تهرانِ غیرقابل زندگی

عدد روزهای آلوده تهران در دوهفته گذشته به ١٣ رسید و هیچ بارشی دود را از پایتخت‌نشینان دور نکرد. شهردار جدید در بدو ورود از برنامه‌هایش برای کاهش آلودگی هوا در روزهای سرد پاییز و زمستان گفته بود اما چنین نشد. اکنون پس از پشت‌سرگذاشتن سیزدهمین روز آلوده که آمار مراجعه بیماران قلبی و تنفسی به اورژانس را بالا برده، خبر داده‌اند که افزایش غلظت آلاینده‌ها و کاهش کیفیت هوا باز هم ادامه دارد.

در چله پاییز که انتظار می‌رفت بارش‌های فصلی کمی از آلودگی بکاهد، بارش نجات‌بخشی اتفاق نیفتاد و پنجشنبه گذشته آلودگی هوا رکورد زد. آلودگی دوهفته را هم رد کرده و دیروز که هوا برای گروه‌های حساس، ناسالم بود، اداره محیط‌زیست استان هشدار داد که تهرانی‌ها در فضای باز فعالیت طولانی‌مدت نکنند. درحالی‌ که وزارتخانه‌های نفت و نیرو و سازمان محیط‌زیست و شهرداری هرکدام برای آلودگی هوا قولی داده‌اند و برنامه‌ای ریخته‌اند، هوای دودآلود عرصه را برای زندگی تنگ کرده است؛ چنان‌که استاندار بگوید: «با این وضع شاخص‌های آلایندگی، تهران قابل زندگی نیست.»

آلودگی هفته گذشته طبق اعلام معاون پایش و نظارت محیط‌زیست استان تهران، غباری بوده که از عراق به استان خوزستان رفته و درنهایت تا تهران هم پیش آمده است. اکنون اما بارش در مرز آغاز شده و از شدت غبار کاسته و حالا که غبارهای عربی نیستند، علت اصلی آلودگی هوا در دو روز گذشته وجود ذرات معلق کمتر از ٢,٥میکرون اعلام شده است.

١٣روز آلودگی هوای تهران فقط به اطلاعیه و هشدار گذشته و هیچ‌یک از جلسات مسئولان به تعطیلی مدارس نکشیده است. مثل دیروز که مرکز پایش آلودگی هوای اداره ‌کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران با انتشار اطلاعیه‌ای نسبت به انباشت آلاینده‌های هوا در روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه هشدار داد.

در اطلاعیه مرکز پایش آلودگی هوا، براساس اطلاعات دریافت‌شده از ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوای شهر تهران، شاخص ذرات معلق با قطر کمتر از ٢,٥ میکرون فراتر از حد مجاز اعلام شد: ١١٥؛ رقمی که بیانگر شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس است. اداره محیط‌زیست استان با تکیه بر اطلاعات سازمان هواشناسی و سکون نسبی هوا و وارونگی دما پیش‌بینی کرد شرایط برای انباشت آلاینده‌ها در روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه هم فراهم باشد. به همین دلیل توصیه کرد که افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و ریوی، کودکان و سالمندان از تردد غیرضروری در فضای باز خودداری کنند و سایر افراد هم فعالیت‌های طولانی‌مدت را در فضای باز کاهش دهند و از انجام فعالیت‌های ورزشی خودداری کنند.

به ‌گفته محمد رستگاری، معاون پایش و نظارت محیط‌زیست استان تهران درحالی ‌که در روزهای گذشته ورود گردوغبار از شهرهای مرزی به مرکز کشور باعث افزایش غلظت آلاینده‌ها و کاهش کیفیت هوا شده بود اما در روز‌های گذشته (شنبه و یکشنبه) علت اصلی آلودگی هوا وجود ذرات معلق کمتر از ٢,٥ میکرون بوده است.

