شگفت‌انگیزترین نیش‌های طبیعت؛ از عروس دریایی تا زنبور زامبی!

فرادید | عروس دریایی را در نظر بگیرید که نیش‌هایش جزو پیچیده‌ترین تجهیزات بیولوژیکی است که تا کنون تکامل یافته است. احتمالاً به همین دلیل است که این حیوان صد‌ها میلیون سال به یک شکل باقی مانده است. وقتی دچار گزیدگی عروس دریایی می‌شوید، در واقع با نیم میلیارد سال تکامل تماس پیدا می‌کنید! شاخک‌های عروس دریایی دارای ردیف‌هایی از هزاران سلول نیش به نام یاخته گزنده (نیدوسیت) هستند که حاوی کپسول‌های نیش یا نماتوسیت با کلاهک‌های مملو از نخ گزنده هستند.

به گزارش فرادید؛ زوپلانکتون ، طعمه‌ی محبوبی است که ارتعاشاتی از خود ساطع می‌کند که این ارتعاشات کپسول‌های نیش عروس دریایی را به باز شدن و رهاسازی ریزلوله‌های پر از زهرابه تحریک می‌کنند. این ریزلوله‌ها نوک تیزی دارند که طعمه را به صلابه کشیده و مسموم می‌کنند.

استادان استتار

سنگ‌ماهی سمی‌ترین ماهی دنیاست، اما اگر به یکی از آن‌ها از نزدیک نگاه کنید، به سختی متوجه می‌شوید با یک ماهی روبرو هستید. این استادان استتار در آب‌های کم‌عمق هند-آرام، کارائیب و فلوریدا کمین می‌کنند و ظاهرشان شبیه سنگ‌های ناهموار و مرجان‌های دندانه‌دار کف اقیانوس است. وقتی سنگ‌ماهی احساس خطر کند، خار‌های تیزی در پشتش ظاهر می‌شوند که هر کدام یک کیسه‌ی زهر در پایه‌ی خود دارند. اگر طعمه یا شکارگر تماسی با او برقرار کند، ماهی سم خودش را از طریق خار‌های توخالی ارسال می‌کند تا مزاحم را از پای درآورد، این ارسال سم شبیه یک سوزن زیرجلدی عمل می‌کند.

سنگ‌ماهی گونه‌های متعددی دارد که همگی آن‌ها از بال پشتی‌شان برای مدفون کردن خودشان در ماسه و استتار شدن استفاده می‌کنند. این استراتژی فوق‌العاده‌ای برای حمله کردن به طعمه از کمینگاه است، اما برای انسان خطرناک است. گزش سنگ‌ماهی می‌تواند منجر به درد شدید، تنفس نامنظم، آسیب‌دیدگی قلبی‌عروقی و سرگیجه شود.

قدرت زامبی‌ها

نیش زنبور هم مانند سوزن زیرجلدی عمل می‌کند، اما در واقع این اندام او لوله‌هایی برای تخم‌گذاری اوست. به همین دلیل تمام زنبور‌های نیش‌دار ماده هستند؛ یعنی از یک عضو برای هر دو فعالیت (نیش زدن و تخم‌گذاری) استفاده می‌کنند. زنبور‌های گوشتخوار از نیش‌شان برای فلج کردن یا کشتن طعمه‌هایی مانند کرم حشره یا مگس استفاده می‌کنند. برخی زنبور‌های حفار با نیش خود طعمه را گرفتار می‌کنند و این روش آنها برای منتقل کردن غذا به لانه‌شان است.

