عذاب مازوت؛ در کدام استان‌ها مازوت‌سوزی داریم؟

هر سال با شروع فصل سرما یافتن مقصر برای آلودگی هوا آغاز می‌شود؛ موضوعی که هر سال متهم جدیدی دارد و امسال نیز پس از عبور از کیفیت بنزین، خودرو‌های فرسوده و موتورسیکلت‌ها نوبت به نیروگاه ها، صنایع و مازوت سوزی آن‌ها رسیده است.

در دو ماه اخیر وارونگی دمای بی‌سابقه‌ای را درکشور تجربه کردیم به طوری‌که طی آذرماه حدود ۱۴ روز وارونگی دمای مداوم و طی دی ماه ۱۲ روز وارونگی دما مداوم داشتیم.

این روز‌ها مازوت یا همان نفت کوره یکی از متهمان اصلی آلودگی هوا برخی کلانشهرهاست؛ سوختی که در اکثر کشور‌های پیشرفته به عنوان سوختی مقرون به صرفه به حساب می‌آید، اما در ایران عامل آلودگی شناخته شده است.

هنگام ورود نفت خام به برج تقطیر، فراورده‌هایی همچون بنزین، گازوییل، گازمایع و سوخت جت خارج و از قسمت انتهای برج تقطیر فراورده سنگینی به نام نفت کوره خارج می‌شود.

این فرآورده نفتی در گذشته در لوکوموتیو‌ها و سوخت کشتی‌ها مورد استفاد قرار می‌گرفت و در حال حاضر به عنوان یک سوخت محبوب در کشور‌های صنعتی پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع زغال‌سنگ و نفت کوره اصلی‌ترین سوخت نیروگاه‌های جهان به حساب می‌آیند.

اکنون نیز آلودگی هوا در حالی نفس‌های مردم را به شماره انداخته است که مسئولان دلیل آن را وارونگی دما و افزایش منابع آلاینده عنوان می‌کنند این در حالیست که بر اساس اطلاعات مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، افزایش آلاینده دی‌اکسید گوگرد در کلانشهر‌هایی مانند تبریز و اراک و قهوه‌ای شدن رنگ آسمان حاکی از مازوت‌سوزی در برخی استان‌ها است؛ موضوعی که سازمان محیط زیست نیز آن را تایید کرده است.

در کدام استان‌ها مازوت‌سوزی داریم؟

داریوش گل‌علیزاده - سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست - درباره مازوت‌سوزی در کل کشور می‌گوید: از ۱۶ نیروگاه بخاری در کشور ۱۴ نیروگاه مانند نیروگاه طوس در مشهد، مفتح در همدان، سهند بناب در تبریز، ایرانشهر در سیستان و بلوچستان، شهید منتظری در اصفهان، شهید منتظر قائم در البرز، شهید رجایی در قزوین و بندرعباس مازوت‌سوزی دارند.

مازوت‌سوزی از مرکز تا نیمه شمالی ایران

در غرب اراک نیز نیروگاه حرارتی شازند، هر ساله در زمستان با مسئله مازوت سوزی و آلاینده‌ای به نام گوگرد روبروست که کیفیت هوا را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. سال گذشته نیروگاه از ۲۷ آذرماه مازوت سوزی را آغاز کرد و همین امر سر و صدای شهروندان و فعالان محیط زیست را بلند کرد، حتی در سفر رییس جمهوری به اراک در ۳۰ تیر ۱۴۰۱، تامین گاز نیروگاه حرارتی شازند به منظور جلوگیری از مازوت سوزی در صدر مطالبات مسئولان و شهروندان و فعالان محیط زیست و فعالان اجتماعی قرار گرفت و در آن سفر علی سلاجقه - رییس سازمان حفاظت محیط زیست - قول تامین سه میلیون مترمکعب گاز برای نیروگاه را داد تا این غول صنعتی به سمت مازوت سوزی نرود.

متاسفانه نه تنها این وعده عملیاتی نشد بلکه امسال نیروگاه شازند ۳۷ روز زودتر از سال گذشته مازوت سوزی را شروع کرد و همین امر باعث شد که اراکی‌ها در طول روز‌های اخیر هوایی به شدت ناسالم را استنشاق کنند.

این شهر که همین آلوده بودن، یکی از دلایل کلانشهر شدنش بود، اما از مزایا و امتیازات آن کاملا بی بهره است، سال گذشته بر اساس اعلام هواشناسی، ۱۶۵ روز ناسالم را سپری کرد که بخش عمده‌ای از آن مربوط به همین مازوت سوزی بود و امسال تاکنون بیش از ۱۰۰ روز آلوده بوده است.

