چه حیواناتی وارد «عصر حجر» شدهاند؟
از مورچه و ماهی گرفته تا کلاغ، حیوانات زیادی از سنگ به عنوان ابزار استفاده میکنند. در عصر حجر نیز انسانها تنها گونههایی نبودند که از ابزار سنگی استفاده میکردند.
فرادید | از مورچه و ماهی گرفته تا کلاغ، حیوانات زیادی از سنگها به عنوان ابزار استفاده میکنند. اما تا پیش از این تصور میشد تنها انسانها و خویشاوندان انسانتبار ما سابقهی استفاده از ابزار سنگی را دارند. حالا جامعهی علمی تصدیق میکند که انسانتباران تنها گونهای نبودند که از سنگ به عنوان ابزار استفاده میکردند. اما به غیر از انسان، کدام گونههای دیگر وارد «عصر سنگ» شدند؟
به گزارش فرادید ، کاشف به عمل آمده است که شامپانزهها، میمونهای کپوچین (شنلپوش) و ماکاکهای دمدراز هم وارد عصر سنگ شده بودند: یافتههای باستانشناسی اخیر نشان داده است که این گونهها در گذشته از ابزار سنگی استفاده میکردند. شاید گونهی بعدی، سمور دریایی باشد.
میمون کپوچین (شنلپوش)
در هر یک از گونههای نخستی، استفاده از ابزار، رفتاری است اجتماعی که آموخته میشود. کاتارینا آلمیدا-وارِن نخستیشناس دانشگاه آکسفورد که دربارهی شامپانزهها مطالعه میکند، گفته است: «این کار (استفاده از ابزار) بخشی از فرهنگ آنها شده است.» در واقع، گروههای مختلف از ابزار مختلف استفاده میکنند، برای نمونه، برخی گروههای شامپانزهها سنگ چکشی را روی سنگ سندانی میاندازند تا گردو، فندق یا آجیلهای دیگر را خرد کنند.
شامپانزهها هزارن سال است که از ابزارهای چکشی و سندانی استفاده میکنند. براساس تحقیقی که سال ۲۰۰۷ در مجلهی « مقالات آکادمی ملی علوم » منتشر شد، شامپانزههای ساحل عاج ۴۳۰۰ سال پیش از این ابزار استفاده میکردند. محققان در این مقاله نوشتهاند: «شامپانزههای عصر سنگ قدیمیتر از روستاهای کشاورزی این بخش از جنگلهای بارانی آفریقایی هستند.»
میمونهای شنلپوش برزیل هم برای شکستن دانهها از ابزار سنگی استفاده میکردند. دانشمندان سنگهای مخصوص این کار را کشف کردهاند که میمونهای شنلپوش ۳۰۰۰ سال پیش استفاده میکردند. سبک ابزار آنها در طول هزاران سال در واکنش به غذاهای مختلف تغییر کرده است (منبع: یافتههای منتشرشده در مجلهی «بومشناسی طبیعت و تکامل»).
تیمی در ساحلی در تایلند ابزاری سنگی یافت که زمانی ماکاکهای دمدرازِ برمه برای باز کردن صدفها از آنها استفاده میکردند. این ابزار احتمالاً بین ۱۹۵۰ و ۲۰۰۴ استفاده میشدند (منبع: مقالهای که سال ۲۰۱۶ در مجلهی تکامل انسان منتشر شد). روشن نیست این نخستیها چگونه توانستند از ابزار سنگی استفاده کنند. در مورد شامپانزهها، ابزار سنگی اولیه حاکی از آنست که آنها فرهنگ ضربه زدن را از جد مشترک انسانها و شامپانزهها به ارث برده بودند. با این حال، این امکان نیز وجود دارد که انسانها و شامپانزهها مستقل از یکدیگر روش استفاده از ابزار سنگی را آموخته باشند. این گفته در مورد حیوانات دیگری هم که از ابزار سنگی استفاده میکنند صدق میکند.
تیاگو فالوتیک، زیستشناس و نخستیشناس از دانشگاه سائوپائولو که نویسندهی مشترکِ مطالعهی ابزار میمون شنلپوش بود گفته است: «ابزار سنگی این رازگونگی را دارند. اما ورود به عصر سنگ به این معنا نیست که یک گروه خیلی زود دنبالکنندهی خط سیر انسانی بودند. به این هم اشاره نمیکند که کاربران ابزار سنگی لزوماً باهوشتر از حیوانات دیگری هستند که از ابزار استفاده میکنند. ممکن است قدرت شناخت گونهها در یک سطح باشد، اما از ابزار مختلفی مثل سنگ، چوب یا برگ استفاده کنند.
