۱۰ فیلم دیدنی، اما کمتر دیده شده در ژانر حماسی که داستانشان در دنیای باستان میگذرد
با تمرکز بر روی تمدنهای باستانی از یونان و روم و مصر گرفته تا خاورمیانه، در ادامه این مطلب قصد داریم شما را با ۱۰ فیلم تاریخی برتر سینما که داستانشان در تاریخ باستان میگذرد آشنا کنیم
زمانی که سینما اختراع شد تمام کاری که فیلمسازان میخواستند انجام دهند ساخت فیلمهایی بود که داستان آنها در جهان باستان اتفاق میافتاد. سینما محملی با ظرفیت بی مانند به منظور ثبت اتفاقات کنونی و همگام ماندن با شتاب سریع مدرنیته بود.
با این وجود از همان آغاز صنعت سینما و در سراسر دوران سینمای صامت، افسانهها داستانها و تاریخهای دوران عتیق بسیار پرطرفدار بودند. اولین فیلمهای برجسته تاریخی که داستانشان در تاریخ باستان رخ میداد فیلمهای Ben-Hur در سال ۱۹۲۵ و شاهکارهای حماسی سیسیل بی دمیل، The Ten Commandments و The King of Kings به ترتیب در سالهای ۱۹۲۳ و ۱۹۲۷ بودند. با پیشرفت صنعت سینما در دهههای بعد، فیلمهای بن هور و ده فرمان در قالب رنگی بازآفرینی شدند.
Ben-Hur جدید برنده ۱۱ جایزه اسکار شد، رکوردی که بعد از نزدیک به ۷ دهه همچنان پابرجاست و هیچ فیلمی حتی به آن نزدیک نیز نشده است. وقتی از بهترین فیلمهای حماسی در مورد تاریخ باستان حرف زده میشود به اسمهایی مانند Gladiator، Troy، Ben-Hur، Spartacus، The Fall of the Roman Empire و Cleopatra فکر میکنیم، اما فیلمهای خوب دیگری در این ژانر نیز ساخته شده اند. با تمرکز بر روی تمدنهای باستانی از یونان و روم و مصر گرفته تا خاورمیانه، در ادامه این مطلب قصد داریم شما را با ۱۰ فیلم تاریخی برتر سینما که داستانشان در تاریخ باستان میگذرد آشنا کنیم.
۱۰- The Sign of the Cross (سیسیل بی دمیل ۱۹۳۲)
هیچ کارگردانی به اندازه سیسیل بی دمیل نامش با دنیای باستان در سینما گره نخورده است. او که یک چهره افسانهای در سینما از دوران سینمای صامت تا دهه ۱۹۵۰ بود، با روایت داستانهای انجیلی که خطی به دقیق طراحی شده بین شخصیتهای پاکدامن و هرزه و صادق و هوسی میکشید توانست گیشه را به تسخیر خود در آورد. فیلم The Sign of the Cross در سال ۱۹۳۲ در واقع آخرین قسمت از سه گانه اول انجیلی او بعد از The Ten Commandments و The King of Kings بود.
داستان فیلم در دوران نرون در روم باستان میگذرد، زمانی که اولین مسیحیان دستگیر شده و طعمه شیرها میشدند و ترسناکی فیلم دمیل چیزی است که تنها در دوران پیش از تصویب قوانین هیز در هالیوود (قوانینی تصویب شده در سال ۱۹۳۴ و شبیه سانسور که نشان دادن هرزگی و خشونت در فیلمها را به شدت محدود میکرد) میشد آن را دید. بدین ترتیب در فیلم دمیل شاهد حمام گرفتن عریان همسر امپراطور در شیر الاغ، شهوترانیهای نرون و سکانسهای نامقدس مانند کشتار انسانها توسط حیوانات وحشی هستیم.
۹- Land of the Pharaohs (هاوارد هاکس ۱۹۵۵)
معرفی سینمای پرده وسیع (widescreen) در اوایل دهه ۱۹۵۰، عصر جدیدی از فیلمهای حماسی دنیای باستان را با خود به همراه آورد. اولین فیلمی که با استفاده از تکنولوژی جدید CinemaScope ساخته شد یک درام انجیلی به نام The Robe در سال ۱۹۵۳ بود و موفق نیز از آب درآمد. ناگهان، شمشیرها، سندلها و به صلیب کشیدنها به مزه عصری تبدیل شد که غولهای سینما امیدوار بودند در آن ظرفیت سینما را در عصر جدیدی از تلویزیون پیاده سازی نمایند. در عصر فیلمهای Ben-Hur و Spartacus شاید درست نباشد که فیلم Land of the Pharaohs از کمپانی برادران وارنر را انتخاب کرد.
