کشف یک پادگان باستانی در عربستان با استفاده از گوگل‌ارث
تحلیل سنجش از راه دور در مرز اردن و عربستان منجر به شناسایی دست‌کم سه اردوگاه نظامی موقتی ارتش روم شده که به یک پیکار نظامیِ احتمالاً مستندنشده در عربستان باستان مربوط می‌شوند. حدس باستان‌شناسان این است که این اردوگاه‌ها احتمالا به الحاق پادشاهی نبطی به امپراطوری روم مربوط هستند.
فرادید | تحلیل تصاویر ماهواره‌ای در شمال عربستان توسط پروژه‌ی «باستانی‌شناسی در خطر خاورمیانه و شمال آفریقا» (EAMENA) منجر به شناسایی سه اردوگاه در شرق بِیر شده است. این‌ها شواهد احتمالی یک سفر نظامی به سمت دومه الجندل در منطقه‌ی جوف عربستان سعودی هستند.
به گزارش فرادید؛ در حال حاضر امکان تاریخ‌گذاری دقیق‌تر این سازه‌ها و کشف ارتباط‌شان با هرگونه کمپین نظامی مستندشده‌ی رومی‌ها در منطقه دشوار است، اما حدس باستان‌شناسان این است که شاید این اردوگاه‌ها به تسخیر پادشاهی نبطی‌ها توسط روم ارتباط داشته باشند که از ۱۰۶ پس از میلاد آغاز شد.
پروژه‌ی باستان‌شناسی EAMENA به شکل نظام‌مندی در حال بررسی تصاویر ماهواره‌ای از طریق پلتفورم‌هایی مانند Google Earth است تا فرم و شرایط سایت‌های باستان‌شناسی را شناسایی و مستند کند. حین بررسی ناحیه‌ی مرزی اردن-عربستان سعودی، رد کوچکی از یک محوطه‌ی مستطیلی شناسایی شد که شبیه یک پادگان یا کمپ کلاسیک رومی بود. در تحقیقات بعدی، دو محوطه‌ی دیگر در سمت غرب هم شناسایی شد (تصویر ۱).
این تصاویر به روشنی شکل و شمایل، ورودی‌های متقارن و سنگرچینی‌های مقابل ورودی‌ها را نشان می‌دهد که نشان می‌دهد این‌ها کمپهای موقتی ساخته‌شده توسط ارتش رومی بودند. روز ۲۳ نوامبر ۲۰۲۲، پروژه‌ی باستان‌شناسی هوایی در اردن (AAJ) از کمپهای غربی و مرکزی عکس‌برداری کرد.
شکل یک: نقشه توزیع، نشاندهنده مکان کمپهای موقت
کمپ غربی در ۴۳.۵ کیلومتری شرق-جنوب‌شرق بیر است و مقیاس تقریبی آن ۱۰۵×۱۲۵ متر با یک ناحیه‌ی درونی ۱.۲۹۱ هکتاری است. عکس‌های هوایی اریب، آثار بخش‌های درونیِ این اردوگاه را نیز را تا حدی نشان می‌دهند (شکل ۲ و ۳).
شکل دو: نمای اریب کمپ غربی از جنوب غربی. تقسیمات داخلی مستطیلی احتمالی در پایین و سمت چپ محفظه قابل مشاهده است.
ناحیه‌ی درونی کوچکتر ۰.۶۹۱ هکتاری است. عکس‌های هوایی اریب از این ناحیه نیز نشان‌دهنده‌ی بقایای درون اردوگاه است (تصاویر ۴ و ۵). در نهایت، کمپ شرقی در ۳۷.۷ کیلومتری شرق-جنوب‌شرقی کمپ مرکزی است و اندازه‌ی تقریبی آن هم ۶۵×۹۵ متر است (شکل ۶).
نه کمپ مرکزی و نه کمپ شرقی قبلاً مستند نشده‌اند. در خصوص شرایط، هر سه سایت نسبتاً پاپرجا هستند، اما تحت تاثیر مسیر‌های وسایل نقلیه‌ی مدرن قرار گرفته‌اند. این سه کمپ در سازند‌های آهکی و گچیِ سمت غربی «وادی سرحان» واقع شده‌اند، در حالی که واحه و تاسیساتِ احتمالاً رومیِ منطقۀ بئر در گروه سنگ‌های آهکی بِلقای مرکز اردن قرار دارند. غیبت تقریباً کامل بقایای سازه‌های دیگر در تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد این چشم‌انداز هزاران سال خالی از سکنه بوده است.
