چرا "سِرُم" کم‌یاب شده است؟

بعد از گذشت یک سال از زمانی که خبرهایی مبنی بر کمبود سرم تزریقی منتشر شد، باز هم بازار دارویی کشور از سرم‌های ساده تزریقی خالی شده است. بعد از مراجعه به چند داروخانه شبانه‌روزی و بیمارستان، خبرهایی که مبنی بر کم‌شدن مجدد سرم به دستمان می‌رسید، تأیید شد.

این معضل تازه نیست؛ کمبود برخی از داروها با وجود تکذیبیه‌های مداوم آن‌قدر به مدیران بیمارستان‌ها فشار آورده که برای تهیه سرم ساده نمکی نرمال سالین مجبور شوند مبلغی دو برابری بپردازند و سرم آلمانی تهیه کنند. آنها می‌گویند هرچند به ما می‌گویند خط‌های تولید دارو، سرم تولید می‌کنند، اما ما هیچ‌وقت نفهمیدیم این سرم‌ها از کجا سر در می‌آورند.

یکی از دغدغه‌های یک‌ساله اخیر درباره کمبودها، به کمبود سرم قندی-نمکی برمی‌گردد، اما ماجرای کمبود آن مربوط به دیروز و امروز نیست، سال گذشته کمبود سرمی که دو هزار تومان قیمت داشت، خبر بسیاری از رسانه‌ها شد. افراد زیادی که بعد از مشکلاتی از قبیل مسمومیت برای درمان به بیمارستان‌ها رفته بودند و برای برداشتن اولین قدم درمانی‌شان به سرم نیاز داشتند، با یک مشکل تازه مواجه شدند؛ سرم نیست... .

رضایی، مدیر انبار دارویی یکی از بیمارستان‌های دولتی تهران می‌گوید: «انبارها از سرم خالی است، ما مجبوریم به صورت روزانه سرم بگیریم. مثلا سهمیه روزانه ما برای سرم چیزی حدود ٥٠٠ عدد است که بسیار کم است. در داروخانه‌ها هم که اصلا اثری از سرم نیست».

مسعود باوری، پزشک یکی از بیمارستان‌های تهران نیز درباره کمبود سرم می‌گوید: «دوباره مثل سال گذشته، از حدود یک ماه پیش، ما متوجه کمبود سرم‌های تزریقی در بیمارستان شدیم. بیماران به اورژانس بیمارستان مراجعه می‌کردند یا از اتاق عمل خارج می‌شدند، اما سرمی نبود که به آنها تزریق شود. البته بهتر است که از سرم‌های خاص هم صحبتی نکنم. یعنی واقعا معضل خنده‌داری شده، سرمی که طرز تهیه آن بسیار ساده است را ما نداریم و مجبوریم از مشابه آلمانی آن با دو، سه برابر قیمت استفاده کنیم».

البته این ماجرا درباره شهرستان‌ها نیز صدق می‌کند؛ در تماس با بیمارستان‌های استان‌های کرمان، قم و کرمانشاه هم می‌توان به این نتیجه رسید که انبار دارویی بیمارستان‌ها از سرم خالی است.

این خبر را در ابتدا رئیس یکی از بیمارستان‌های دولتی تهران داد؛ او که نمی‌خواست نامش آورده شود، دراین‌باره می‌گوید: «این مسئله گریبان‌گیر داروخانه‌های بیمارستان‌ها و خود بیمارستان‌ها شده. چند ماه و شاید حدود یک‌سالی می‌شود که هرازگاهی خبری از سرم نیست. یعنی یک‌مرتبه کل بازار دارویی از سرم خالی می‌شود. انگار بازار دارویی ما در یک سال گذشته عادت کرده با کم‌و زیاد سرم روبه‌رو شود. چند وقت پیش هم اعلام شد که یکی از خطوط سرم‌سازی کشور که متعلق به داروپخش بود، خط تولید خود را متوقف کرده و نمی‌دانم دوباره شروع به کار کرده یا نه. بیشترین سرمی که درحال‌حاضر در بازار کم است، سرم‌های نمکی نرمال سالین و هاف‌سالین است و کار به جایی رسیده که الان سرم نیم‌لیتری نرمال سالین را وارد می‌کنند. ولی خب کارخانه‌های سرم‌سازی به ما می‌گویند ما ٢٤ساعته در حال تولید سرم هستیم و اگر این‌طور باشد سؤال اصلی این است که این سرم‌ها کجا می‌روند. ما خودمان تابه‌حال در بیمارستانمان برای گرفتن سرم خارجی مقاومت کرده‌ایم، اما بیمارستان‌های زیادی هستند که مجبور شدند سرم‌های خارجی بگیرند».

