‌آیا داعش به آخر خط رسیده است؟

فرادید | داعش زیر آتش نیروهای روس و ترک و کرد و عراقی و سوری و البته حملات هوایی آمریکا بخش‌ بزرگی از قلمرو و نیروی انسانی و پولش را از دست داده است. آیا می‌شود گفت این گروه تروریستی به پایان خط رسیده؟

به گزارش فرادید به نقل از بی بی سی، تابستان امسال (۱۳ اوت) شهر منبج در شمال سوریه از چنگ داعش رها شد. هنوز آخرین داعشی پایش را بیرون نگذاشته بود که شهر زنده شد: مردها کنار خیابان ریش همدیگر را کوتاه می‌کردند، زنان نقاب‌شان را می‌کندند و می‌سوزاندند، آن وسط زن سالخورده‌ای می‌دیدی که سیگاری آتش می‌زند و می‌خندد.

همه این کارها تحت حکومت داعش ممنوع بود.

و تازه منبج یکی از شهرهایی است که داعش از دست داده. شهرهای بزرگتر و شاید مهمتری چون کوبانی، قریتین، تکریت و فلوجه نیز پیشتر از چنگ داعشی‌ها درآمده بود.

زنی در حال سیگار کشیدن در منبج، پس از آزادی شهر از دست داعش

اما وسعت قلمرویی که داعش از دست داده چقدر است؟
متخصصان گروه آی.اچ.اس که تغییرات قلمروی داعش را زیر نظر دارد و بر مبنای آن نقشه‌ جغرافیای منطقه را به روز می‌کند، معتقدند مساحت قلمروی ازدست‌رفته داعش بستگی به شیوه اندازه‌گیری دارد. فراس ابی علی، تحلیل‌گر ارشد آی.اچ.اس، می‌گوید: "اگر بیابان را حساب کنید، حدود نیمی از قلمروی چند سال پیشش را از دست داده."

اما معیار دقیق‌تر احتمالا شهرهاست. از دست رفتن شهری چون منبج به معنای قطع دسترسی به مرز ترکیه است، و در نتیجه ته کشیدن ذخیره سلاح و مهمات و البته نیروی خارجی. ضمن اینکه از دست رفتن شهر به معنای از دست دادن منبع درآمد است.

به قول ابی علی: "وقتی بر زمین و مردمش مسلط باشی، می‌توانی پول در بیاوری، از مردم اخاذی کنی. وقتی قلمرو از دست می‌رود، منابع مالی هم از دست می‌رود."

تخمین فراس ابی علی این است که داعش حدود یک‌سوم توان درآمدزایی‌اش را از دست داده است. به پیش‌بینی او، گروه موسوم به دولت اسلامی تا پایان سال ۲۰۱۷ میلادی به لحاظ نظامی شکست می‌خورد.

پرسش بزرگ این است که آیا داعشی‌ها می‌توانند بعضی از شهرهایی را که از دست داده‌اند پس بگیرند؟ این موضوع به حمایت مردم بستگی دارد.

ابوبکر بغدادی، رهبر داعش، ژوئن ۲۰۱۴ در موصل از خفا بیرون آمد

حسن حسن از سوری‌هایی است که شهرش چند سال پیش به دست داعش افتاده و حالا تحلیلگر مؤسسه تحریر در واشنگتن است. او طی این چند سال مرتب با نیروهای داعش روی اینترنت در تماس بوده، و معتقد است چیزی تغییر کرده است.

می‌گوید: "واضح است که نگرانند. کاملا حس می‌کنی که روحیه و اشتیاقی که سال ۲۰۱۴ (موقع پیوستن به داعش) داشتند از دست رفته. آن موقع "خلافت" بود و رو به گسترش."

اما این روزها "خلافت" دارد آب می‌رود، هزاران نیروی جنگنده میدان را ترک می‌کنند. آقای حسن تخمین می‌زند با احتساب تلفات، نفرات داعش نصف شده باشد.

گذشته از کسانی که برای "خلافت" سلاح به دست گرفته بودند، کسانی هم بودند که از آن حمایت می‌کردند یا دست‌کم تحملش می‌کردند. حضور این قبیل افراد کار تسخیر شهرها را برای داعش آسان‌تر می‌کرد. اما در این مورد هم وضع فرق کرده است.

آن‌طور که آقای حسن می‌گوید: "مردم سوریه و عراق اول نمی‌دانستند داعش یعنی چی. اما حالا فهمیده‌اند. دیگر آن‌طور که سال ۲۰۱۴ از داعش حرف می‌زدند، حرف نمی‌زنند."