در حالی که عدم مازوت‌سوزی نیروگاه و تلاش برای دستیابی به هوای پاک همواره جزو وعده‌های مسئولان بوده است با توجه به کمبود گاز در کشور و تامین نشدن نیاز نیروگاه، مشخص نیست شمار روز‌های ناسالم اراک در سال جاری به چه رقمی برسد!

شیر مازوت نیروگاه منتظر قائم فردیس نیز مدتی است که باز شده است. این نیروگاه نیم قرن پیش وارد مدار شده و از آن زمان تاکنون هنوز خاموش نشده است.

گفته می‌شود این نیروگاه ۲۰ درصد از برق مورد نیاز تهران و کرج را تأمین می‌کند یعنی حدود سه درصد از برق کشور. کمبود گاز در کشور باعث شده تا نیروگاه منتظر قائم با سوخت مازوت به کار خود ادامه دهد. به گفته برخی از شهروندان ساکن فردیس، این حجم از آلودگی نیروگاه منتظرقائم طی مدت اخیر بی سابقه است.

استان البرز با معضل مازوت‌سوزی و آلودگی نیروگاه شهید رجایی مواجه است و بخشی زیادی از آلودگی آن نیروگاه هم به دلیل جهت وزش باد به خصوص غرب این استان را متأثر می‌کند.

مازوت‌سوزی نیروگاه نکا را هم نباید نادیده گرفت. اوایل تابستان بود که در پی انتشار تصاویری از مازوت‌سوزی در پتروشیمی شهر "نکا" در مازندران، بار دیگر استفاده از این سوخت آلوده خبرساز شد و شورا‌های اسلامی روستا‌های پیرامون نیروگاه شهید سلیمی نکا شکواییه‌ای را خطاب به دادستان استان مازندران تنظیم کردند و خواستار اقدام عاجل برای توقف آسیب‌های مخرب ناشی از مصرف مازوت شدند. در حال حاضر نیز دو واحد از چهار واحد این نیروگاه گازسوز شده‌اند، اما همچنان مازوت‌سوزی در سایر واحد‌ها ادامه دارد.

در چنین شرایطی سرپرست مرکز ملی هوا سازمان محیط زیست گفته بود: راهی جز مازوت سوزی در نیروگاه نکا نیست و تنها می‌توانیم با نصب سیستم‌های کنترلی آسیب‌های محیط‌زیستی آن را به حداقل برسانیم.

عطاالله کاویان - مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران - نیز اعلام کرد: مصرف مازوت در نیروگاه شهید سلیمی نکا، کارخانه سیمان و صنایع چوب و کاغذ استان یک تصمیم ملی است برخی از صنایع در حال تغییر سوخت به سمت مازوت سوزی هستند که باید از آن جلوگیری شود.

اصفهان هم یکی دیگر از استان‌هایی است که با مازوت‌سوزی دست و پنجه نرم می‌کند. نیروگاه حرارتی شهید محمد منتظری واقع در شمال شهر اصفهان در نزدیکی شاهین شهر که امسال نسبت به پارسال، یک ماه زودتر مصرف مازوت را آغاز کرد و افزایش شدید آلودگی هوای منطقه و ایجاد انواع مخاطرات را برای ۳.۵ میلیون نفر از ساکنان نواحی اطراف رقم زد.

علی سلاجقه -رئیس سازمان حفاظت محیط زیست- در سفر اخیر خود به اصفهان به این موضوع اشاره کرد و گفت: مازوت سوزی در اصفهان امسال اتفاق افتاد، اما آلودگی هوای اصفهان از سال‌ها قبل وجود داشته است. از مردم اصفهان عذرخواهی می‌کنم، چون این وضعیت در شأن مردم شهید پرور اصفهان نیست.

اما و اگر تهران و مازوت‌سوزی‌اش

به گفته محسن روشنی - مدیر واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران - در شهری مانند تهران و بر اساس اطلاعات دریافتی از ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا، در سال‌های اخیر مشکلی به لحاظ آلاینده مونوکسیدکربن وجود ندارد و بیشترین مشکل ذرات معلق بسیار ریز است و برخی روز‌های سال اکسید گوگرد به عنوان آلاینده شاخص در هوای شهر مطرح می‌شود بنابراین در صورتی که از سوختی مانند مازوت در صنایع و نیروگاه‌ها استفاده شود، از جنبه‌های مختلف می‌تواند موجب تولید و انتشار آلاینده‌های هوا شود.

