دفن یک هنرمند در بهشت زهرا چه مراحلی دارد؟

هفته پیش، خانواده یک هنرمند موسیقی از شرایطی که برای مزار فرزندشان ایجاد شد و این‌که از دفن هنرمندی دیگر در همان قبر اطلاع نیافتند و این موضوع آن‌ها را شوکه کرد، اظهار ناراحتی کردند. هرچند آن موضوع، با هوشمندی خود هنرمندان، بین خودشان حل شد، اما پرسش‌هایی را درباره روند تدفین در قطعه هنرمندان مطرح کرد.

در این راستا، ایسنا با مرتضی باقرنژاد، مشاور اجرایی معاونت امور هنری وزارت ارشاد که مسئولیت رسیدگی به امور کفن و دفن هنرمندان را در این وزارتخانه بر عهده دارد، گفت‌وگویی انجام داد.

آقای باقرنژاد! درباره شرایط دفن در قطعه هنرمندان بهشت‌ زهرا (س) توضیح دهید.
فرد متوفی برای خاکسپاری در قطعه هنرمندان باید شرایط دفن را داشته باشد و «هنرمند» شناخته شود. تشخیص هنرمند بودن متوفی توسط حوزه تخصصی مربوط (خانه سینما، خانه تئاتر، خانه موسیقی، سازمان صداوسیما، حوزه هنرهای تجسمی و...) طَی نامه‌ای به معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام می‌شود. معاونت امور هنری بعد از بررسی مدارک متوفی، نامه‌ای را براساس این تاییدیه به سازمان بهشت زهرا (س) ارسال می‌کند. به‌عنوان مثال، اگر فرد درگذشته کارگردان، بازیگر، چهره‌پرداز، تدوین‌گر و ... در حوزه سینما باشد، خانه سینما نامه‌ای را به سازمان امور سینمایی و سمعی بصری وزارت ارشاد می‌فرستد، نامه به امضای بالاترین مقام آن سازمان می‌رسد و تقاضا می‌شود که متوفی در قطعه هنرمندان دفن شود.

با توجه به اعلام سازمان بهشت زهرا (س) در اواخر سال ١٣٩٢، قطعه هنرمندان تکمیل شده و با کمبود جا مواجه است. از آن سال به بعد، اقدام به دفن هنرمندان در طبقه فوقانی قبور می‌شود. بر این اساس، وقتی خانواده متوفیان برای دریافت معرفی‌نامه مراجعه می‌کند، همکاران ما شرایط
دفن را برای آن‌ها توضیح می‌دهند. اگر آن‌ها این موضوع را قبول داشته باشند، از بستگان درجه اول مانند همسر، فرزند، پدر یا مادر متوفی تعهد گرفته می‌شود. این تعهد به معاونت امور هنری وزارت ارشاد اجازه می‌دهند که در طبقات دیگر قبر متوفی، هنرمند دیگری را با تشخیص صلاحیت این معاونت دفن کند. این تعهد در پرونده و سوابق آن متوفی منظور می‌شود.

در حال حاضر برای تسریع در روند صدور گواهی دفن، برخی حوزه‌ها و سازمان‌های مربوط، تعهدنامه را از خانواده متوفی دریافت و همراه نامه برای معاونت هنری وزارت ارشاد می‌فرستند. در واقع مهم نیست تعهد را کدام سازمان و ارگان بگیرد، مهم خود تعهد است که اگر به‌عنوان مثال، هنرمندی روز پنجشنبه، جمعه یا روزهای تعطیل به رحمت خدا رفت، دیگر به‌دنبال گرفتن تعهد و رضایت‌نامه برای دفن او در طبقه فوقانی هنرمند دیگری نباشیم.

از آنجا که خانواده هنرمندان، بزرگ است، ملاک ذخیره و واگذاری قبور پیش از فوت برای هنرمندان وجود ندارد و در اختیار قرار دادن این قبور فقط با فوت هنرمند امکان‌پذیر است.

در کنار این تعهدها، حدود ٢٠ مورد نیز داشتیم که خانواده‌ها با هماهنگی و صحبت با خانواده سایر متوفیان، اجازه دفن متوفی در طبقه فوقانی را گرفته‌اند. در حال حاضر، بیشتر قبرهای این قطعه دو طبقه و برخی نیز سه طبقه است.

این نکته قابل ذکر است که به هیچ عنوان، شخصی به‌جز هنرمندان در آن قطعه خاک نمی‌شود، ما مراجعه‌کننده‌هایی داشتیم که درخواست داشتند یکی از والدین یا بستگان هنرمند، در طبقه فوقانی خاک شوند که این امکان‌پذیر نبوده و جزء شرایط دفن نیست.

این تعهد از چه زمانی به‌وجود آمد؟
سازمان بهشت زهرا (س) در زمستان سال ٩٢ به ما اعلام کرد که تعداد محدودی قبر خالی در قطعه هنرمندان بیشتر نمانده است و به ما گفتند حتما باید قطعه جدیدی را در نظر بگیرید. به این منظور، دکتر علی جنتی (وزیر ارشاد وقت) نامه‌ای را به دکتر قالیباف (شهردار تهران) نوشت؛ اما این کار انجام نشده و قطعه جدیدی اختصاص پیدا نکرده است. با مساعدت سازمان بهشت زهرا (س) برای حل این موضوع از فضای موجود استفاده شد و راهروهایی که در بین قبور وجود داشت را به قبر تبدیل کردند.

