(عکس) سیر دوچرخه در گذر زمان

اگر چه واژه دوچرخه برای اولین‌بار در دهه۱۸۶۰ در فرانسه به کار برده شد، اما نقش و نگار آن از ۲۳۰۰سال قبل از میلاد در کشور‌های چین، مصر و هند روی سنگ‌نوشته‌ها، دیوارنوشته‌ها و غار‌ها دیده شده است. در سال۱۶۹۰ در فرانسه فردی به نام سیوراک، اولین فرد در تاریخ جهان بود که سوار بر دوچرخه چوبی خود شد. فرمان عمودی دوچرخه او روی چرخ‌ها قرار داشت و هر دو چرخ به وسیله یک چوب افقی به هم متصل می‌شد. دوچرخه اولیه رکاب نداشت و با کمک فشار پا‌ها روی زمین حرکت می‌کرد.

اهالی پاریس، دوچرخه سیوراک را اسب چوبی می‌نامیدند. اسب چوبی گرچه تعجب مردم پاریس را برانگیخته بود، اما چندان مورد استقبال قرار نگرفت و تنها فروشنگان دوره‌گرد برای حمل بار از آن استفاده می‌کردند.

آغاز عصر دوچرخه رکابی

دوچرخه پدالی کامل در سال۱۸۱۷ توسط تام بارون فون در شهر کارلسوهه آلمان ساخته شد و یک زین کوچک برای نشستن دوچرخه‌سوار در آن به‌کار رفته بود. در سال ۱۸۳۴، یک آهنگر اسکاتلندی به نام کرک پاتریک مک‌میلان یک دوچرخه پنجه رکابی طراحی و اختراع کرد و به این ترتیب طرحی نو در راندن این وسیله درانداخت. مک میلان به تدریج و به مدت ۵سال دوچرخه خود را طوری کامل کرد که تا ۲۲کیلومتر در ساعت سرعت داشت.

مک میلان خود به تنهایی با برگزاری نمایش‌هایی به مردم نشان می‌داد که وسیله نقلیه او تا چه اندازه مطمئن و بی‌خطر است. دوچرخه مک میلان اکنون در موزه لندن نگهداری می‌شود. حدود ۳۰سال بعد از مک میلان اسکاتلندی در سال۱۸۶۰، میشو کارخانه‌دار فرانسوی به این وسیله نقلیه جدید علاقه‌مند شد و تصمیم گرفت با تغییراتی در دوچرخه مک میلان آن را ارتقا دهد.

میشو این کار را به مهندسی جوان و خلاق به نام پیر لالمنت سپرد. لالمنت بخش‌هایی از اولین دوچرخه را که از جنس چوب بود با لوله‌های آهنی تعویض کرد و سطح خارجی چرخ‌های چوبی را با نوار‌های لاستیکی پوشاند که این کار وی سبب حرکت روان‌تر دوچرخه شد.

لالمنت چند سال بعد، دوچرخه‌ای ساخت که دارای رکاب روی چرخ جلو بود. او به آمریکا مهاجرت کرد، کارگاهی در آنجا تاسیس کرد و به تولید و تبلیغ دوچرخه ابداعی‌اش پرداخت؛ دوچرخه‌ای که به boneshaker معروف شد. اگرچه این دوچرخه‌ها شکل و کیفیت بهتری نسبت به دوچرخه‌های اولیه داشتند، اما حرکت دادن آن‌ها باز هم کار سختی بود. ضمن اینکه ارتفاع نشیمنگاه به‌گونه‌ای بود که اگر دوچرخه‌سوار زمین می‌خورد، کارش ساخته بود!

در سال‌های دهه۱۸۷۰ در انگلستان دوچرخه‌ای به بازار معرفی شد که تا حدودی شبیه بون شیکر بود. این دوچرخه را شخصی به نام جیمز استانلی ساخته بود که چرخ‌های آن متفاوت از چرخ‌های دوچرخه لالمنت بود؛ به‌طوری‌که چرخی بزرگ در جلوی دوچرخه و چرخی کوچک در عقب دوچرخه تعبیه کره بود و با یک پدال که در مرکز چرخ جلو کار گذاشته شده بود شروع به حرکت می‌کرد.

چند سال بعد جوانی به نام هاردی لاوسون برای اولین‌بار زنجیر چرخ را به این وسیله نقلیه اضافه کرد. این زنجیر به چرخ عقبی دوچرخه وصل می‌شد و با رکاب زدن به حرکت درمی‌آمد؛ طرحی خلاقانه که هنوز نیز در صنایع مدرن دوچرخه‌سازی به کار می‌آید. با این حال تایر دوچرخه لاوسون سنگین‌تر از آن بود که سواری راحت و پرسرعت با آن امکان‌پذیر باشد. تا اینکه شخصی به نام توماس، قطعه بلبرینگ را به چرخ اضافه کرد و کاری کارستان را به سرانجام رساند.

در سال۱۸۸۱ یک کارخانه تولید چرخ خیاطی به تولید دوچرخه‌هایی کرده که دو چرخ عقب و جلو آن به یک اندازه بود. این روند توسعه و پیشرفت فناوری تا دو دهه بعد ادامه یافت. اوگدن بولتون، مخترع آمریکایی در ۳۱دسامبر سال۱۸۹۵ نخستین دوچرخه برقی را ساخت. دو سال۱۸۹۷ بعد مخترع دیگری به نام لیبی یک دوچرخه برقی اختراع کرد که مجهز به موتور دوگانه الکتریکی بود. شرکت ژاپنی یاما‌ها نیز اولین نمونه دوچرخه‌های برقی را در سال۱۹۸۹ اختراع و روانه بازار کرد. میکائیل پدرسن، مهندسی دانمارکی اولین دوچرخه تاشو را در سال۱۹۰۰ اختراع و به نام خود ثبت کرد. این نوع دوچرخه که ۸/ ۶کیلوگرم وزن داشت، طرفداران زیادی پیدا کرد و در ارتش انگلستان مورد استفاده قرار گرفت.

ورود دوچرخه به ایران

در اواخر دوران قاجاریه، کارکنان سفارت انگلیس دوچرخه را به ایران آوردند و از آن به‌عنوان یک وسیله استفاده کردند. بنا به آنچه جعفر شهری در کتاب «طهران قدیم» آورده است، مردم در آغاز از این وسیله نقلیه وحشت داشتند و آن را کار جن و پری می‌دانستند. لقب دوچرخه سوار هم بچه شیطان بود! اما روال به این منوال نماند. فردی به نام حسین‌آقا شیخ در خیابان شمس‌العماره دکانی راه انداخت و چند دوچرخه وارداتی را به مردم کرایه می‌داد.

پس از آن فردی مسیحی به نام دادیک، مغازه دوچرخه فروشی خود را تاسیس کرد و این وسیله نقلیه را در پایتخت کشور جا انداخت. در سال۱۳۲۴ اولین باشگاه دوچرخه‌سواری در ایران تاسیس و در سال۱۳۲۵ فدراسیون دوچرخه‌سواری ایران راه‌اندازی شد. اولین مسابقه قهرمانی کشور در سال ۱۳۲۷ در مسیر تهران - کرج و بالعکس برگزار شد.