. این موضوع در دهه ۳۰ و ۴۰ اوج گرفت که از جمله می‌توان به کارخانه «شیر پاستوریزه»، تأسیس ۱۳۳۳ و شرکت «لبنیات پاک»، تأسیس ۱۳۳۹، در جاده قدیم «کرج» یا بزرگراه «فتح» امروزی و «ایران ناسیونال» یا همان «ایران‌خودرو»، در سال ۱۳۴۱، در جاده مخصوص کرج یا بزرگراه شهید «لشکری» اشاره کرد.
«اسماعیل کهرم» کارشناس و استاد دانشگاه و فعال محیط‌زیست اعتقاد دارد گسترش مهاجرت به تهران باعث شد تا حیوانات و حشرات با تخریب و اشغال شدن زیستگاه‌شان به نقاط دورتر یا کوه و جنگل مهاجرت کنند. او به انواع زیستگاه‌های غرب تهران به ویژه منطقه۲۲ اشاره می‌کند و می‌گوید: «کتابی درباره پرندگان می‌خواندم که در آن نوشته بود تهران و حومه آن حدود ۱۴۰ نوع پرنده داشت که لک لک، عقاب طلایی، شاهین، قرقی، کرکس، فلامینگو، عروس غاز، سینه سرخ، انواع فنچ و پریشاهرخ، از جمله آنها بود، اما اکنون چندگونه از این پرندگان همچنان هستند.
تا به امروز کسی درباره اینکه تهران امروز، چه گونه‌های جانوری دارد و چه گونه‌هایی از بین رفته و آن‌هایی که مانده‌اند، چه تعداد هستند، تحقیقی انجام نداده است، اما به‌طور کلی، ۷ نوع زیستگاه داریم. از جمله کوهستان، درخت‌زار، رودخانه، تالاب و آبگیر‌ها که در غرب تهران نیز وجود دارند. با توسعه شهر، جنگل‌های تهران به آسفالت تبدیل شدند و ساختمان‌های بلند مرتبه، جای درختان بلند و پرندگان را گرفتند. در واقع با گسترش شهرنشینی، زیستگاه حیوانات نابود می‌شود.»
منطقه۲۲، زیستگاه گونه‌های متعدد جانوری
قطب گردشگری پایتخت برای علاقه‌مندان به طبیعت شرایط مناسبی را ایجاد کرده تا بتوانند در کمترین فاصله از بافت شهری فرصت تماشای طبیعت با همه گونه‌های جانوری‌اش را داشته باشند. «مرتضی کریمی» فعال محیط زیست و ساکن منطقه۲۲ درباره گونه‌های جانوری در این محدوده می‌گوید: «در این محدوده، حیواناتی از جمله جوجه تیغی بزرگ، انواع مار مانند افعی شاخدار، خرگوش کوهی، موش کوهی، گربه وحشی، سگ‌های بدون صاحب، روباه و شغال زندگی می‌کنند. چند وقت پیش ماری در این محدوده دیدم که حدود ۵۰ سانتی‌متری طول داشت و نمی‌دانم که از چه نوع و گونه‌ای بود.
در فصل زمستان نیز در ارتفاعات ۵ـ ۶، گرگ دیده شده، البته جثه این گرگ‌ها کوچک‌تر است و به آنها «گرگ شغالی» می‌گویند. «بلبل خرما»، «پرستو»، «کبوتر چاهی»، «شانه به سر»، «کلاغ»، «جغد» و «خفاش» نیز از جمله پرنده‌هایی هستند که در این محدوده و در ارتفاعات زندگی می‌کنند. پرندگانی مانند عقاب نیز در این محدوده دیده شده است.
همچنین نزدیک فصل بهار، درنا‌های مهاجر به اینجا می‌آیند. علاوه‌براین ویژگی‌ها، دره‌ای پر از کبک نیز در اینجا وجود دارد و در موقعیت جنگلی چیتگر گونه‌های فراوانی در کنار جانورانی مانند «خرگوش» و «سنجاب» و «موش کوهی» یا «کلاغ»، «بلبل»، «کبوتر» و حیواناتی از این دست زیست می‌کنند. همچنین حیوانات خاص و گونه‌های جذابی در این مکان سکونت دارند که «افعی شاخدار» از جمله آنهاست.
نژاد و گونه‌های از انواع مار نیز در ارتفاعات حریم منطقه دیده شده است. البته در این ارتفاعات چند جفت «عقاب» و پرنده‌های شکاری مانند «قرقی» و «شاهین» و «قوش» و «کبک» هم زندگی می‌کنند. «خار پشت» یا همان «جوجه تیغی»، «گرگ»، «کفتار»، «شغال»، «روباه» و «راسو» نیز در منطقه دیده شده‌اند.»
