علیه شارلاتان هلندی که ادعای پیش‌بینی زلزله ترکیه را داشت

دیروز برایتان از حاشیه بسیار پررنگ زلزله ترکیه در فضای مجازی گفتیم، ماجرایی که به ادعای پیشگویی یک مرد هلندی بر می‌گشت به نام فرانک هوگربیتس که در موسسه‌ای به نام سازمان سنجش هندسه منظومه شمسی فعالیت می‌کند و در روز سوم فوریه سال گذشته در توئیتی نوشته بود: «دیر یا زود زلزله‌ای به بزرگای ۷.۵ در این منطقه (جنوب به مرکز ترکیه، اردن، سوریه، لبنان) رخ خواهد داد.»

طبیعتا بعد از زلزله بزرگی که جنوب ترکیه و شمال سوریه را لرزاند ناگهان این توئیت بار‌ها دست‌به‌دست شد. خود آقای هوگربیتس هم به سرعت وارد عمل شد و درباره این موفقیت بزرگش توضیح داد. او این‌بار نوشت: «همان‌طور که پیش‌تر گفتم، دیر یا زود در این منطقه رخ می‌داد، مشابه سال‌های ۱۱۵ و ۵۲۶. همیشه پیش از این زمین‌لرزه‌ها یک هندسه سیاره‌ای مهم مشاهده می‌شود، همان‌طور که در ۴ و ۵ فوریه دیدیم.»

او به همین توئیت هم بسنده نکرد و فورا در برنامه‌های ویدئویی اینترنتی شرکت کرد و توضیح داد که چطور زلزله‌های بزرگ به حرکت اجرام آسمانی مربوط هستند و با مطالعه آن‌ها می‌توان وقوع زمین لرزه‌های بزرگ را پیش‌بینی کرد. تعداد دنبال‌کننده‌های صفحه او هم به سرعت شروع به زیاد شدن کرد تا جایی که همین حالا نزدیک به یک میلیون نفر در توئیتر او را پیگیری می‌کنند و تا به حال چندین و چند صفحه تقلبی با اسم او درست شده است، اما آیا او واقعا مستحق این مقدار توجه هست و بعدتر هم می‌توانیم با خیال راحت روی پیش‌بینی‌هایش حساب کنیم؟

آنقدر می‌گویم تا بشود

برای اینکه بفهمیم ادعای آقای هوگربیتس چقدر درست است قبل از بررسی علمی اصل ادعا باید به بقیه نشانه‌هایی توجه کنیم که ما را در راستی‌آزمایی‌های تمام ادعا‌های علمی کمک می‌کند. اول اینکه باید عملکرد کلی ادعاکننده را ببینیم. در این مورد وقتی سراغ هوگربیتس می‌رویم می‌بینیم که صفحه‌اش پر است از انواع پیش‌بینی‌ها که البته چندتایی از آن‌ها از دیروز تا موقع نوشته شدن این ویدئو ناپدید شده‌اند، اما باز هم پیش‌بینی‌های زیادی وجود دارد که به ما نشان می‌دهد هوگربیتس از تکنیک قدیمی رمال‌ها استفاده می‌کند یعنی آنقدر می‌گوید تا یکی از آن‌ها درست در بیاید؛ که اگر یکی درست در بیاید دیگر کسی به بقیه ادعا‌ها و پیشگویی‌های تحقق پیدا نکرده که توجهی نمی‌کند همان یکی برای معروف و معتبر شدن کافی است.

مثلا آقای هوگربیتس پیش‌تر در سال ۲۰۱۸ نیز یک زلزله عظیم ۸ریشتری را پیش‌بینی کرده بود. با این حال در روز‌ها و هفته‌های بعد از آن پیش‌بینی، هیچ زمین لرزه‌ای با چنین مقیاسی در هیچ‌کجای کره زمین رخ نداد.

جالب اینکه پیش‌بینی‌های او در مورد محل‌های وقوع زلزله و شدت آن‌ها بسیار شبیه است به آنچه قبلا در گذشته‌های دور و نزدیک اتفاق افتاده است یعنی پیش‌بینی چه در مورد محل وقوع چه در مورد شدت آن به مناطقی مربوط است که قبلا در آن‌ها زلزله‌های مشابه رخ داده و می‌دانیم که گسل‌های فعالی دارند مثلا تصور کنید که یک نفر ادعا کند دیر یا زود در غرب ایران زلزله خواهد آمد در حالی که به دلیل وجود گسل‌های فعال در این منطقه این اتفاق دور از ذهن نیست.

نکته دیگر گذاشتن قید‌هایی است که دامنه وقوع پیش‌بینی را مبهم می‌کند. همانطور که در بخشی از توئیت او می‌بینیم از قید «دیر یا زود» استفاده شده است در حالی که یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های یک پیش‌بینی علمی قابل اعتنا ارائه بازه زمانی روشن است وگرنه اینکه بگوییم دیر یا زود در جایی که گسل‌های فعال و سابقه زلزله دارد نمی‌تواند پیش‌بینی علمی باشد. این همان چیزی است که راجر موسون، زمین‌شناس معروف با ۳۵سال تجربه و رئیس بخش خطرات لرزه‌ای در سازمان زمین‌شناسی بریتانیا در مورد هوگربیتس به نشریه نیوزویک گفته:

«پیش‌بینی باید زمان، مکان و قدرت را بیان کند. «دیر یا زود» یک زمان را تشکیل نمی‌دهد در نتیجه او زلزله را پیش‌بینی نکرده است.» در بخش دیگری از این توئیت بخصوص و بقیه توئیت‌های این مرد هلندی هم ویژگی دیگری دیده می‌شود و آن استفاده از قید «حدود» است که در مورد شدت زلزله گفته شده، در حالی که یک پیش‌بینی علمی استاندارد باید دارای مقدار دقیق باشد وگرنه با استفاده از کلمه «حدود» دو ریشتر بالا و پایین هم می‌تواند زیرمجموعه پیش‌بینی محسوب شود که در واقع اصلا پیش‌بینی نیست.