وی درباره دلیل مقاومت بیمارستان‌ها در برابر گرفتن سرم‌های خارجی می‌گوید: «این سرم‌ها اختلاف قیمت دارند و همین‌طور تحت پوشش بیمه نیستند و این اختلاف قیمت‌ها را باید از جیب بیمارستان یا مریض جبران کرد، این در حالی است که معمولا از بیمار پول سرم گرفته نمی‌شود. یعنی این وسط یک یارانه مصرفي از مریض گرفته شود. از آن طرف اصلا جالب نیست که وقتی کشور خودتان سرم تولید می‌کند و تولید آن بسیار ساده است، شما برای تهیه سرم مجبور باشید از نوع خارجی و گران‌تر آن استفاده کنید. این میان مسائل زیادی وجود دارد؛ از یک طرف سرم نیست، از یک طرف کارخانه‌ها می‌گویند ما سرم تولید می‌کنیم و از یک طرف هم برخی از کارخانه‌ها سرم را به شرطی در اختیار شما قرار می‌دهند که داروی دیگری هم از آنها بخرید».

اين پزشک با اشاره به اینکه شرکت داروپخش بزرگ‌ترین تولید‌کننده سرم در کشور است، تأکید می‌کند: «اما حالا گفته می‌شود داروپخش تولید خود را به نصف کاهش داده است. این مسئله اصلا جالب نیست؛ کشوری که ادعا می‌کند در تولید دارو حرف اول را می‌زند، سرم آلمانی به کشور وارد کند. از یک طرف ما ادعا می‌کنیم داروی ضدسرطان تولید می‌کنیم، اما از تهیه سرم نرمال سالین که در هر صد سی‌سی آن ٩ گرم نمک است و ساختن آن فقط آب مقطر، نمک و گذراندن مراحل استریل می‌خواهد، عاجز هستیم. جالب این است که سرم شست‌وشو در داروخانه‌ها وجود دارد و فقط سرم تزریقی نیست. تفاوت این دو سرم هم در آن است که از سرم تزریقی فراورده‌هایی که باعث تب است گرفته می‌شود و انگار کارخانه‌های ما فقط این مشکل را دارند که مرحله آخر تزریق سرم شست‌وشو به سرم تزریقی را انجام دهند. الان تقریبا در کشور قحطی سرم هاف سالین آمده».

غلامی، رئیس داروخانه ١٣ آبان از دلایل کمبود سرم در کشور اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید: «سال گذشته هم این مشکل وجود داشت، یعنی مدت زیادی است که ما نمی‌توانیم اطلاعات به راحتي سرم تهيه كنيم. من هم درخصوص دلایل کمبود سرم به اندازه شماست. الان حدود یک سال است که با تهیه و توزیع سرم مشکل داریم. من هم مثل شما فقط می‌دانم میزان توزیع سرم به‌شدت پایین آمده. الان هم ما سرم را با مشکل تهیه می‌کنیم. به‌طورکلی هم این‌طور نیست که بگویم الان بدون سرم مانده‌ایم و اگر کسی نسخه بیاورد، سرم در اختیارش قرار می‌دهیم؛ اما در تهیه آن مشقت زیادی داریم».

دکتر روح‌الله ولیان، پزشک داروساز، در گفت‌وگویی می‌گوید: «در تابستان معمولا مصرف سرم بالاتر است و شاید یکی از دلایل اصلی کم‌شدن میزان سرم در بازار همین باشد؛ چون ما با این مشکل در تابستان‌ها بیشتر از زمستان مواجه هستیم. البته درست است که ما مصرف بی رویه دارو و سرم را هم در بیمارستان‌ها داریم و گاهی خارج از حد لازم سرم در فصل تابستان معمولا مصرف سرم بالا می‌رود. کارخانه‌ها اصولی دارند که براساس آن در مقطعی دست به تعمیرات زده و استانداردسازی می‌کنند؛ درواقع به خاطر رعایت‌کردن اصول تولید، کارخانجات در مقطعی از زمان تولیدات خود را قطع می‌کنند. یکی از دلایل کمبود می‌تواند این باشد».

