(عکس) جزئیات شناسایی ۱۲۰ کتیبه فارسی در معرض خطر در بنگلادش

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی از شناسایی و مستندنگاری نزدیک به ۱۲۰ کتیبه فارسی در کشور بنگلادش خبر داد و گفت: این کتیبه‌ها به دلایل مختلف اقلیمی و حفاظتی در معرض خطر جدی قرار دارند.

مرتضی رضوانفر با بیان این‌که در دوران اسلامی، کتیبه‌های بنایی از لحاظ کیفی و محتوایی به دلایلی از بسامد بسیار بیشتری نسبت به گذشته در کشور‌های شبه قاره برخوردارند، به تشریح مهمترین این دلایل پرداخت و گفت: بدون شک قدسی‌ترین هنر اسلامی، خوشنویسی و کتیبه‌نگاری است، نقشی که شمایل‌نگاری، نقاشی و مجسمه‌سازی برای عینیت بخشیدن به کلام الهی در معماری هندویی ایفا می‌کند، همان نقشی است که کتیبه و خوشنویسی در معماری اسلامی ایفا می‌کند؛ زیرا به دلیل کراهت و منع برخی هنر‌های تصویری، در برهه‌ای از تاریخ دوران اسلامی، خوشنویسی این نقش را برعهده می‌گیرد و عطف به آن، زمینۀ پیدایش و تنوع خطوط و هنر‌های تزئینی پس از اسلام فراهم می‌شود.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با بیان این‌که فتوحات اسلامی و ساخت بنا‌های مختلف مانند مسجد، خانقاه، مقبره، تکایا و مدارس دینی با معماری اسلامی یکی دیگر از دلایل رونق کتیبه در این دوران است، افزود: نهایتا دلایل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مانند گسترش عرفان و تصوف اسلامی تاکید بر شناسنامه‌دار کردن بنا با کتیبه‌های بلاغی و اخلاقی برای تبلیغ دین با بهره بردن از متن و یا ترجمۀ آیات، روایات، اذکار و اشعار را نیز می‌توان یادآور کرد.

رضوان‌فر اظهارکرد: هم‌اکنون هیچ محقق و یا سازمانی به مشخصات فنی و محتوایی کتیبه‌های فارسی در جهان خصوصا بنگلادش، دسترسی ندارد و حتی یک فهرست ساده از این مواد پژوهشی موجود نیست. کتیبه‌ها به دلایل مختلف اقلیمی و حفاظتی در معرض خطر جدی قرار دارند و چه بسا اگر تصویری از آن‌ها تهیه و مشخصات‌شان مستند نشود، مانند بسیاری دیگر نابود شوند و هیچ اثری از آن‌ها به آیندگان نرسد.

او با اشاره به این‌که برخی از دستاورد‌های این طرح می‌تواند به‌عنوان اکتشاف فرهنگی معرفی شود، گفت: با توجه به امضای تفاهم‌نامه میان رایزنی فرهنگی و گروه باستان‌شناسی دانشگاه جهانگیرنگر، تعداد زیادی از دانشجویان در شهر‌های خود، محله به محله به جستجوی کتیبه‌های عربی، اردو و فارسی پرداخته بودند؛ لذا آدرس‌های زیادی در اختیار داشتیم و باید اذعان کرد این پروژه یک کار گروهی و حرفه‌ای تلقی می‌شود.

این پژوهشگر افزود: نکته قابل توجه این‌که با توجه به ارائه نشدن گزارش و مقاله درباره کتیبه‌های فارسی و معماری مشترک در ایران، خوشبختانه تعداد بسیار زیادی کتیبه‌های فارسی یافت شد که برخی از آن‌ها کشف بسیار با ارزشی محسوب می‌شود و می‌تواند زمینه پژوهش‌های بسیاری در حوزه ایرانشناسی در بنگلادش باشد.

او همچنین گفت: ارائه نتایج این پژوهش می‌تواند بخشی از تاریخ بنگلادش را به‌عنوان دومین کشور پرجمعیت جهان اسلام روشن و نقش زبان فارسی، عرفان ایرانی و هنر‌های ایرانی در شکل‌گیری تاریخ دوره اسلامی بنگلادش را نمایان کند.

رضوانفر افزود: بررسی کتیبه‌های مستند شده می‌تواند به روشن شدن برخی موارد تاریک در تاریخ مشترک ایران و بنگلادش نظیر تاریخ و نحوه ورود زبان فارسی و فرهنگ ایرانی به بنگلادش، تحلیل محتوای متون کتیبه‌ها به منظور تأثیر آرا و افکار عرفای ایرانی، نقش زبان فارسی در گسترش اسلام، طبقه‌بندی آثار ادبی، مذهبی، عرفانی، اجتماعی و سیاسی و وزن‌بخشی هر یک از موارد، تحلیل هنری خطوط به کار رفته در کتیبه‌ها و معماری مشترک و گستردگی و پراکندگی آثار و شیوه زمام‌داری حکام مسلمان در مناطق مختلف کمک کند.

او با اشاره به فعالیت‌های صورت گرفته با هماهنگی رایزنی فرهنگی و درخواست گروه‌های فارسی در این پژوهش، به سخنرانی در دانشگاه‌های چیتاگنگ، راجشاهی و برگزاری کارگاه آموزشی در رایزنی فرهنگی داکا اشاره کرد و گفت: بررسی و مستندنگاری کتیبه‌های موزه ملی، موزه رانگپور، موزه دانشگاه چیتاگونگ و موزه راجشاهی در این پژوهش انجام شد.

مجری طرح شناسایی و مستندنگاری ۱۲۰ کتیبه فارسی در بنگلادش، افزود: شهر داکا و اطراف آن دارای بیشترین کتیبه‌های فارسی مربوط به دوره گورکانیان و بعد از شهر داکا، شهر راجشاهی و روستا‌های اطراف آن، همچنین شهر بندری چیتاگونگ و رانگپور دارای بیشترین کتیبه فارسی است.

او با بیان این‌که مردم بنگلادش خصوصا قشر تحصیل‌کرده، جایگاه مهمی برای فرهنگ و مردم ایران قائل هستند، گفت: همراه با کتیبه‌ها و معماری مشترک، تعداد بسیار زیادی سکه، سند، نسخه به زبان فارسی در بنگلادش وجود دارد که می‌تواند زمینه همکاری‌های مشترک قرار گیرد.

رضوانفر همچنین بیان کرد: جدا از میراث‌مادی، تعدادی از مواریث ناملموس مشترک نیز در این کشور احصاء شد که هر یک می‌تواند زمینه تهیه پرونده‌های ثبت مشترک در یونسکو باشد.

منبع: ایسنا