آقای هوگربیتس کیست؟

یکی دیگر از نشانه‌هایی که به ما کمک می‌کند بفهمیم ادعایی که یک نفر مطرح می‌کند چقدر علمی است بررسی جایگاه علمی خود مدعی است. در این مورد هم نکته‌های جالبی در مورد هوگربیتس وجود دارد. وقتی اسم او را برای پیدا کردن مقالات علمی‌اش جست‌و‌جو می‌کنیم فقط به دو مقاله نسبتا بی‌ربط بر می‌خوریم که در دو ژورنال نه چندان معتبر منتشر شده‌اند و بدتر اینکه ارجاع چندانی هم به آن‌ها نشده است.

ارجاع دادن سایر دانشمندان و پژوهشگران به یک مقاله از جمله مهم‌ترین معیار‌های سنجش اعتبار نویسنده و خود مقاله است چنانکه مثلا می‌بینیم مریم میرزاخانی اگرچه در مقایسه با بعضی مدعی‌های وطنی تولید انبوه مقاله علمی، مقالات چندان زیادی ندارد و کمتر از ۲۰ مقاله منتشر کرده، اما همین تعداد آنقدر مورد ارجاع بقیه دانشمندان و پژوهشگران قرار گرفته و در چنان ژورنال‌های معتبری منتشر شده که جایگاه علمی میرزاخانی را به خوبی نشان می‌دهد. موضوعی که دقیقا در مورد مرد مدعی هلندی به هیچ وجه دیده نمی‌شود.

این همان چیزی است که محققان حوزه زمین‌شناسی هم در مورد توئیت‌ها و پیشگویی‌های هوگربیتس به آن اشاره کرده‌اند. نکته دیگری هم در مورد هوگربیتس و پیشگویی‌کننده‌های مشابه او وجود دارد اینکه آن‌ها در زمینی که دقیقا از نظر علمی به موضوع مورد پیش‌بینی‌شان مربوط است بازی نمی‌کنند بلکه سعی می‌کنند بین آن ماجرا و حوزه‌های بی‌ربط به آن ارتباط برقرار کنند و در عین حال از اصطلاحات و شبه علم‌هایی استفاده کنند که نه متخصصان آن حوزه علمی به خصوص بتوانند در مورد ادعایشان اظهارنظر کنند و نه مردم عادی چندان سر در بیاورند. مصداق این موضوع در مورد هوگربیتس زمینه فعالیت خودش و موسسه‌ای است که عضو آن است: «بررسی جغرافیای هندسی منظومه شمسی».

دیوید روتری، پروفسور علوم زمین سیاره‌ای در دانشگاه فرای، درباره ادعا‌های این فرد و موسسه‌اش می‌گوید: «نیرو‌های جزر و مدی در زمین که از تغییر هندسی نسبت به سیارات دیگر ناشی می‌شود، بسیار کوچک هستند. جزر و مد‌های حاصل از ماه بر روی زمین بزرگتر هستند و به احتمال زیاد می‌توانند محرک فوری زلزله باشند، اما با این وجود تنها کاری که آن‌ها انجام می‌دهند این است که به عنوان واردکننده ضربه نهایی عمل کنند و زمین لرزه‌ای را آغاز کنند که به هر حال در شرف وقوع بوده است.

در واقع زمین‌لرزه‌ها اتفاق می‌افتند به این دلیل که در درازمدت با افزایش فشار روی پوسته‌ها و لایه‌ها، به آستانه بحرانی نزدیک شده‌اند؛ بنابراین من می‌توانم بگویم که «دیر یا زود» یک زمین‌لرزه ۷ ریشتری در نیمه گسل شرق آناتولی رخ خواهد داد. من درست می‌گویم، اما به عنوان پیش‌بینی ارزشی نخواهد داشت و ربطی هم به چرخش ماه به دور خورشید و زمین ندارد. یک زلزله‌شناس استرالیایی هم قبلا در مورد فعالیت‌های اینچنینی گفته بود: «حتی تاثیر گرانش هواپیما روی زمین هم بیشتر از تاثیر سیاره‌هاست.»

در آخر برای اینکه بدانیم این دست ادعا‌ها چقدر بی‌پایه است باید به این نکته توجه کنیم که گردش مالی تحقیقات مرتبط با زلزله با سرمایه‌گذاری غول‌های زلزله‌خیزی مثل ژاپن آنقدر عدد بزرگی است که اگر روزی واقعا هر محقق و تحقیقی که در این زمینه ادعا‌های قابل اتکا داشته باشد می‌تواند با سرمایه‌گذاری خوب ادعایش را بسنجد و در صورت درست بودن آن و موفق شدن در پیش‌بینی زلزله پول زیادی به دست بیاورد بنابراین دلیلی ندارد که اگر کسی به درستی ادعا کند که می‌تواند زلزله را پیش‌بینی کند کسی به او توجه نکند و حتی سعی در بایکوت کردنش بشود.

منبع: روزنامه هفت صبح