کریمی با بیان اینکه اغلب این حیوانات در مکانی که غذا و امنیت پیدا می‌کند، ماندگار می‌شود. می‌گوید: «برخی از این حیوانات در خانه‌های اهالی پناه می‌گیرند. حیوانات این محدوده با اهالی خو گرفته‌اند و دیگر کمتر از آنها می‌ترسند. محدوده جنگلی چیتگر و اطراف آن از قدیم زیستگاه حیواناتی همچون روباه بوده و هست.
باید به خاطر داشت حیواناتی مانند روباه، نخستین ساکنان این محدوده بودند و ما انسان‌ها زیستگاه‌شان را از آنها گرفتیم. علاوه بر روباه، حیوانات بسیاری مانند طوطی، مرغ مینا، کلاغ، گنجشک و همچنین سنجاب در پهنه ٩۵٠هکتاری جنگل چیتگر زندگی می‌کنند، اما با حضور گردشگران بسیار در جنگل‌ها و اذیت و آزار‌هایی که گاهی نسبت به حیوانات اتفاق می‌افتد، زیست آنها به خطر افتاده است.
این حیوانات در جنگل به دلیل متراکم بودن درختان لانه‌های خود را در شکاف صخره‌ها یا کُنده درخت‌های توخالی و زیر سکو‌های بوستان می‌سازند و غذایشان را هم از جنگل تامین می‌کنند، اما با زیاد شدن رفت‌وآمد به سیطره آنها، برخی از گونه‌های غذایی کمیاب شده است.»
میشه‌زار چیتگر، خانه قوچ مینیاتوری
«قوچ‌های مینیاتوری» گونه نایاب دیگری است که در جنگل چیتگر زیست می‌کند و برای خود زیستگاه اختصاصی دارند. بعد از سال‌سکونت، این قوچ‌ها اهلی شده‌اند و دیگر با حضور گردشگران نمی‌هراسند و از دست آنها فرار نمی‌کنند. حتی پا را فراتر گذاشته و به حصار‌ها نزدیک می‌شوند تا از خوراکی‌های خوشمزه بی‌نصیب نمانند. گاهی می‌دوند و گاهی به سمت علفزار می‌روند.
همین جنب‌وجوش قوچ‌های مینیاتوری برای شهروندانی که می‌خواهند ساعتی از دیدن آسمان‌خراش‌ها، آلودگی هوا و سر و صدای شهر خلاصی یابند، جذاب و خیره‌کننده است. این میشه‌زار یکی از جذاب‌ترین و زیباترین مکان‌های دیدنی در قطب گردشگری تهران به شمار می‌رود. این‌گونه منحصربه‌فرد از قوچ که دارای شهرتی جهانی است به‌عنوان ریزترین قوچ دنیا یا «قوچ مینیاتور» شناخته می‌شود.»
دریاچه چیتگر و گونه‌های متعدد آبزی
پهنه آبی مجموعه فرهنگی، گردشگری دریاچه شهدای خلیج‌فارس با وسعت ۱۳۰هکتار در شمال غرب کلانشهر تهران و در مجاورت بوستان جنگلی چیتگر از سال‌های گذشته میزبان گونه‌های مختلف پرندگان مهاجری است که هر سال از اروپای شرقی و شمال سیبری به ایران می‌آیند و قصد مهاجرت به عرض‌های جنوبی را دارند.
در فصول سرد گروه کاکایی‌ها در دریاچه اتراق می‌کنند و این روز‌ها دریاچه شهدای خلیج‌فارس در غربی‌ترین بخش تهران، میزبان پرنده‌های مهاجری است که هزاران کیلومتر راه را طی کرده‌اند تا در بستر این دریاچه زمستانشان را پشت سر بگذارند. بنابر اعلام کارشناسان کلبه پرنده‌نگری دریاچه، تاکنون ۱۱۴ گونه از پرندگان مهاجر در مجموعه فرهنگی، گردشگری دریاچه شهدای خلیج فارس شناسایی شده است که ۸۴ گونه از آنها پرندگان مهاجری هستند که با توجه به فصل در دریاچه فرود آمده‌اند تا زمستان خود را در این مکان بگذرانند، اگر چه اوج حضور پرنده‌ها در اواخر زمستان است. از جمله پرندگان مهاجر دریاچه شهدای خلیج‌فارس اردک ماندارین است که خاستگاه اصلی آن جزایر ژاپن و نواحی شمالی چین است. این اردک در کناره مرداب‌ها، برکه‌ها و لا به لای بوته‌زار‌ها لانه می‌سازد.
