خواص درمانی زوفا؛ گیاهی که دوای ناخوشی‌‌هاست!

زوفا با نام علمی Hyssopus officinalis گیاهی است از تیره نعناعیان که به صورت خودرو رشد می‌کند. این گیاه از دیرباز به طور سنتی برای درمان ناخوشی‌های مختلف کاربرد داشته است و ادعا می‌شود که در راستای درمان انواع زخم، تبخال و حتی سرطان نیز مفید است!

زوفا بومی جنوب اروپا و آسیای مرکزی است، اما می‌توان آن را در باغ‌های سراسر آمریکای شمالی نیز یافت. از آن جایی که این گیاه خواص دارویی مفیدی به همراه دارد، توسط شرکت‌های داروسازی مختلف به منظور تولید فرآورده‌های دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد و محصولات حاوی آن از جمله شربت زوفا از طریق داروخانه‌ها قابل تهیه هستند. علاوه بر این خود گیاه نیز توسط عطاری‌ها به فروش می‌رسد و علاقه مندان می‌توانند آن را تهیه کنند.

تمامی نکاتی که در ادامه بررسی می‌شوند، با استناد به مطالعات منتشر شده توسط مجله بررسی‌های فیتوشیمی جمع آوری شده اند:

موارد مصرف زوفا

گفتنی است که استفاده از مکمل‌ها باید تحت نظر یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی، مانند متخصص تغذیه، داروساز یا پزشک انجام شود. همچنین هیچ مکملی برای درمان یا پیشگیری از بیماری‌ها کاربرد تایید شده ندارد.

- خواص ضد سرطانی

یک مطالعه معتبر در سال ۲۰۱۴ نشان داد که گیاهان متعلق به خانواده نعناعیان یا لب گشادگان از جمله زوفا، ممکن است مجهز به پروفایل ضد سرطانی قوی و قادر به تخریب این دسته از سلول‌های مهاجم باشند.

در پژوهش دیگری مربوط به سال ۲۰۱۷، محققان به این نتیجه رسیدند که روغن و عصاره زوفا پتانسیل انهدام سلول‌های سرطانی دهانه رحم را در اختیار دارد. با این حال مطالعه مذکور در شرایط آزمایشگاهی انجام شده بود و نمونه‌های انسانی در نتایج آن دخیل نبودند. در حالی که این یافته‌ها امیدوارکننده هستند، به منظور تایید قطعی آن‌ها تکرار پژوهش به صورت بالینی ضروری خواهد بود.

- کمک به درمان زخم معده

بسیاری از کاربرد‌های سنتی زوفا شامل هدف گیری اندام مهمی همچون معده هستند. در همین راستا یک مطالعه آزمایشگاهی انجام شد و محققان دریافتند که زوفا علیه دو ماده شیمیایی در بدن عمل می‌کند که در ایجاد زخم معده نقش دارند.

هرچند چنین عملکردی به صورت محلی از گیاهی مانند زوفا انتظار می‌رود و شماری از مطالعات آزمایشگاهی نیز مهر تاییدی بر آن بوده اند، لزوم طراحی و اجرای بررسی‌های انسانی همچنان احساس می‌شود.

- فعالیت آنتی اکسیدانی

به گفته دانشمندان زوفا دارای خواص آنتی اکسیدانی مهمی است که می‌توانند فواید زیادی برای بدن داشته باشند. آنتی اکسیدان‌ها ترکیبات قدرتمندی محسوب می‌شوند که با مواد مضر و رادیکال‌های آزاد در بدن ما مبارزه می‌کنند.

تیمی از محققان در رومانی مقاله‌ای منتشر کرده اند که در آن فعالیت آنتی اکسیدانی زوفا بررسی شده است. این مقاله سطوح بالایی از پلی فنل ها؛ نوعی آنتی اکسیدان که در روغن و عصاره زوفا یافت می‌شود را نشان داد. مشخص شده پلی فنل‌های مذکور دارای سطوح متوسطی از فعالیت آنتی اکسیدانی در زوفا هستند.

با این حال، نتایج نام برده در یک محیط آزمایشگاهی با شرایط کنترل شده به دست آمده اند و قطعا به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.

- خواص ضد ویروسی

تعداد محدودی از ویروس‌ها به اندازه هرپس سیمپلکس ۱ و ۲ برای عموم مردم شناخته شده یا مرسوم هستند. زوفا ممکن است در راستای جلوگیری از انتشار این ویروس‌ها و همچنین شماری از ویروس‌های دیگر کاربرد داشته باشد.

مطالعه‌ای مروری بر دارو‌های گیاهی ایرانی اثرگذار بر ویروس‌های هرپس سیمپلکس (HSVs) در سال ۲۰۱۶ از تاثیر قابل ملاحظه زوفا پرده برداری کرد. بر اساس نتایج این مطالعه، عصاره زوفا می‌تواند شروع عفونت HSV-۱ را تا بیش از ۵۰ درصد در موش‌ها کند کرده و کاهش دهد.

در بررسی دیگری در سال ۲۰۱۸ روی گیاهان خانواده نعناعیان علیه رتروویروس HIV، نتایج اولیه امیدوار کننده‌ای به دست آمد. به گفته محققان، این دسته از گیاهان از جمله زوفا ساختار‌هایی را هدف قرار می‌دهند که به ویروس اجازه آلوده سازی سلول‌ها را خواهند داد. زوفا همچنین ممکن است آنزیم‌های کلیدی را که HIV برای چرخه زندگی خود به آن‌ها متکی است، از بین ببرد.

سایر مزایای احتمالی

زوفا برای قرن‌ها به روش‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. از دیگر کاربرد‌های سنتی زوفا می‌توان به درمان موارد زیر اشاره کرد:

- گردش خون ضعیف
- بیماری‌های تنفسی فوقانی
- آسم
- سرفه
- گلو درد
- عفونت‌های روده‌ای
- ناراحتی معده
- بیماری کیسه صفرا
- اشتهای ضعیف
- عفونت‌های دستگاه ادراری (UTI)

عوارض جانبی

برخی از عوارض جانبی مرتبط با مصرف زوفا رایج‌تر از سایرین است. عوارض جانبی معمول این گیاه عبارت اند از:

- واکنش آلرژیک
- ناراحتی معده
- اضطراب
- لرزش

این عوارض تاکنون به صورت خفیف گزارش شده اند. با این حال با مشاهده هر یک از علائم فوق مصرف را متوقف کنید و نظر پزشک یا داروساز خود را جویا شوید. همچنین توصیه می‌شود که بانوان باردار یا شیرده نیز از مصرف زوفا خودداری کنند. دیده شده که این گیاه می‌تواند منجر به سقط جنین شود. علاوه بر این ایمنی زوفا در دوران شیردهی به تایید دانشمندان و متخصصین نرسیده است و از این رو بهتر است از مصرف آن پرهیز شود.