به نظر می‌رسد دولت خودخوانده اسلامی هم موقعیت جدید و ضعیف‌ترش را پذیرفته است. در دابق، نشریه عربی این گروه، از عقب‌نشینی حرف می‌زنند. به قول آقای حسن، "دارند نیروهاشان را برای عقب‌نشینی به بیایان آماده می‌کنند. فیلم‌هایی از جنگیدن نفرات‌شان در صحرا منتشر می‌کنند که تازگی دارد."

داعش با سرپیچی از سران القاعده شکل گرفت

یک موضوع دیگر این است که داعش با این پول و نفرات و قلمرویی که از دست داده، چقدر توان تهاجمی دارد؟

سث جونز، مدیر مرکز امنیت بین‌المللی و سیاست دفاعی در سازمان رند، که اسناد به‌دست آمده از داعش در سوریه و عراق را مطالعه کرده، معتقد است "داعش از سازمانی با قلمرویی وسیع به یک گروه تروریستی بدل شده که اهدافی مشخص حمله می‌کند."

آن‌طور که آقای جونز می‌گوید، سال ۲۰۱۴ ماهی ۱۵۰ تا ۲۰۰ حمله رخ می‌داد. بعضی ماه‌های سال ۲۰۱۶ این رقم به ۴۰۰ رسیده.

به نظر او داعش "سعی می‌کند به آنها که فکر می‌کنند رو به افول است امید بدهد که به جنگیدن ادامه بدهند. می‌خواهد نشان بدهد هنوز وجود دارد و هنوز 'کفار ' را می‌زند."

آن‌طور که آقای جونز می‌گوید، اسناد داعش نشان می‌دهد این گروه می‌خواهد به کشورهایی که در عملیات علیه‌اش شرکت دارند، حمله کند؛ کشورهایی مثل آمریکا، بریتانیا و استرالیا. اما با وجود مشکلات مالی کارش دشوارتر شده است.

بنابراین داعشی‌ها هر روز بیش از روز قبل به افرادی که جایی به نام‌شان عملیات انجام بدهند متکی‌ هستند. به این ترتیب بار طراحی نقشه‌های پیچیده از دوش سران داعش برداشته می‌شود. جدای از این، داعش در حال نفوذ به کشورهای مستعد دیگر است: در نیجریه، افغانستان، عربستان سعودی، الجزایر، مصر و بعضی کشورهای اروپایی.

اما حتی در این سرزمین‌ها هم با مشکل روبرو است.

به این ترتیب می‌رسیم به یک پرسش دیگر: داعش تا کی می‌تواند ایدئولوژی‌اش را ترویج کند و دیگران را برانگیزاند که به نامش به جایی حمله کنند؟ آیا ممکن است به مرور از پا درآید؟
سث جونز معتقد است بله. می‌گوید: "احتمالا با از دست رفتن توان (مالی-عملیاتی) حمله‌ها افت می‌کنند. معلوم نیست کی این اتفاق بیافتد. فکر نمی‌کنم داعش هنوز به این نقطه رسیده باشد. اما قطعا در کوتاه‌مدت یا میان‌مدت ممکن است."

بسیاری ناظران بر این باورند که داعش دیر یا زود دو پایگاه اصلی‌اش یعنی موصل در عراق و رقه در سوریه را نیز از دست خواهد داد. اما کی؟

داعشی‌ها به نام "خلافت"‌شان حتی سکه هم ضرب کرده‌اند

فواز جرجس، استاد مدرسه اقتصاد لندن و نویسنده کتاب "تاریخ داعش"، می‌گوید: "حتی اگر قلمروی "خلافت" در عراق و سوریه برچیده شود، نمی‌شود گفت جنبش به پایان رسیده."

داعش به لحاظ ایدئولوژیک به گروه‌های افراطی دیگر مثل القاعده شبیه است، اما یک فرق
اساسی با بقیه دارد: فقط حرف خلافت نزد، در عمل شهرها را فتح کرد، مرزها را پاک کرد و واقعا "خلافت" برپا کرد.

فواز جرجس معتقد است این موفقیت داعش به جهادی‌گری در جای ‌جای جهان جانی دوباره بخشیده. می‌گوید: "الگوی خلافت قاعدتا تا سال‌های سال خواب و خیال را از چشم جهادی‌ها می‌رباید."

پس در نهایت "داعش" چه می‌شود؟
واقعیت این است که یک سال پیش هیچ‌کس فکر نمی‌کرد داعشی‌ها به این سرعت این هم از آنچه به چنگ آورده بودند از دست بدهند. بعید نیست در ماه‌های آینده باز قلمرو و به تبع آن نفرات از دست بدهند. اگر جایی برای حکم‌رانی نماند، "دولت" بی‌معنی است.

به این ترتیب آیا می‌شود گفت داعش به آخر خط رسیده؟ بله. "خلافت" قطعا از دست خواهد رفت. اما تازه شورش و پیکارجویی شروع می‌شود.