این فیلم بازیگران بسیار شایستهای داشت، اما حتی در باکس آفیس نیز موفق نبود. شاید تغییر مسیر داستان فیلم از موضوع یهودی-مسیحی چیزی بود که باعث شد برای مخاطبان آمریکایی جذابیت چندانی نداشته باشد و شاید هم مشکل به مدت زمان نسبتاً کوتاه فیلم- ۱۰۴ دقیقه- باز میگشت که نتوانست نشان دهد این پروژه هاوارد هاکس تا چه اندازه بزرگ است. این فیلم که داستان ماجرای ساخت اهرام ثلاثه را شرح میداد، پیچیدگی را به خوبی با سکانسهایی به سبک مستند ترکیب کرده بود. مارتین اسکورسیزی از این فیلم به عنوان فیلم محبوب خود در کودکی یاد کرده است.
۸- Jason and the Argonauts (دان شافی ۱۹۶۳)
هیدرا هیولای آبی، تالوس آدم ماشینی، هیولاهای انسان نمای پرنده و ارتشی از جنگجویان اسلکتی را باید مشارکت فناناپذیر ری هری هاوزن در این کلاسیک کالت تاریخ سینما دانست. تکنیک استاپ موشن معمولاً به دوره به تصویر کشیدن دایناسورها یا دنیای پیش از قرون وسطای سنباد باز میگشت، اما با Jason and the Argonauts و Clash of the Titans در سال ۱۹۸۱، هری هاوزن تاثیری پاک نشدنی از خود بر فیلمهای دوران باستان نیز گذاشت. وقتی به افسانههای یونانی و هیولاها در پرده سینمای هالیوود فکر میکنیم نام ری هری هاهوزن به ذهنمان میرسد.
با تاد آرمسترانگ عضلانی در نقش جیسون، ملوانی که سفری حماسی را در جستجوی پشم طلایی، البته درست است که فیلم درام دان شافی به دام بی احساسی میافتد که بسیاری از از فیلمهای تاریخی میانه قرن بیستم را به دام انداخته بود، اما وقتی پای زئوس به میان میآید هیچ فیلمی به این اندازه Jason and the Argonauts در به تصویر کشیدن عجایب ساده افکتهای مکانیکی با آن موسیقی ماندگار برنارد هرمان موفق عمل نکرده است.
۷- Simon of the Desert (لویی بونوئل ۱۹۶۵)
فیلم Simon of the Desert با ماهیتابهای مملو از کاکتوس در بیابانی در مکزیک آغاز میشود. این مکزیک است که برای به تصویر کشیدن سوریه قرن پنجم میلادی استفاده شده، به طور ویژه بخشی از بیابانی که سیمئون استایلیتس یک زندگی ریاضیت کشانه خود انکاری را به مدت ۳۷ سال در آن تجربه کرد. این آخرین فیلمی است که لویی بونوئل دردسرساز سوررئال در دوران تبعید در مکزیک ساخت. فیلمبرداری خیره کننده فیلم توسط گابرین فیگوروای بزرگ انجام شده.
بونوئل در فیلم هجوآمیز مذهبی خود یک سری اتفاقات، رویاروییها و وسوسهها برای شخصیت استایلیتس را به تصویر میکشد، از جمله سه دیدار از جانب شیطان در قالب شخصیتهای متفاوت. این فیلم همان سالی منتشر شد که فیلم حماسی The Greatest Story Ever Told نیز در هالیوود اکران شد و سخت است که دو دیدگاه بسیار متفاوت را در مورد روزهای اولیه مسیحیت تصور کرد.
۶-Oedipus Rex (پیر پائولو پازولینی ۱۹۶۷)
سه گانه رسمی پیر پائولو پازولینی را باید «سه گانه زندگی» او دانست که سه فیلم جنجالی مربوط به قرون وسطا در دهه ۱۹۷۰ بودند: The Decameron (۱۹۷۱) , The Canterbury Tales (۱۹۷۲) و Arabian Nights (۱۹۷۴). اما او یک نوع سه گانه دیگر در مورد دنیای باستان نیز دارد. او در The Gospel according to St Matthew (۱۹۶۴) داستان مسیح را روایت میکند، در Medea (۱۹۶۹) از ماریا کالاس در نقش شخصیتی در نمایشنامه مشهور اوریپیدس استفاده میکند و در بین اینها در سال ۱۹۶۷ فیلم Oedipus Rex را میسازد که روایتی توهم گونه از تراژدی سوفوکلس است و در مراکش فیلمبرداری شده. فیلمهای دنیای باستان پازولینی بر زندگی انسانی در زمینیترین شکل ممکن آن تاکید دارند.