شکل سه: نمای اریب هوایی اردوگاه غربی از شمال شرقی
این خطوط از کمپ‌ها بقایای قابل‌توجهی از فعالیت نظامی رومی‌های در شمال عربستان هستند. کمپهای موقت ساخته‌شده توسط ارتش روم به ندرت در این منطقه شناسایی شده است و فقط در اردن چهار نمونه‌ی احتمالی سال ۲۰۰۴ فهرست شدند که شامل یک نمونه‌ی بزرگ در عظیمه به سمت شمال دریای مرده می‌شود.
مسیر اشاره‌شده توسط این کمپهای جدید نشاندهنده سفر نظامی رومی‌ها به سمت دومه‌الجندل و ساکاکا در ناحیه‌ی جوف در محدوده‌ی شرقی پادشاهی نبطی است. استفاده از یک چنین مسیر فرعی شاید بخشی از استراتژی دور زدن مسیر اصلی به وادی سرحان بوده که برای مهاجمان منطقه جوف غافلگیرکنده بوده یا شاید به عنوان مانور جناحی، بخشی از یک کمپین وسیع‌تر با یک نیروی دوم در وادی سرحان بوده که احتمالاً مسئولیت ساخت کمپ در ازرق را برعهده داشته است.
فاصله‌ی میان کمپهای این منطقه‌ی بایر آنقدر زیاد است که پیاده‌نظام نمی‌توانسته آن را در یک روز طی کند، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت این کمپ‌ها برای نیروهای سوار بر شتر ساخته شدند.
شکل پنج: نمای اریب کمپ مرکزی از شرق
کاهش اندازه‌ی کمپ از کمپ غربی به کمپ مرکزی این پرسش مهم را ایجاد می‌کند که چه بر سر نیروهای نظامی در حال سفر آمده است. یک سناریوی احتمالی این است که نیمی از نیرو‌ها قبل از رسیدن به ایستگاه مرکزی گم شدند، اما این احتمال هم هست که نیمی از نیرو‌ها فقط به اندازه یک روز سواری از چشمه‌های بئر پیشروی کردند و احتمالاً درگیر عبور دادن آب به سمت واحد‌های پیشروی شرق شدند تا اینکه توانستند به توقفگاه‌های آب در وادی سرحان برسند. در این مسیر و با چنین نیروی کوچکی، سرعت احتمالاً اولویت بوده است. گزینه آخر این است که نیرو‌ها از هم جدا شدند و در ترک کمپ غربی، مسیر‌های مختلفی را در پیش گرفتند و ما هنوز مسیر دوم را شناسایی نکرده‌ایم.
شکل چهار: نمای هوایی اریب اردوگاه مرکزی، از شرق. تقسیمات داخلی مستطیل در سمت چپ محوطه قابل مشاهده است.
فاصله میان کمپ‌ها شواهد بیشتری را در اختیار ما قرار می‌دهد که نشان می‌دهد ایستگاه چاه در بئر شاید توسط نظامیان رومی هم به شکل موقت یا دائمی اشغال شدند. شناسایی کتیبه‌های لاتین، یونانی و نبطی در مجاورت بئر نشان‌دهنده‌ی فعالیت‌های اولیه در این ناحیه است که حالا با موقعیت آن در مسیر کمپهای مورد بحث، اطمینان بیشتری در موردشان داریم.
لشگرکشی علیه پادشاهی نبطی توسط مارکوس آمیلیوس اسکاروس در سال ۶۲ پیش از میلاد روی پِترا متمرکز بود. محتمل‌ترین دلیل برای کمپهای تازه شناسایی‌شده، الحاق پادشاهی نبطی به روم بعد از سال ۱۰۶ است که موافق دیدگاه‌هایی است که باور دارند این پروسه خشن‌تر از چیزی بوده که تصور می‌کردیم. ارتش روم تا ۱۷۵ پس از میلاد تا جنوب هگرا (Hegra) و دومه‌الجندل تا قرن سوم پس از میلاد حضور داشتند. با این حال، آن زمان، این منطقه مدت‌ها تحت کنترل بوده و به همین دلیل برای لشگرکشی نظامی، شرایط متقاعدکننده‌ای وجود نداشته است. دوره الحاق تحت تسلط تراژان پس از سال ۱۰۶ محتمل‌ترین دلیل برای این سفر بوده است.
کار‌های میدانی آینده ممکن است برخی از این تفاسیر ابتدایی را تایید کند، به ویژه اگر اطلاعات آتی بتواند دوره‌ای را مشخص کند که در آن کمپ‌ها ساخته و اشغال شدند. بررسی‌های بیشتر در وادی سرحان جنوبی و مجاورت دومه‌الجندل هم به درک ما از عملیات ارتش رومی در این منطقه می‌افزاید.
مترجم: زهرا ذوالقدر
