نوید اصلاح مدیریت آب

امین سارنگ-عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران | نزدیک‌شدن به زمان تعیین سرنوشت مهم‌ترین دستگاه متولی حوزه آب کشور، فرصت مغتنمی را برای توجه جدی به گفتمان‌های حاکم بر سیستم مدیریت منابع به وجود آورده است. برخی از متخصصان این حوزه بر لزوم وفادارماندن متصدی بعدی وزارت نیرو به رویکرد وزرای پیشین، با استدلال اهمیت واقع‌گرایی، خودکفایی و رشد اقتصادی تأکید می‌کنند.

برخی دیگر، با نمایش چهره‌ای خشک از کشور، پیش‌بینی وقوع مناقشات شدید، جنگ آب، آسیب‌های اجتماعی، ازبین‌رفتن تمدن و بسیاری از موارد دیگر، بر طبل محدودیت کشاورزی می‌کوبند. ذکر مصادیقی مانند نگاه سازه‌ای در مقابل رویکرد غیرسازه‌ای و رشد اقتصادی در مقابل حفاظت از محیط زیست، تنوع دیدگاه‌های موجود در این حوزه را به‌خوبی به تصویر می‌کشد.

آنچه مشخص است؛ در وضعیت کنونی، مجالی برای سعی و خطا باقی نمانده و لازم است تصمیمی شجاعانه بر مبنای منطق مستحکم علمی و تجربیات موفق مدیریتی برای سکان‌داری این وزارتخانه اتخاذ شود. انتشار برنامه پیشنهادی دکتر رضا اردکانیان نکات مهمی را از ابعاد مدیریتی مغفول‌مانده در حوزه آب نمایان کرد.

جامع‌نگری، پیوستگی و نگاه متفاوت این برنامه به مسائل این حوزه، به‌روشنی تمایل سیستم مدیریتی کشور به ایجاد تغییر را نشان می‌دهد. سخن آغازین این برنامه بر مبنای گفتمانی منصفانه و منتقدانه و گزاره‌هایی از جنس مدیریت یکپارچه فنی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مسائل آب شکل گرفته است که می‌تواند نویدبخش اصلاح ساختار درونی و بیرونی مدیریت منابع آب کشور باشد.

شاکله برنامه بر چهار محور کلیدی مدیریت مسائل آب و پساب، انرژی، منابع انسانی و منابع مالی با بیان چالش‌ها، راهبرد‌ها و برنامه‌ها بنا شده است و به‌روشنی فضای حاکم بر اندیشه مؤلف را توصیف می‌کند. سازگاری برنامه با اهداف برنامه ششم توسعه و اسناد بالادستی، توجه به ظرفیت اکولوژیکی، آمایش سرزمین و توانمندسازی نیروی انسانی، تأکید بر نهراسیدن از بیان کاستی‌ها و شفافیت در بررسی سیاست‌ها و تصمیمات، لزوم عملکرد فراجناحی و اجماع در مدیریت آب، باور به نقش اساسی و مشارکت ذی‌نفعان محلی در فرایندهای تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری و درنهایت، همخوانی برنامه با شخصیت تخصصی و حرفه‌ای مؤلف، از نقاط قوت و مهم این برنامه به شمار می‌رود.

اگرچه با نگاهی تاریخی به سوابق و برنامه‌های وزرای پیشین، می‌توان اذعان کرد که رویکرد ارائه‌شده از جامعیت نسبی قابل قبولی برخوردار است؛ اما همچنان جای خالی موارد مهمی در برنامه احساس می‌شود. توجه جدی به مسائل مربوط به مدیریت کیفی آب، در کنار برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌های مدیریتی کمی، لازمه دستیابی به توسعه پایدار است و این امر، جز با اراده جمعی و مشارکت اجتماعی تمامی ذی‌نفعان به دست نمی‌آید.

ثبت و انجام پایش‌های مطمئن، ایجاد پایگاه منسجم داده و امکان دسترسی مناسب جامعه به اطلاعات موردنیاز بستر مناسبی را برای ورود پژوهشگران به حوزه‌های چالش برانگیز منابع فراهم می‌کند و می‌تواند به شناخت صحیح و طراحی کارآمد سیاست‌ها کمک شایانی کند.

توجه به ایجاد نظام تنظیم مقررات آب می‌تواند راه‌حل مناسبی برای بازکردن کلاف سردرگم مغایرت‌های قانونی، تنقیح قوانین و نیازسنجی حقوقی بخش آب باشد. نگاه فرابخشی و حفظ و گسترش ارتباط وزارت نیرو با جامعه دانشگاهی و نهادهای آموزشی و اجتماعی، تسهیل‌کننده ایجاد گفتمان اجتماعی آب خواهد شد.

بروز این فرصت، موجب ارتقای سطح آگاهی‌های عمومی شده و به صورت تدریجی به تغییر در نگرش، رفتار و عادات آحاد جامعه می‌انجامد.

در پایان، این‌گونه می‌توان استنباط کرد که برنامه ارائه‌شده با رویکردی امیدوارانه، منطقی و به‌دور از شعارزدگی بر اساس واقعیت‌ها، نیاز‌ها و سرمایه‌های کشور تدوین شده و به دنبال بسترسازی مناسب برای بنای وزارتخانه‌ای پویا و انعطاف‌پذیر در بخش مدیریت آب و انرژی با تکیه بر توان جامعه علمی، پتانسیل مشارکت‌های اجتماعی و جذب سرمایه داخلی و خارجی است.