سود کولبرها در چنبره مافیا

«دَوال‌پا» موجودی افسانه‌ای در داستان‌های کهن فارسی است. موجودی که قادر نیست راه برود اما با فریب انسان‌های ساده‌دل، بر دوش آنها سوار می‌شود و بعد با پیچاندن پاهای تسمه‌مانندش دور طعمه‌اش تا پایان عمر سوار او خواهد ماند. اگرچه دَوال‌پا یک موجود خیالی‌ست اما به نظر می‌رسد دوال‌پای مافیای واردات مرزی که بر گُرده کولبران مرزنشین نشسته، واقعی و سرزنده به کسب سودهای کلان مشغول است.

موضوع به روابط افراد خاصی بازمی‌گردد که با برخی دستگاه‌ها ارتباط دارند و از این ارتباط خاص می‌توانند مجوز واردات کولبری بگیرند. این ارتباط به گفته جلال محمودزاده، نماینده مردم مهاباد، به مافیایی بدل شده که تمام سود این مجوزها را به جیب می‌زنند و سهم محدودی از آن را به کولبرها می‌دهند.

٢٤٠‌ هزار کولبر با دلالان کلنجار می‌روند
کولبری اگرچه پدیده تازه‌ای در اقتصاد ایران نیست اما روز‌به‌روز ابعاد تازه‌ای به خود می‌گیرد. وجود بیش از ٤٠ هزار کولبر در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه که هر روز از سر ناچاری و با قبول خطرات جدی و در شرایط بد آب‌وهوایی بارهایی بسیار سنگین را از مبادی صادراتی عراق به داخل کشور حمل می‌کنند، همواره نگرانی‌های متعددی را درباره وضعیت معیشتی این افراد و سرنوشتشان به‌همراه داشته است.

حوادث گوناگونی که در سال‌های گذشته برای کولبران رخ داده است نیز باعث توجه جدی افکار عمومی به وضعیت این افراد شده چنان‌که شاهد هستیم در مدت ١٠ سال کلمه‌‌ای که برای اشاره به این شغل استفاده می‌شود، از قاچاقچی به قاچاق‌بر و نهایتا کولبر تغییر کرده است.

نگرانی افکار عمومی از وضعیت کولبران و تعداد بسیار زیاد آنان در این مناطق نیز سبب شده سخت‌گیری‌هایی که سال‌ها درباره فعالیت این افراد در مرز وجود داشت به‌شدت تلطیف شود و تلاش‌هایی برای ساماندهی آنان صورت گیرد. تلاش‌هایی که البته فرصت را برای سوءاستفاده سودجویان به صورت سیستماتیک فراهم کرده است.

«رحمت»، یکی از کولبرانی است که ١٠ سال به کولبری مشغول بوده و تنها منبع درآمدش از همین راه است. او که در ازای حمل هر ٨٠ کیلوگرم بار از عراق به بازارچه مرزی در تمرچین ١٥٠‌ هزار تومان دریافت می‌کند از روزهایی می‌گوید که تا ٢٥٠ کیلوگرم بار را نیز در این مسیر حمل کرده است. او و بیش از پنج‌ هزار کولبر دیگر در پیرانشهر، هفته‌ای چند روز در پاسگاه مرزی جمع می‌شوند تا از سوی دلالان به آن سوی مرزها هدایت شوند.

دلالانی که خود مجوز واردات کولبری را از افراد دیگری که صاحبان بار خوانده می‌شوند، دریافت کرده‌اند تا در ازای دریافت پنج تا ١٠‌ هزار تومان برای هر کیلو بار، حمل آن را مدیریت کنند. صاحبان باری که درواقع به‌خاطر تسلطشان بر قوانین یا ارتباط خوبی که با دستگاه‌های مسئول دارند مجوز واردات را دریافت می‌کنند و بدون اینکه متقبل زحمتی شوند‌ میلیاردها تومان درآمد حاصل از این تجارت را به جیب می‌زنند.

یک حساب سرانگشتی بین حق‌الزحمه کولبری و درآمد واسطه‌ها و سود صاحبان بار به‌خوبی نشان می‌دهد چرخه وارداتی که به اسم کولبری در جریان است از کولبران تنها به‌عنوان باربر و سپر اجتماعی خود استفاده می‌کند و سودهای حاصل از آن در جایی غیر از مرز تقسیم می‌شود.