ابزار سنگی از این جهت برای جامعهی محققان باارزش است که دوام دارد. دانستن این که ممکن است در حفاریها ابزار نخستیها کشف شود برای باستانشناسان و انسانشناسان مهم است. آلمیدا-وارن گفته است: «در خصوص این که چه کسی چه کاری کرده بحث و گفتگو فراوان است.»
سال ۲۰۲۲، تیمی از آرژانتین، این فرضیه را مطرح کرد که سکونتگاههای انسانی ۵۰۰۰۰ ساله در برزیل در واقع توسط میمونهای شنلپوش خلق شدند (منبع: مقالهی منتشرشده در مجلهی هولوسین). محققان دریافتند ابزار سنگی مورد بحث که از کوارتزیت و سنگریزههای کوارتز ساخته شدند، بسیار به ابزار سنگی شباهت دارند که امروزه میمونهای شنلپوش در پارک ملی سِرا دا کاپیوارا در برزیل میسازند.
فالوتیک در ایمیلی به لایو سایِنس گفته است: «آن مقاله اصلاً قطعی نیست و همچنان نیازمند تحلیلهای عملی است.» اما اگر صحت داشته باشد، این فرضیه سابقهی باستانشناسی ابزار سنگیِ شنلپوشان را به اندازهی هزاران سال بسط میدهد، اما بحثها بر سر اینکه انسانها چه زمانی در آمریکای جنوبی سکنی گزیدند، همچنان به قوت خود باقیست.
حتی اگر روشن شود کدام ابزارها متعلق به کدام گونههاست، ابزار ساختهشده به دست غیر-انسانها به روشهای دیگری میتواند باستانشناسان انسانی را آگاه کند. به گفتهی آلمیدا-وارن قدیمیترین ابزار ساخته شده توسط انسانسانان که متعلق به ۳.۳ میلیون سال پیش است، تا حدی به این دلیل پیدا شد که ابزار نخستیها به باستانشناسان ایدههای جدیدی داد که بدانند باید در جستجوی چه باشند.
عصر سنگ به واسطهی ابزاری که از آن به جا ماند نامگذاری شد، اما این فقط انسانها نبودند که از سنگ استفاده میکردند. مطالعهی ابزارهای دیگر نخستیها در حال حاضر میتواند در تجسم ابزار انسانی به محققان کمک کند. برای مثال، شامپانزهها از قطعات دراز پوست درخت برای پیدا کردن موریانهها و از گیاهان دارویی برای درمان زخمهایشان استفاده میکنند. در بسیاری از موارد، ابزار گیاهی پیچیدگی بیشتری دارد.
باستانشناسی غیرانسانی میتواند رفتارهای این گونهها را به مرور زمان برای ما روشن کند. برای مثال در سایتهای شنلپوشان باستانی، فالوتیک متوجه شد میمونها در طول قرنها برای پردازش غذاهای مختلف، ابزارشان را تغییر دادند. حالا محققان امیدوارند تاریخچه حیوان دیگری را در استفاده از ابزار روشن کنند: سمور دریایی!
محققان در کالیفرنیا دریافتهاند سمورهای دریایی صدفهای دوکپهای باز را روی سنگها میکوبند. بر اساس مطالعهای که سال ۲۰۱۹ در مجلهی «گزارشات علمی» منتشر شد، محققان توانستهاند خراشهای روی سنگهای سندانی ایجاد شده توسط سمورهای دریایی را از خراشهای ایجادشده توسط انسان تشخیص دهند.
افول جمعیت سمورهای دریایی منجر به تغییر شکل جنگلهای کتانجک در امتداد ساحل غربی آمریکای شمالی شده است. حالا که محققان میدانند به دنبال چه چیزی بگردند، امیدوارند تاریخ سکونتگاههای سمورهای دریایی و اکوسیستمهایی را که روی آنها اثر گذاشتهاند بازسازی کنند.
منبع: livescience
مترجم: زهرا ذوالقدر