۱۰ طلسم جاودانگی مومیایی‌ها؛ از «کرکس» و «روح» تا «سرگین‌غلطان»

فرادید | تمدن مصر باستان شاید بیش از هر چیز به خاطر نوع نگاه رازآلودش به موضوع مرگ شناخته شده باشد. تعداد زیادی از مهم‌ترین آثاری که ما از مصر باستان می‌شناسیم در ارتباط مستقیم با موضوع مرگ و زندگی بعد از مرگ هستند. از اهرام باستانی گرفته تا مقبره‌های درۀ شاهان و همینطور آیین مومیایی کردن مردگان همگی تمهیداتی برای آرامش و سعادت بعد از مرگ بوده‌اند.

به گزارش فرادید؛ اما مومیایی کردن و ساختن مقبره‌های خاص تنها کاری نبود که مصریان برای آرامش مردگان انجام می‌دادند؛ دفن کردن انواع و اقسام اشیاء مثل گنجینه‌ها و وسایل روزمره زندگی به همراه مردگان نیز بخشی از این آیین بود. اما یکی از جالب‌ترین مواردی که به همراه مومیایی‌ها دفن می‌شد، طلسم‌های جادویی بودند که به نظر مصری‌ها می‌توانستند نقشی حفاظت‌کننده در سفر بعد از مرگ داشته باشند.

تمام جزئیات این طلسم‌ها اهمیت داشت؛ شکل آن‌ها، جنس آن‌ها و حتی رنگشان. از نظر مصری‌ها هر نوع سنگی با رنگ خاص خودش می‌توانست نیروی متفاوتی داشته باشد و نیروی خدایان متفاوتی را به همراه بیاورد. در اینجا با ده طلسم پرکاربرد مصری آشنا خواهید شد.

۱. طلسم قلب

برای مصری‌ها قلب انسان جایگاه همۀ افکار و احساسات او و به یک معنا جایگاه قدرت و زندگی بود. این باور وجود داشت که هر کس قلب خود را به همراه داشته باشد، می‌تواند در زندگی بعد از مرگ نیرومند باشد. به همین خاطر بود که طلسمی شبیه به کوزه بر روی کفن مومیایی‌ها قرار داده می‌شد تا از قلب حفاظت کند. معمولا این طلسم کوزه‌ای شکل از نوعی سنگ لاجورد ساخته می‌شد که به خاطر قدرت‌های ماورائی‌اش بیشتر مورد پسند فراعنه بود. این سنگ معمولا از افغانستان به مصر آورده می‌شد و آنقدر ارزشمند بود که از آن فقط برای حفاظت از مهمترین اندام بدن یعنی قلب استفاده می‌شد.

اعتقاد مصری‌ها این بود که این طلسم بعد از مرگ به محکمۀ داوری اوزیریس می‌رود و در آن‌جا وزن آن با وزن یک پر مقایسه می‌شود. اگر وزن آن‌ها مساوی باشد، اوزیریس به شخص مرده زندگی جاودان اعطا می‌کند و اگر اینطور نباشد، قلب مرده توسط اهریمن‌ها خورده شده و ارتباط آن با خدایان برای همیشه قطع می‌شود.

۲. طلسم سرگین‌غلطان

سوسک سرگین‌غلطان احتمالا برای ما اصلا تداعی خوشایندی ندارد، اما برای مصریان باستان، این جانور یکی از مهم‌ترین‌ها در فهرست طولانی حیوانات مقدس بود. این جانور برای آن‌ها نمادی از رستاخیز بعد از مرگ، جاودانگی و آفرینش بود. این سوسک‌ها در گرمترین ساعات روز پرواز می‌کردند و به همین خاطر مصریان آن‌ها را با چرخه‌های خورشید مرتبط می‌دانستند که منبع زندگی و نور در روی زمین است.

طلسم‌های سرگین‌غلطان از سنگ آهک یا بازالت سبز ساخته می‌شدند و «کلمات قدرت» بر طبق دستورات کتاب مردگان روی آن‌ها حکاکی می‌شد تا خاصیت جادویی پیدا کنند. به این صورت این طلسم‌ها می‌توانستند منبعی برای زندگی تازه در دنیای بعد از مرگ باشند.

۳. طلسم خون ایسیس

این طلسم به شکل یک قلاب کمربند و از جنس سنگ جاسپر قرمز یا عقیق ساخته می‌شد و نمادی از شور و خشم و قدرت خدایان بود. گمان مصریان این بود که این طلسم قلاب‌مانند می‌تواند دسترسی به تمام قلمرو مردگان را برای شخص مرده فراهم کند. قبل از قرار دادن قلاب روی بدن مومیایی، آن را در افشرۀ نوعی گل فرومی‌بردند تا خواص جادویی و نیرو‌های آن آزاد شوند.