روستاهایی که نوبتی کولبری می‌کنند
نعمت، کولبر جوانی که در مرز مریوان به کولبری مشغول است یکی از‌ هزاران جوان منطقه است که خرج خود و خانواده‌اش را از کولبری تأمین می‌کند. در این منطقه ساکنان بیش از ٣٠ روستا به صورت نوبتی به کولبری مشغول‌اند و هر روز طبق برنامه‌ای که از قبل از سوی مرزبانی مشخص شده برای واردات کالا به آن سوی مرزها می‌روند.

نعمت از کاهش وزن بارهای کولبران در ماه‌های گذشته خبر می‌دهد و امیدوار است در آینده بتواند شامل بیمه تأمین اجتماعی بشود. مسئله بیمه تأمین اجتماعی کولبران یکی از مسائلی است که در یک سال گذشته مورد تأکید فعالان مدنی قرار گرفته است.

کولبران اگر خوش‌شانس باشند و هنگام حمل بارها دچار حادثه نشوند مطمئنا پس از مدتی به علت حمل بارهایی بسیار سنگین دچار مشکلات جسمی می‌شوند. تعداد بسیار زیادی از کولبران در مناطق مرزی پس از چند سال کولبری به علت ضایعات مختلف نخاعی، آسیب‌های ستون فقرات، شکستگی‌های متعدد دست و پا و سرمازدگی عملا از کارافتاده می‌شوند و اغلب نیز تحت پوشش هیچ بیمه‌ای قرار ندارند. صالح، کولبر سردشتی، یکی از این کولبران است که در اسفندماه سال گذشته در درگیری مرزی زخمی شد و حالا خانه‌نشین است.

او که چهار فرزند دارد از هزینه‌های بسیار بالای درمان خود می‌گوید و آثار زخمی که به علت عدم تمکن مالی هنوز در پایش جا خوش کرده‌اند. مافیای واردات مرزی اما از خانه‌نشینی نعمت و نعمت‌ها نگران نخواهد بود. چیزی که زیاد است کولبر است و بار وارداتی زمین نخواهد ماند. مافیایی که به نقل از محمودزاده، نماینده مهاباد در مجلس شورای اسلامی، بسیار قدرتمند است.

تعاونی‌های کولبری در زمهریر تصمیم‌گیری
تعدادی از کارشناسان، تشکیل تعاونی‌های کولبری را تنها راه‌حل بازگرداندن سود واقعی کولبری به جیب کولبران می‌دانند. راهی که البته اماواگرهایی دارد. در شرایطی که برخی نمایندگان از کارشکنی‌های عناصر سودجو در ایجاد تعاونی کولبران خبر می‌دهند، معاون تعاون وزیر کار در گفت‌وگو با «شرق» عدم وجود تعریف مشخص از این شغل را علت اصلی مقاومت در برابر تشکیل تعاونی‌های کولبری می‌داند.

از طرفی خود کولبران در برخی مناطق با جمع‌آوری‌ هزاران امضا خواستار تشکیل تعاونی هستند تا خود به تجارت اجناسی که حمل می‌کنند، بپردازند. در این بین مطمئنا افرادی که درحال‌حاضر مجوز واردات‌ هزاران تُن انواع کالا را دریافت کرده و حمل آن را به کولبران می‌سپارند از مخالفان جدی تشکیل تعاونی‌های کولبری هستند.

از طرفی فشار اقتصادی و درآمد بسیار پایین کولبران باعث شده اکثر آنها در روزهایی که نوبت کولبری ندارند از مسیرهای غیرمجاز اقدام به جابه‌جایی اجناس کنند که باعث می‌شود رقم واقعی واردات اجناس به شیوه کولبری بسیار بیشتر از میزان رسمی آن باشد.

این بی‌نظمی در مبادی وارداتی، حوادث و درگیری‌های متعدد مرزی و خردشدن تدریجی جان و روان کولبران زیر بار مشکلاتشان نیز تنها با سخنرانی و نشست‌های هم‌اندیشی حل نخواهد نشد و نیازمند اقداماتی جدی است. اقداماتی که هم دست دلالان را از سفره کولبران کوتاه کند و هم سروسامانی به زندگی صدها‌ هزار ایرانی ساکن در استان‌های مرزی بدهد.