بوی تردید در معاملات سهام

بررسی‌ها نشان می‌دهد در صورتی که اثری از عوامل بنیادی در صنایع مختلف در ماه‌های آینده مشاهده نشود، شاید دوران رکودی مشابه آنچه در سال‌های اخیر پس از جهش‌های هیجانی شاهد‌ بوده‌ایم، آغاز شود. از سوی دیگر، با برداشت از تغییر بنیادی و نشانه‌های مثبت این موضوع ممکن است، شاخص کل بورس روند صعودی در پیش گیرد.

تضعیف میل به معامله‌گری

در حالی که از دی ماه سال گذشته با خوش‌بینی درخصوص حذف ریسک سیستماتیک، ارزش معاملات روند صعودی را تجربه کرد، این متغیر از ابتدای سال روند معکوسی را در پیش گرفت. در این خصوص، می‌توان به رشد 130 درصدی میانگین ارزش معاملات روزانه در دی‌ماه نسبت به دوران رکود بورس تهران در آذر ماه اشاره کرد(سال 94). در ادامه نیز میانگین روزانه این نماگر رشد نزدیک به 200 درصدی در بهمن (نسبت به آذرماه) را در پیش گرفت، در اسفندماه نیز میانگین ارزش معاملات تقریبا برابر با میانگین آن در بهمن ماه بود.

از ابتدای سال جاری ارزش معاملات به تدریج روند نزولی را در پیش گرفت، بر این اساس، افت بیش از 34 درصدی میانگین ارزش معاملات را در فروردین نسبت به اسفند و همچنین افت 17 درصدی میانگین ارزش معاملات روزانه را از ابتدای اردیبهشت نسبت به فروردین شاهد هستیم. به این ترتیب میانگین ارزش معاملات در اردیبهشت ماه نسبت به دوران اوج (بهمن) افت نزدیک به 50 درصدی را تجربه کرده است.

تغییر مالکیت حقوقی به حقیقی به‌عنوان متغیری برای ارزیابی فعالیت فعالان خرد ارزیابی می‌شود. با تشدید نزول شاخص در هفته‌های اخیر موج خروج سرمایه‌های خرد نیز از سهام تشدید شده است. در هفته گذشته مقدار خرید حقوقی‌ها حدود 70 میلیارد تومان از حقیقی‌ها بیشتر بوده است. این موضوع به هراس از تداوم روند نزولی در میان معامله‌گران خرد در برابر چتر حمایتی حقوقی‌ها در جهت تعدیل روند نزولی اشاره دارد. روند خروج سرمایه‌های خرد از ابتدای هفته جاری نیز ادامه داشته است. به‌طور تقریبی نزدیک به 25 میلیارد تومان دیگر نیز از سرمایه‌های خرد در سه روز معاملاتی اخیر از سهام خارج شده است. کاهش مشارکت حقیقی‌ها در سمت خرید و روند رو به رشد خروج نقدینگی همچنان به وجود هراس در بازار سهام اشاره دارد.

تعداد معاملات نیز به‌عنوان متغیری برای ارزیابی فعالیت حقیقی‌ها در بورس تهران، با افت نزدیک به 40 درصدی نسبت به دوران اوج در بهمن مواجه شده است. حضور معامله‌گران حقیقی در بازار سهام در سال‌های اخیر بیشتر در موج‌های هیجانی بوده که در ادامه با شروع روند نزولی، این هیجان در سمت فروش سهام خودنمایی می‌کرد. سرمایه‌های هیجانی عامل جهش و ریزش شدید قیمت سهام را رقم زده‌اند. البته حقوقی‌های بازار نیز بعضا بر اساس منفعت خود از این موج حمایت کرده یا به مقابله با آن پرداخته‌اند.

در شرایط کنونی روند نزولی حجم و ارزش معاملات حاکی از وارد شدن بازار به یک فاز تصمیم‌گیری است. هراس از افت بیشتر قیمت سهام اثر دو‌جانبه‌ای هم بر خریداران و هم بر سهامداران کنونی دارد. سرمایه‌های حقیقی نیز راه خروج از بازار را در پیش گرفته‌اند. این عوامل می‌تواند بازار را به سوی فضای انتظاری سوق دهد. انتظار برای محرکی جدید در صنایع مختلف که بتواند بار دیگر نقدینگی جدیدی را به بازار جذب کند، کاملا محسوس است. این در حالی است که در کوتاه مدت تغییر در عوامل بنیادی سودآوری شرکت‌های بورسی دور از انتظار به نظر می‌رسد. بر این اساس، در حالی که عمده کارشناسان اقتصادی در انتظار بهبود وضعیت اقتصاد داخلی هستند اما اثر زودهنگام از این موضوع به نظر دور از انتظار است.