علاوه بر پرندگان مهاجر، حیوانات بومی نیز در دریاچه ساکن هستند. در واقع ماهی‌های موجود در دریاچه شهدای خلیج‌فارس با هدف آبزی‌پروری در این پهنه آبی رها نشده‌اند. وظیفه این ماهی‌ها کمک به حفظ کیفیت آب از طریق تغذیه جلبک‌ها و ضایعات است. براساس مطالعات سایت پرنده نگاری و آبزی دریاچه شهدای خلیج فارس، حدود ۱۸گونه آبزی و ماهی، مثل قزل‌آلای رنگین‌کمان و کپور سرگنده جزوگونه‌های آبزیان این دریاچه شناسایی شده‌اند.
علاوه بر این، ۲ لاک‌پشت از گونه‌های لاک‌پشت دریایی بار‌ها در دریاچه دیده شده است. بیشتر گونه‌های ماهیانی که شناسایی شده‌اند متعلق به خانواده کپور ماهیان مانند کپور نقره‌ای، کپور سرگنده، علفخوار و کپور معمولی هستند.
گونه‌ای از سیاه‌ماهی که از ماهیان بومی رودخانه کن محسوب می‌شود هم از طریق آب ورودی به دریاچه منتقل شده و در این محیط‌زیست می‌کند. گونه سیاه‌ماهی و قزل‌آلای رنگین‌کمان، بومی حوضه آبریز کن و منطقه چیتگر نیست؛ احتمالاً این‌گونه‌ها نیز همراه ماهیان پرورشی یا توسط مردم به دریاچه راه پیدا کرده‌اند.
می‌شود گفت انواع ماهی‌ها از جمله مرواریدماهی، قفقاز، سیاه‌ماهی، سیاه‌ماهی معمولی، کاراس وحشی، کپور معمولی، ماهی حوض، تیزکولی، کپور نقره‌ای، کپور سرگنده، علفخوار، آمورنما، اسکار، گربه‌ماهی رفتگر، گربه‌ماهی سیاه‌گوش، گامبوزیا، پیرانا وماهی‌طوطی در دریاچه شهدای خلیج‌فارس شناسایی شده‌اند.
پرندگان مهاجر شناسایی شده در دریاچه شهدای خلیج فارس
کشیم کوچک، کشیم بزرگ، کشیم گردن سیاه، باکلان، بوتیمار، بوتیمار کوچک، کوکوی معمولی، مرغ حق، بادخورک، ماهی‌خورک، زنبورخوار، سبزقبا، هدهد، دارکوب باغی، چکاوک کاکلی، چلچله کوهی، پرستو، حواصیل شب، گاوچرانک، اگرت کوچک، چلچله دمگاه سفید، اگرت بزرگ، حواصیل خاکستری، حواصی ارغوانی، غاز خاکستری، تنجه، گیلار، اردک ارده‌ای، خوتکا، اردک سرسبز، فیلوش، خوتکا ابرو سفید، اردک نوک پهن، اردک سرحنایی، کورکور سیاه، طرلان، قرقی، پیغوی کوچک، سازکپه معمولی، ساکپه پا بلند، چنگر، چوب پا، آوست، سلیم طوقی کوچک، سلیم کوچک، سلیم خاکستری، تلیله کوچک، ابیا، آبچلیک خالدار، آبچلیک پا سرخ، آبچلیک تک زی، آبچلیک آواز خوان، فالاروپ گردن سرخ، کاکایی بزرگ، کاکایی کوچک، کاکایی سرسیاه، کاکایی صورتی، کاکایی نوک سبز، کاکایی خزری، کاکایی ارمنی، پرستو دریایی معمولی، پرستو دریایی کوچک، پرستو دریایی تیره، پرستو دریایی بال سفید، پیپت دستی، پیپت تالابی، الیکایی، صعوه ابرو سفید، دم سرخ سیاه، دم سرخ، توکا، توکای باغی، مگس گیر خالدار، مگس گیر سینه سرخ، چرخ ریسک سرآبی، چرخ ریسک بزرگ، سنگ چشم پشت سرخ، سنگ چشم خاکستری کو، سنگ چشم بزرگ، سنگ چشم کله سرخ، سهره جنگلی، سهره سبز و سهره سینه سرخ از جمله پرندگان مهاجر شناسایی شده در دریاچه شهدای خلیج فارس به شمار می‌روند.
منبع: همشهری آنلاین