او با کلوزآپهای جذاب از صورت شخصیتهایی که به دوربین خیره میشوند، زشتی و زیبایی را در مقابل دوربین قرار میدهد. در مورد فیلم Oedipus Rex که شاید پرجزییاتترین و دقیقترین فیلم تاریخ سینما باشد، وی شخصیت هایش را با لباسهایی که ترکیبی از تمدنهای آفریقایی، آزتک و سومری هستند میپوشاند. در ترکیب با موسیقی سنتی خاص رومانی نتیجه چیزی است که در میان فیلمهای تاریخی بسیار نادر است: فیلمی که بسیار به بو و لمس نزدیک است.
۵- Othon (ژان ماری استراوب و دانیله هیلت ۱۹۷۰)
برای راحتی اسم Othon برای آن انتخاب شده در حالی که ترجمه عنوان کامل فرانسوی آن Eyes Do Not Want to Close at All Times or Perhaps One Day Rome Will Allow Herself to Choose in Her Turn است. این اولین فیلم در مورد دنیای باستان است که توسط این زن و شوهر ساخته شده است. این دو در مجموع ۶ فیلم ساختند که به اندازه فیلمهای سیسیل بی دمیل در این ژانر است. این سه نقش مهمی در خلق سینمای دنیای باستان داشتند اگر چه تفاوتهای بسیار بزرگی بین فیلمهایشان وجود داشت. در حالی که دمیل بیشتر جلب احساسات و فضاهای وسیع میشد، فیلمهای استراوب و همسرش بسیار سختگیر و تفکری هستند.
مانند بسیاری از دیگر فیلم هایشان، Othon بر اساس یک متن موجود ساخته شده که در این مورد رمانی از پیر کورنیله است که داستان آن در رم باستان میگذرد. این فیلم داستان ماجراجوییهای سیاسی یک نجیب زاده رومی است که درک آن در تماشای اول تقریباً غیرممکن به نظر میرسد. استروبها از بازیگران خود میخواستند که دیالوگها را خیلی سریع بیان کرده و پیدا کردن زیرنویس آن نیز دشوار است. استروبها دنیای باستان و مدرن را در یک گفتگو قرار داده و قرن هفدهم نیز نقش میانجی آنها را بازی میکند.
۴- The Eloquent Peasant (شادی عبدالسلام ۱۹۷۰)
با فیلمهای The Ten Commandments (۱۹۵۶) و Cleopatra (۱۹۶۳)، هالیوود مرزهای مدت زمان یک فیلم را جابجا کرد تا تصاویر بزرگ مصر باستان را به صفحه سینمای بیاورد. اما شادی عبدالسلام در یک فیلم کوتاه ۲۰ دقیقهای همه فرعونها و پاپیروسهایی که در فیلمهای هالیوودی به نمایش در آمده بودن را نشان داد.
این کارگردان مصری در ساخت فیلم تاریخی حماسی Pharaoh به کارگردانی جرزی کاوالرویژ در سال ۱۹۶۶ نقش مشاور او را داشت، پیش از آنکه اولین تجربه کارگردانی خود در سال ۱۹۶۹ با فیلم The Night of Counting the Years داشته باشد، یک کلاسیک حیرت انگیز از سینمای مصر که موضوع دزدی از اهرام مصر و قبرهای فراعنه را دنبال میکند. فیلم The Eloquent Peasant که در سال ۱۹۷۰ ساخته شده تنها فیلم دیگر کامل شده عبدالسلام است که بر اساس پاپیروسی از دوران پادشاهی میانه مصر باستان که به سال ۲۲۰۰ پیش از میلاد مسیح باز میگردد ساخته شده و داستان اخلاقی سادهای در مورد یک کشاورز را روایت میکند که در هنگام ورود غیرمجاز به زمینهای فرعون دستگیر میشود. او چنان سخنور و باهوش است که در جلسه دفاع از خود فرعون را مجذوب میکند.