دکتر جنیدی، مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان با تأیید کمبود سرم تزریقی در بازار می‌گوید: «از سال گذشته برای به‌روز کردن و تغییراتی که در یکی از خطوط تولید سرم وجود داشت و در یکی از کارخانه‌های معتبر داروی ایران صورت گرفت، یکی از خطوط تولید سرم کشور ما دچار توقف شد؛ اما مطلبی که وجود دارد، این است که در سال‌های مختلف خط‌های تولید ما کار می‌کردند و طبیعتا ما یک‌سری قراردادهای صادرات برای کشورهای دیگر، به‌‌ویژه کشورهای همسایه درباره ارسال سرم داشتیم و این قراردادها هنوز به قوت خود باقی است. بعد از توقف خط تولید یکی از کارخانه‌ها، ما یکی از خطوطی را که می‌توانست به تنهایی بازار را اشباع کند، از دست دادیم؛ حتی بالارفتن ١٠درصدی سرم در مراکز درمانی کشور می‌تواند باعث نیاز کاذب در کشور هم بشود و طبیعتا نگرانی‌هایی که در بازار ملتهب ایجاد می‌شود، در بعضی مواقع ما اگر چندین برابر نیاز معمول هم تولید بکنیم، به دلیل نیاز کاذب تقاضای بیشتری وجود خواهد داشت».

وی تصریح کرد: «اما به نظر می‌رسد درحال‌حاضر مشکل ما فقط کمبود سرم نیست. ما در سال‌های قبل هم این نگرانی را اعلام می‌کردیم که خطوط تولید داروهای ایرانی و کارخانجات داروسازی در کشور نیاز به تغییرات، بهینه‌شدن و به‌روزشدن را دارند، تا بتوانند در مقایسه با تولیدات داروهای خارجی رقابت خوب داشته باشند و هزینه‌هایشان کاهش یابد. به نظر می‌رسد این اتفاق نیفتاده و درباره یکی از خطوط تولید سرم فقط اتفاق افتاد. یکی از نگرانی‌های ما در رسیدگی به صنایع دارویی بحث به‌روز‌شدن و کارآمدی به‌روز شرکت‌ها بود تا بتوانیم خط تولید را در شرایط خوبی نگه داریم و با تکنیک داروسازی روز دنیا پیش برویم و هماهنگی داشته باشیم؛ اما این اتفاق نیفتاد».

وی در ادامه تصریح کرد: «مشکل را این‌گونه خلاصه کنم، با توجه به تغییر در خطوط تولید دارویی کشور و تبدیل خطوط به خط‌های امروزی و قراردادهای صادراتی‌ای که داشتیم، این مشکلات پیش آمده است».

جنیدی در ادامه تصریح کرد: «مطلب دوم مصرف غیرمعمول و بی‌توجهی به نسخه‌نویسی علمی در کشور است؛ چون در بسیاری از مراکز درمانی، تزریق سرم برای بیماران سرپایی تجویز می‌شود که در کشورهای پیشرفته سرم تزریقی فقط برای بیماران بستری تجویز می‌شود؛ اما در کشور ما به دلایل متعدد و شرایط نظام سلامت، برای بیماران سرپایی نیز سرم تزریقی نسخه می‌شود. این مسائل و نبودن خط درست در نظام سلامت باعث مصرف غیرمعمول سرم در کشور شده است. البته درخواست خود مردم در بسیاری از بیماری‌ها نسخه تزریقی است و اصرار بیمار باعث نسخه‌کردن پزشک می‌شود».

مدیر روابط‌عمومی داروسازان خاطرنشان می‌کند تدبیر وزارت بهداشت برای حل مشکل ارسال سرم به مراکز درمانی و داروخانه‌های خاص بود تا با مقدار موجود شرایط را ثابت نگه دارند تا بیماران نیازمند دچار مشکل نشوند.

تأکید پزشکان درباره صادرات سرم‌ها این سؤال را به ذهن متبادر می‌کند که در شرایطی که در خود کشور به دلیل کمبود سرم، از سرم‌های خارجی با دو برابر قیمت استفاده می‌شود، اصرار بر تمدید و فسخ‌نکردن قراردادها چیست؟ در شرایطی بیماران با نسخه ١٠تایی برای تهیه سرم به داروخانه‌ها مراجعه می‌کنند و تنها سه سرم تحویل می‌گیرند، راه‌حل توزیع قطره‌چکانی دارو و مشکلی را که دو سال است حل نشده حل می‌کند یا باید منتظر ورود سرم‌های آلمانی و قبضه‌کردن بازار داروی ایران به وسیله آنها بود؟