همچنین گل‌علیزاده درباره مازوت‌سوزی در تهران اظهار می‌کند: تنها نیروگاه بعثت در منطقه ۱۶ تهران قابلیت مازوت‌سوزی دارد که از سال ۹۳ با حکم قضایی این بخش آن پلمب شده است. ما هیچ وقت مازوت‌سوزی در کشور را تکذیب نکردیم. تنها مازوت‌سوزی در تهران را تکذیب می‌کنیم چراکه واقعا چنین چیزی وجود ندارد. مازوت در نیروگاه‌های بخاری یا توسط صنایع سوزانده می‌شود، اما صنایع ما در چند مدت اخیر قطعی گاز نداشتند که بخواهند به سمت سوخت دوم و مازوت‌سوزی روند. نیروگاه‌هایمان نیز مازوت سوزی نداشته‌اند.

مازوت؛ عامل به خطر انداختن سلامت انسان

بار‌ها درباره معایب و آسیب‌های مازوت بر محیط زیست و سلامت شهروندان گفته شده است. به عنوان نمونه به گفته مدیر واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران یکی از سوخت‌هایی که می‌تواند تولید میزان بالای آلایندگی داشته باشد، مازوت است که به علت کیفیت پایین خود و عدم احتراق کامل می‌تواند موجب تولید گازی مانند کربن مونوکسید شود و به‌صورت مستقیم دوده و ذرات معلق بسیار ریز منتشر کند این در حالیست که دوده و ذرات معلق مشکلات زیادی برای سلامتی ایجاد می‌کند.

آلودگی هوا نه تنها باعث ابتلا به بیماری می‌شود حتی جان انسان‌ها را هم می‌گیرد. ذرات معلق به‌تن‌هایی باعث مرگ هزاران نفر می‌شوند.

طبق تحقیقات انجام شده در دنیا، ۲۰ درصد از مرگ‌های طبیعی منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در هوای آزاد هستند همچنین ۳۴ درصد از بیماری‌های ایسکمیک قلبی، ۲۴ درصد از سکته‌های مغزی، ۳۳ درصد از بیماری‌های انسداد مزمن ریوی، ۴۶ درصد از عفونت دستگاه تنفسی تحتانی و ۲۸ درصد از سرطان‌های ریه در دنیا منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در هوای آزاد هستند.

با توجه به آن که معمولاً در سوختی مانند مازوت، محتوای زیادی از سولفور و یا گوگرد وجود دارد، هنگام احتراق گاز‌هایی مانند دی‌اکسید گوگرد نیز تولید می‌شود. این گاز علاوه بر آنکه خود یک آلاینده معیار به شمار می‌رود، می‌تواند با فعل و انفعالات شیمیایی در جو، موجب تشکیل ذرات معلق ریز نیز شود. سولفور دی اکسید گازی سمی و مضر است. این گاز وزن بیشتری نسبت به هوا دارد و زمانی که غلظت آن در هوا به بیش از حد مجاز برسد، بوی بدی خواهد داشت که در این سطح کشنده خواهد بود.

ناگفته نماند آلودگی هوا بر سلامت پرندگان هم تاثیر می‌گذارد. به گفته علیرضا هاشمی - مدیر عامل انجمن پرنده‌شناسی و پرنده‌نگری طرلان - به نظر می‌رسد که ذرات معلق بر سلامت پرندگان همچون انسان‌ها و موجودات زنده دیگر تاثیرمخربی دارد. به عنوان نمونه سیستم تنفسی آن‌ها را دچار مشکل می‌کند.

براساس اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در حال حاضر در بسیاری از شهر‌های کشور از جمله پایتخت برای مصرف خودرو‌های دیزلی، گازوئیل با استاندارد یورو ۴ توزیع می‌شود که محتوای گوگرد آن حدود ۵۰ قسمت در میلیون (ppm ۵۰) است، اما گازوئیل مصرفی در صنایع و نیروگاه‌ها معمولاً دارای استاندارد یورو ۴ نیست و میزان محتوای گوگرد آن تا چند هزار ppm می‌رسد؛ لذا استفاده از آن به جای مازوت را نمی‌توان به حساب استفاده از سوخت پاک گذاشت.

بدین جهت انتظار می‌رود با توجه به اثرات منفی بلندمدت مصرف مازوت بر محیط زیست و سلامت شهروندان، نام جدیدی به فهرست مصرف‌کنندگان این سوخت اضافه نشود، چون مصرف مازوت در شهر‌های صنعتی در شرایطی که غول آلودگی هوا پای خود را روی گلوی شهر‌ها گذاشته است و می‌فشارد، تیر خلاص بر پیکر فرسوده هوای کلانشهرهاست.

منبع: ایسنا