۴. طلسم زندگی

عنخ یا زندگی یکی از فراگیرترین نماد‌ها در مصر باستان بود که آن را در همۀ هیروگلیف‌های مصری می‌توان دید. تصویر آن معمولا همیشه با تصویر یکی از خدایان همراه است. بر خلاف بیشتر طلسم‌ها، این طلسم محدود به هیچ نوع جنس خاصی نبود و از انواع سنگ‌ها ساخته می‌شد. این طلسم را بیشتر به صورت گردن‌آویز استفاده می‌کردند؛ هم برای مردگان و هم برای زنده‌ها.

۵. طلسم کرکس

کرکس یکی از طلسم‌های محافظتی در مصر باستان بود که به اعتقاد مصریان می‌توانست قدرت ایسیس را برای حفاظت از صاحب طلسم در زندگی بعد از مرگ جذب کند. این طلسم معمولا از طلای استخراج شده از معادن صحرای مصر ساخته می‌شد. کتاب مردگان (متن باستانی مصری با موضوع زندگی بعد از مرگ) دو حکایت را نقل می‌کند که در آن‌ها کرکس زندگی هوروس را نجات می‌دهد: یک بار از یک باتلاق پر از مار و یک بار در جنگ با سِت که خدای خشونت و آشوب است.

۶. طلسم چشم هوروس

هوروس پسر ایسیس و اوزیریس معمولا در هیروگلیف مصری به صورت یک شاهین نشان داده می‌شد. مصریان هوروس را تجسمی از زمان و همچنین همسر خدایان باروری قلمداد می‌کردند. در جنگ بین هوروس و ست که با پیروزی هوروس به پایان می‌رسد، چشم هوروس تکه تکه شده و از بین می‌رود اما حاثور دوباره چشم او را احیاء می‌کند. مضمون چشم هوروس در عقیدۀ مصری‌ها از همین اسطوره سرچشمه می‌گیرد و نمادی برای احیاء، حفاظت و سلامتی است. این طلسم از مواد مختلفی مثل عقیق، لاجورد، چوب یا مواد دیگر ساخته می‌شد. البته وقتی قرار بود این طلسم برای مومیایی فراعنه به کار برود، فقط از لاجورد ساخته میشد و در قابی طلایی قرار می‌گرفت.

۷. طلسم گردنبند طلا

مصری‌ها عاشق تجمل بودند و از نظر آن‌ها هیچ چیز به اندازۀ یک گردنبند شش‌رشته‌ای ساخته شده از طلای خالص نمی‌توانست ثروت بی حد و حصر را به رخ بکشد. البته درخشش این طلسم قرار بود که در تاریکی مقبره‌ها گم شود. بر اساس دستورالعمل‌های کتاب مردگان ، گردنبند طلا باید در روز خاکسپاری به گردن مرده آویخته می‌شد. نیروی این گردنبند توان رها شدن از حجاب‌ها و پوشش‌های دنیای مردگان را به شخص می‌بخشید.

۸. طلسم عصای پاپیروس

بازیافتن جوانی و زیبایی در زندگی بعد از مرگ نتیجه‌ای بود که مصریان از طلسم عصای پاپیروس انتظار داشتند. این طلسم معمولا از زمرد ساخته می‌شد. کوه‌های واقع در شرق صحرای مصر معادنی غنی از این سنگ در خود داشتند که بسیار مورد توجه فراعنه و اشراف مصر بود.

۹. طلسم روح

مفهوم «خو» در مصر باستان معادل روح در فرهنگ‌های دیگر است. مصری‌ها معتقد بودند هر انسانی دو عنصر مجزا دارد: بدن و روح جاودانه. این طلسم مصری معمولا روی سینۀ مومیایی قرار می‌گرفت تا پیوند دوبارۀ روح و بدن را در دنیای بعد از مرگ تضمین کند. شکل این طلسم یک باز شکاری با سر انسان بود و معمولا از طلای مرصع ساخته می‌شد.

۱۰. طلسم سر مار

این طلسم هم مانند «کمربند» یا «خون ایسیس» از عقیق قرمز یا جاسپر ساخته می‌شد. سر مار برای جلب نیروی حفاظت‌گر ایسیس روی بدن مومیایی قرار می‌گرفت تا او را از مار‌های دنیای بعد از مرگ نجات بدهد. ایسیس که به عنوان الهۀ مار بزرگ هم شناخته می‌شد، خیلی وقت‌ها در نگاره‌هایش در حال مبارزه با مار‌ها نشان داده می‌شد.