صادق زیباکلام/ نطق ترامپ، پیروزی ایران

صادق زیباکلام، استاد دانشگاه تهران در روزنامه شرق نوشت:

سخنرانی ترامپ درمجموع خیلی محتاط‌تر، پخته‌تر و شاید از برخی جهات، عمیق‌تر از آن بود که از او انتظار می‌رفت. بخش‌های زیادی از سخنان او، باز برخلاف انتظار، در تجلیل از ارزش‌هایی که آمريكایی‌ها آنها را از آنِ خود می‌دانند، بود؛ اما بايد به رئيس‌جمهور ایالات متحده یادآور شد بسیاری از ملت‌ها و تمدن‌های دیگر هم به آن ارزش‌ها ارج می‌نهند و آن ارزش‌ها بیش از آنکه آمريكایی باشند، در حقیقت جهانی هستند.

میهن‌پرستی، دموکراسی، آزادی، کمک به دیگران و سایر ارزش‌هایی که ترامپ به عنوان ارزش‌های آمريكایی به آنها اشاره داشت، ارزش‌هایی هستند که می‌توان پرسید که کدام ملت و کدام فرهنگ به آنها ارج نمی‌نهد؟ اما شاید برای ما ایرانیان، مهم‌ترین بخش از سخنان او در مجمع عمومی سازمان ملل، موضوع ایران و به‌ویژه برجام بود. درواقع سخنی به گزاف نرفته، اگر گفته شود میلیون‌ها ایرانی روز گذشته ساعت شش به وقت تهران، تلاش می‌کردند هرطورشده سخنان ترامپ را رصد کنند؛ چون بسیاری احساس می‌کردند او می‌خواهد حملاتی جدی را متوجه ایران کرده و شاید اعلام کند آمريكا از برجام خارج می‌شود.

واقع مطلب آن است که او نتوانست مطالب زیادی درباره ایران بگوید؛ یا درست‌تر گفته باشیم، بنای گفتن نداشت. آنچه گفت، در حقیقت تکرار همان مطالبی بود که در هشت ماه گذشته همه ما بارها و بارها آنها را شنیده‌ایم...

«ایران از تروریسم حمایت می‌کند»، «ایران ثبات منطقه را برهم زده»، «در ایران دموکراسی وجود ندارد» و بالاخره درباره برجام همان ترجیع‌بند همیشگی خود را تکرار کرد: «برجام بدترین توافق برای آمريكا بوده است». نیاز چندانی به پاسخ‌گویی مبسوط به سخنان او نمی‌رود. به عنوان مثال، حزب‌الله که ترامپ از آن به عنوان گروه تروریستی یاد کرد، بخشی از ساختار قدرت و جامعه لبنان است یا حماس هم بخشی از واقعیت فلسطین و جامعه فلسطینی‌هاست.

با هیچ متر و معیار و تعریفی از تروریسم، نمی‌توان نه حزب‌الله و نه حماس را گروه تروریستی خواند. عربستان، آمريكا و اسرائیل، البته مختارند هرچه دوست دارند، درباره حمایت ایران از حماس، حزب‌الله یا حوثی‌ها فکر کنند؛ اما جامعه جهانی و عرف بین‌الملل، آن حمایت را حمایت ایران از تروریسم تعریف نمی‌کند؛ همچنان که همان عرف بین‌الملل، حمایت عربستان را از رژیم بحرین یا متحدانش در یمن، حمایت عربستان از تروریسم تعریف نمی‌کند. همه کشورها به آنچه از متحدان و هم‌پیمانان خود تلقی می‌کنند، حمایت و کمک می‌کنند؛ ازجمله خود ایالات متحده یا رژیم اسرائیل و عربستان.

درباره برجام، بسیاری از ایرانیان با نگرانی منتظر بودند تا ببینند ترامپ سخن جدید و سیاست تازه‌ای را درباره آن اعلام می‌کند یا نه؟ آیا ممکن است بگوید آمريكا یک‌جانبه از برجام خارج خواهد شد؟ از این بابت هم رئيس‌جمهور ایالات متحده هیچ سخن تازه‌ای نگفت. او همان مطالب قبلی را تکرار کرد. عصبانیت، نارضایتی و مخالفت با برجام را یک بار دیگر و با لحنی تلخ‌تر تکرار کرد و از شرمگین‌بودن خود سخن گفت؛ اما نتوانست هیچ راهکار جدیدی ارائه دهد. رفتار ایران در دو سالی که از برجام می‌گذرد، به گونه‌ای بود که عملا هیچ بهانه و مستمسکی به دست آمريكایی‌ها نداده است.

گزارش‌های آژانس به‌صراحت اعلام کرده ایران به تعهدات خود در چارچوب برجام پایبند بوده است. اینکه آمريكایی‌ها هم متقابلا به تعهداتشان پایبند بوده‌اند یا نه، سخن دیگری است؛ اما ایران از این بابت کارنامه‌ای بی‌نقص داشته است. بنابراین منهای آمريكا، کشورهای بزرگ اروپایی و قدرت‌های دیگری مانند کانادا، استرالیا، ژاپن یا هند به همراه مؤسسات بین‌المللی، با وجود تمایل‌نداشتن آمريكا، با ایران مناسبات تجاری و اقتصادی کم‌وبیش مطلوبی برقرار کرده‌اند.

در یک کلام، رفتار ایران در چارچوب برجام به گونه‌ای بوده که آمريكا یا دست‌کم دولت جدید آن را در تنگنا و بلاتکلیفی قرار داده است. درواقع نطق ترامپ را از جهاتی می‌توان پیروزی ایران دانست. از بابت دیگر هم می‌توان به پیروزی ایران اشاره کرد و آن هم حضور رئیس‌جمهورمان بود در تمام مدتی که ترامپ مشغول سخنرانی بود. هیچ‌یک از رؤسای کشورهای دیگری که می‌دانستند با حمله در صحن سازمان مواجه خواهند شد، در صحن علنی حضور نداشتند.

بسیاری از آنها حتی زحمت رفتن به نیویورک را هم به خود نداده بودند یا نتوانسته بودند از کشورهایشان خارج شوند؛ اما جالب است رئيس‌جمهور ایران که به‌تازگی رأی ٢٤ میلیون ایرانی را کسب کرده است، با وجود اینکه می‌دانست ترامپ چه خواهد گفت، در سازمان ملل حضور پیدا کرد. این را به‌خاطر اینکه ایرانی هستیم، نمی‌نویسم؛ اما واقعیت امر آن است که آن حرکت، صرف‌نظر از اینکه هدف و نیت دکتر روحانی چه بود، به دنیا نشان داد که دست‌کم از منظر سیاست خارجی، ایران پای سیاستی که اعمال می‌کند، سربلند ایستاده است.