زنبور‌های پارازیتوئید درون یک حشره تخم‌ریزی می‌کنند. برای به انجام رساندن این ماموریت، زنبور نخست باید کنترل اعمال و رفتار‌های حشره‌ی میزبان را در دست بگیرد که همگی این‌ها از طریق نیش زدن میسر می‌شود. زنبورِ سوسک زمردی یا زنبور جواهر یک شکارچی زیبا به رنگ طاووس با دستور کار شریرانه است. این زنبور، سوسک حمام را از دو نقطه‌ی دقیق در مغزش نیش می‌زند و نیشش را درون مغز سوسک حمام می‌چرخاند تا نقطه‌ی مطلوبش را بیابد. نخستین نیش پا‌های جلویی سوسک را موقتاً فلج می‌کند و دومین نیش به واکنش فرار سوسک آسیب می‌رساند. در نهایت، یک تخم تک را درون پای سوسک می‌گذارد و آن را درون یک حفره مهروموم می‌کند تا نتواند فرار کند. سپس نوزاد حشره متولد می‌شود و از سوسکی که هنوز زنده است تغذیه می‌کند.

گزندگان حرفه‌ای

زنبور نیش می‌زند، اما فقط در دفاع از خودش. در واقع نیش تمام هشت گونه زنبور عسل ماموریت‌های انتحاری هستند. تنها یک نوع زنبور است که نیش‌های خاردار دو شاخه دارد، به این معنا که هر شاخه قلاب‌های رو به عقبی دارد که در پوست هدف نفوذ می‌کنند. نخست یک شاخه وارد پوست می‌شود و خودش را آنجا جا می‌کند، سپس شاخه دیگر خودش را وارد پوست می‌کند.

وقتی نیش از هم باز می‌شود، کیسه‌ی زهر و ماهیچه‌بندی که زهر را پمپ می‌کند هم از هم باز می‌شوند، به این معنا که تمام سروته نیش بدون وقفه راهش را به درون پوست قربانی با فشار باز می‌کند. این دفاع موثر است، اما برای ماده همیشه مرگبار است، چون بخش زیادی از بدنش را در این فرایند از دست می‌دهد. مرگ او به ظاهر پرهزینه است، اما این تبادل از نظر تکاملی بی‌عیب و نقص و در واقع شکل عالی نوع‌دوستی است. دسته‌های زنبور‌های عسل بیش از ۴۰ هزار زنبور دارند، پس از دست دادن چند زنبور برای دفع یک شکارچی بالقوه مانند خرس اصلاً در برابر تضمین سلامت کلی گروه زنبور‌ها موضوع مهمی نیست.

از گزندگان نترسید

عقرب‌ها نیشی به نام تِلسون (آخرین بند دم عقرب) دارند که بخش‌های مختلفی از قبیل مجرای نیش و نیش در آن قرار دارد. عقرب‌ها نیز مانند بیشتر حیوانات سمی ترجیح می‌دهند از دید شکارگران پنهان شوند یا طعمه‌شان را با چنگال‌هایشان خرد کنند تا اینکه از نیش‌شان استفاده کنند، چون نیش آن‌ها از نظر بیولوژیکی نه تنها گران است، بلکه جایگزینی آن هفته‌ها طول می‌کشد، اما نداشتن آن این جانور را در برابر حمله، آسیب‌پذیرتر می‌کند. به همین دلیل است که عقرب‌ها طیف وسیعی از نیش‌ها را در اختیار دارند. نیش خشک بدون زهر هشداری برای یک شکارگر بالقوه است؛ نیشی ملایم‌تر از نیش واقعی که می‌تواند حشرات را فلج کند و به آفت‌های بزرگ‌تر آسیب برساند.

عقرب در مواجهه با شکارگران بزرگ‌تر و سمج‌تر، از نیش واقعی‌اش استفاده می‌کند که ترکیبی از زهر‌های قوی متعددی است که اثر کشنده دارند. البته، شایان ذکر است که از ۱۷۵۰ گونه عقرب روی زمین، تنها ۲۵ گونه‌ی آن‌ها برای انسان مرگبار هستند. به طور کلی، بیشتر حشرات نیش‌دار دوست دارند به حال خودشان گذاشته شوند. پس نباید از آن‌ها بترسید، بلکه باید به حریم آن‌ها احترام بگذارید!

مترجم: زهرا ذوالقدر