این موضوع برای بورس تهران که در سال‌های اخیر فعالان خود را به کسب سود در کمترین زمان ممکن عادت داده است، معضلات زیادی را به دنبال خواهد داشت. این مشکل می‌تواند بازار را به تدریج در سرازیری رکود قرار دهد. در صعودهای متداوم بازار در سه ماه پایانی سال گذشته اغلب کارشناسان به تفاوت‌های بنیادی این رشد با جهش‌های مقطعی پیشین شاخص تاکید داشتند. گرچه انتظار برای بهبود نظام بانکی، رونق مسکن، بهبود نسبی و پایدار بازار جهانی وجود دارد، اما به نظر می‌رسد بازار بر حسب حاکمیت نگاه کوتاه مدت پیشین به تدریج با افت بیشتر ارزش معاملات روبه‌رو‌ شود. در نتیجه، این روند می‌تواند فرسایش را بار دیگر به معاملات بازگرداند و افت‌های پله‌ای را برای دماسنج بازار سهام به دنبال داشته باشد. مشابه این روند را در جهش‌های مقطعی پیشین چند بار شاهد بوده‌ایم.

بازگشت به رکود؟

همان‌طور که اشاره شد روند تغییرات شاخص کل به‌عنوان نماگری از بورس تهران در سال‌های گذشته و به خصوص در دوران نزول پس از جهش‌های مقطعی، مشابه حالت کنونی است. در این خصوص، از ابتدای سال 93 چندین بار این حالت را شاهد بودیم، حرکت کم‌نوسان 8 روزه شاخص در کانال 77 هزار واحدی در اردیبهشت 93 با نزول 9/ 0 درصدی پایان یافت و شاخص به روند نزولی خود ادامه داد. در این میان، دخالت‌های بیجا در تغییرات شاخص تا حدی مانع از انعکاس واقعیت بازار در این نماگر شد. آغاز سال 93 این دخالت‌ها در اوج خود قرار داشت. مناسب جلوه دادن بازار در انظار عمومی، شاخص‌سازی و حمایت‌های صوری را در بازار بنا کرد. مشابه این حالت در هفته‌های اخیر برای حفظ کف شاخص (کانال 78 هزار واحدی) مشاهده شد. آنچه در این سال‌ها مشاهده شده حاکی از این موضوع است که نه تنها این حمایت‌ها هراس بازار را کاهش نمی‌دهد، حتی استرس بیشتری را میان سهامداران ایجاد می‌کند، زیرا اگر مشکل بنیادی وجود نداشت نیاز به این حمایت‌ها نیز نبود.

علاوه بر موردی که درخصوص کم نوسانی شاخص در اردیبهشت 93 اشاره شد، در ادامه نیز این روند را بارها شاهد بوده ایم. حرکت 9روزه شاخص در کانال 76 هزار واحدی (تابستان93)، حرکت 9روزه در کانال 65 هزار واحدی (مرداد 94) و در ادامه کم نوسانی شاخص برای 13 روز متوالی در کانال 64 هزار واحد از جمله کاهش دامنه نوسانات در فضای انتظاری بوده است، در حالی که روند به ظاهر آرام شاخص با افت شدیدی به یک کانال پایین‌تر پایان می‌یافت. حالت عکس این موضوع را می‌توان در حرکت 28 روزه شاخص در کانال 71 هزار واحدی مشاهده کرد (از 15 شهریور تا 28 مهر 93). هیجانات ناشی از شروع دور جدید مذاکرات هسته‌ای در آن زمان عاملی برای صعود شاخص در هفته‌های بعد بود.

در شرایط کنونی نیز نوسانات شاخص پس از سقوط سه پله‌ای شاخص در هفته گذشته تا حدی مشابه روند تاریخی تغییرات شاخص دربازه‌های زمانی مذکور است. اما به هر ترتیب باید در انتظار عوامل بنیادی حمایتی از بورس تهران و صنایع بود. عواملی مانند کاهش واقعی نرخ سود بانکی، رونق در بازار مسکن و همچنین بازارهای جهانی و سایر مواردی که کارشناسان در هفته‌های اخیر به آن اشاره کرده‌اند.