۳- Socrates (روبرتو روسلینی ۱۹۷۱)
در یک کنفرانس رسانهای در سال ۱۹۶۲، روبرتو روسلینی اعلام کرد که سینما مرده است، زیرا به باور او هیچکس پتانسیل این رسانه را به عنوان نیرویی برای آموزش در نظر نمیگیرد؛ و به همین دلیل بود که او خود را صرف تلویزیون کرد تا به قول خودش «همه چیز را از ابتدا با آزادی کامل باز بررسی» کند و «راه بشریت را در جستجوی حقیقت» از نو بپیماید. پروژههای تاریخی او در تلویزیون که در مورد رنسانس، لویی شانزدهم، پاسکال و دکارت ساخته شدند، در کنار یک سری فیلم کلاسیک دوران عتیق حاصل تلاشهای روسلینی در این زمینه بودند. اگر چه قدرت آموزشی این فیلمها آنطور که روسلینی انتظار داشت نبودند، اما این فیلمها همچنان به خاطر تلاششان برای به نمایش گذاشتن سازه ها، ابزارهای تجملاتی و کارهای روزمره در برابر دوربین همچنان جذاب باقی ماندند.
داستان فیلم Socrates پس از سقوط آتن به دست اسپارتانها رخ میدهد وقتی که سقراط خود را به اتهام ارتداد در بند طبقه حاکم مییابد. آنطور که سقراط خود میگوید او یک قابله است که حقیقت را برای جهانیان به دنیا میآورد، اما برای برخی حقیقت فراتر از ظرفیت است و فیلم روسلینی به شکلی ترسناک نشان میدهد که چطور چرخهای سرنوشت به سوی او بازگشته و او را زیر خود له میکنند.
۲- Nostos: The Return (فرانکو پیاوولی ۱۹۸۹)
فیلم Nostos: The Return ساخته فرانکو پیاوولی نسخهای از اودیسه هومر است که در قالب یک فیلم-شعر رویایی بازسازی شده است. دیالوگ در بسیاری از فیلمهای حماسی مربوط به جهان باستان چنان پیچیده است که انگار در قالب سنگ نوشته حک شده اند. اما پیاوولی از این نقطه ضعف حذر میکند و در فیلم خود به ندرت از دیالوگ استفاده میکند و دیالوگهای نادری نیز که وجود دارند به زبان باستانی و غیرقابل فهم مدیترانهای هستند. با این انحراف، پیاوولی ما را بیشتر به واقعیت فیزیکی دنیای اودیسه نزدیک میسازد.
نوستوس در حالی که در سفر بازگشت از ایتاکا برای پیوستن به همسرش پنه لوپه بعد از جنگ تروآ است، به مخاطب اجازه میدهد محیط را دیده و بشنویم، همکان کاری که اودیسه انجام داده بود. در دنیایی بسیار متفاوت از بازسازیهای باشکوه هالیوود از دنیای باستان، Nostos: The Return در قالب یک سری تصویر و صدای هیجان انگیز، شناکنان از کنار ما عبور میکند.
۱- Pompeii (پل دبلیو اس اندرسون ۲۰۱۴)
سومین موج بزرگ فیلمهای حماسی در مورد تاریخ باستان در سال ۲۰۰۰ با فیلم Gladiator آغاز شد و دنیای باستان دیگر با استفاده از جلوههای ویژه کامپیوتری به شکلی سادهتر به تصویر کشیده میشد. اولین تصویر از جنگهای یونان و ایران در فیلم ۳۰۰ ساخته زک اسنایدر در سال ۲۰۰۶ و جنگ تروآ نیز در فیلم Troy ساخته ولفگانگ پترسن در سال ۲۰۰۴ در اختیار سینماروها قرار گرفت. تاریخ خواهد گفت که آیا این فیلمها یا فیلم متفاوت دارن آرونوفسکی به نام Noah در سال ۲۰۱۴ در تاریخ ثبت خواهد شد، اما ما میخواهیم در اینجا از فیلم پل اندرسون با نام Pompeii سخن بگوییم.
این فیلم که به نحوی داستان فیلم Titanic را به جهان باستان میبرد، اتفاقی مشابه را پس از فوران کوه آتشفشانی وسوویوس در سال ۷۹ پس از میلاد مسیح در شهر پمپی روایت میکند و دختر یک فرماندار رومی و یک برده سلتیک را در یک عشق بی سرانجام قرار میدهد. علیرغم دیالوگها و سناریو کلیشه ای، هیچ چیزی در این فیلم به اندازه سکانس ۴۰ دقیقهای فوران کوه آتشفشان جذاب نیست که تراژدی باستانی شهر پمپی را بازسازی میکند.
منبع: روزیاتو