آیا هنگامی که قرار است فرد دیگری در طبقه فوقانی دفن شود، برای احترام به خانواده فرد پیشین دفن‌شده در همان قبر، نباید به آن‌ها اطلاع داده شود؟
وقتی از خانواده متوفیان تعهد گرفته می‌شود، در واقع از آن‌ها اجازه دفن گرفته شده است. موارد متعددی بوده که هنرمندی در یک روز تعطیل فوت کرده و به‌دلیل این‌که از مراحل دریافت اجازه دفن در این قطعه، آگاهی نداشته‌اند، پیکر شخص فوت‌شده را به بهشت زهرا (س) برده و مردم منتظر انجام مراسم تدفین هستند و امکان دسترسی به بستگان هنرمندان مدفون نبوده است.

به‌عنوان مثال در جریان خانواده پورمیامین، دیدن صحنه کنار گذاشته شدن سنگ مزار فرزندشان و دفن شدن فرد دیگری در طبقه فوقانی مزار او، موضوع ناراحت‌کننده‌ای بود. در این‌باره، جابه‌جایی و آماده کردن قبرهای فوقانی برعهده سازمان بهشت زهرا (س) است که با توجه به ارتباطی خوبی که با مدیران آن سازمان وجود دارد، توصیه‌های لازم را مطرح می‌کنیم. برادر مرحوم آقای پوریامین نیز هنگام دریافت مجوز دفن برای برادرشان، تعهد داده بود.

ایشان زمانی که به معاونت مراجعه کردند و از کنار گذاشتن سنگ مزار ناراحت بودند، من به آن‌ها گفتم، پس از این‌که مراسم متوفی جدید به پایان رسید، با آن‌ها برای نصب سنگ مزار مشترک هماهنگ می‌کنم. همچنین من به همکاران گفتم برای دفعات بعد، زمانی که نامه مجوز دفن در قطعه هنرمندان را صادر می‌کنید، حتما با خانواده متوفیان جدید برای هماهنگی سنگ قبور مشترک هماهنگی انجام دهید.

آیا از نظر شما به‌عنوان متولی این امر، لزومی وجود دارد که پیش از تدفین جدید، به خانواده‌ها اطلاع داده شود؟
همان‌طور که می‌دانید آخرین مرحله برای دفن در این قطعه، نامه معاونت امور هنری است و همه این کارها فوری است و باید در زمان کوتاهی انجام شود. برای همین فوریت‌ها، تعهد می‌گیریم. موردی داشتیم در موقع دریافت نامه بهشت زهرا (س) فرد حاضر بود هر تعهدی بدهد که فرد متوفی دفن شود، ولی وقتی از حوزه تخصصی برای دفن هنرمند دیگر در طبقه فوقانی تماس گرفتند، اجازه دفن ندادند. فرض کنید به ما زنگ می‌زنند و می‌گویند پیکر فرد فوت‌شده سه ساعت در بهشت زهرا (س) مانده است، این شرایط، شرایطی نیست که اطلاع داده شود و همه این‌ را می‌دانند.

آیا در قطعه هنرمندان بهشت زهرا (س) قبرهایی هستند که طبقه اول آن‌ها خالی باشد؟
بله هست.

اولویت برای دفن افراد در آن‌ها چیست؟
اولویت خاصی نداریم. طبقات اول تعدادشان خیلی کم است و همان‌طور که قبلا گفتم به‌تازگی سازمان بهشت زهرا (س) در راهروهای بین قبور، تعدادی قبر ایجاد کرده است. متاسفانه در ایامی شاهد بودیم که در یک در فاصله زمانی یک ماهه، تعدادی هنرمند فوت کرده‌اند.

اگر خدای نکرده، این اتفاق دوباره روی دهد، ممکن است مجبور شویم روی قبور دیگر (طبقه دوم) اجازه دفن دهیم. در روالی که ما پیش گرفته‌ایم، پس از آن‌که طبقه دوم هم پر شود، شاید خود خانواده‌هایی که صاحب طبقه اول هستند، پیشنهاد دهند و اعلام آمادگی کنند که فرد دیگری در طبقه فوقانی دفن شود.

آیا تصمیمی مبنی بر مذاکره برای دفن در طبقه دوم با خانواده متوفی‌هایی دارید که پیش از زمان تعهد، در قبرهای یک طبقه دفن شده‌اند؟
برای این موضوع هنوز تصمیمی گرفته نشده است، ولی اگر شرایط خاصی پیش آید، حتما اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.

درباره شرایط دفن افراد در قطعه «نام‌آوران» نیز توضیح دهید.
اگر فردی هنرمند محسوب نشود و شاخص دیگری داشته باشد، در قطعه نام‌آوران دفن می‌شود. به‌عنوان مثال، یک نویسنده که صدها کتاب علمی داشته باشد ممکن است، هنرمند محسوب نشود. هنرمند به کسی گفته می‌شود که در رشته‌های مانند سینمایی، نمایشی، موسیقی، تجسمی، برخی رشته‌های صنایع دستی، حوزه شعر و ... فعال باشد.

ورزشکاران، نخبگان، روزنامه‌نگاران و ... در حوزه هنرمندان محسوب نمی‌شوند. اجازه دفن در قطعه «نام‌آوران» زیر نظر مستقیم شورای شهر است و به معاونت هنری وزارت ارشاد ارتباط پیدا نمی‌کند. البته اگر به ما مراجعه کنند مدارک و سوابق‌شان را برای رییس شورای شهر تهران می‌فرستیم.