دیروز شاد‌آباد در منطقه ١٨ تهران با شاخص ١٤٠ آلوده‌ترین و اتوبان شهید محلاتی در منطقه ١٤ با شاخص ٧٤ سالم‌ترین نقاط استان تهران بود.

تهران با این وضع قابل زندگی نیست

به دنبال تداوم آلودگی هوا در پایتخت جلسه کارگروه هماهنگی شرایط ویژه آلودگی هوا در استان تهران برگزار شد. در این جلسه بود که محمدحسین مقیمی، استاندار تهران واکنش متفاوتی نشان داد. او با بیان این‌که با این وضع شاخص‌های آلایندگی، تهران قابل زندگی نیست، گفت: «لازم است بر مبنای مطالعات، روش‌های علمی برای کاهش آلودگی هوای تهران اتخاذ شود.» اینطور که او توضیح داد، هدف از برگزاری جلسات کارگروه، وضع آلودگی هوای استان تهران است و قرار است تا زمانی که شاخص‌های موردنظر در هوای پایتخت مشاهده نشود، هر هفته جلسات کارگروه در سطح مدیران استان برگزار شود.

در این جلسه که بسیاری از مسئولان شهری و استانی حضور داشتند، استاندار بیش از همه ارایه دلیل و منابع اصلی آلوده‌کننده هوای استان تهران را مهم دانست و گفت: «لازم است مطالعاتی جامع و علمی با محوریت اداره محیط‌زیست برای آلودگی هوای استان انجام شود. منابع آلاینده هوا در استان تهران باید به شکل دقیق و کارشناسی با تعیین سهم میزان آلایندگی مشخص شوند تا در جهت سالم‌سازی آنها اقدام شود.»

به گفته او، آلودگی تهران فقط اختصاص به شهر تهران ندارد و بعضی از منابع آلاینده متعلق به اطراف تهران است و نباید از فعالیت‌هایی همچون معادن شن و ماسه، پسماندسوزی، فلزات و آتش‌زدن مزارع که در تولید آلایندگی تأثیر دارند، غافل شد.

استاندار تهران با اشاره به این‌که عوارضی در بخش‌های مختلف دریافت می‌شود، باید در راستای سالم‌سازی هوا به کار برود، گفت: «اگر اقدامی نمی‌توانیم انجام دهیم، باید حداقل مقابل فعالیت‌های آلاینده‌سازی که زندگی مردم را مختل کرده است، بگیریم.»

مقیمی، بررسی اسناد بالادستی درخصوص کنترل آلودگی هوای تهران را ضروری دانست: «دستورالعمل دولت در سال‌های ٩٣ و ٩٥ و قانون هوای پاک باید مورد بررسی قرار بگیرد و سهم وظایف هر دستگاه استانی مشخص و اقدامات مبتنی بر وظایف دستگاه‌ها درخصوص کنترل و کاهش آلودگی هوا بررسی شود.»

او با بیان این‌که لازم است در حوزه افزایش حمل‌ونقل عمومی سرمایه‌گذاری شود؛ برگزاری جلسات کارگروه بررسی آلودگی هوای استان، بازنگری مطالعات محیط‌زیستی، نظارت فرمانداران بر پسماندسوزی و وضع بازیافت فلزات، سوزاندن مزارع با نظارت جهاد کشاورزی و بررسی عملکرد دستگاه‌ها در مورد اسناد بالادستی را ازجمله مصوبات این جلسه ذکر کرد.

بنابر سخنانی که در این جلسه بیان شد، استاندار درخواست کرد که تصمیم‌گیری در مورد منابع آلاینده شهرهای اطراف استان که در آلودگی هوای استان تهران موثر هستند، ازجمله کویر و وضع ریزگردها باید در دستور کار قرار بگیرد.

مقیمی با تأکید بر این‌که گسترش حمل‌ونقل ریلی که به ‌وسیله آن شهرستان‌های استان به تهران مرتبط شوند، در کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی و آلودگی هوا موثر است، گفت: «نقش منابع طبیعی در کاشت درختان در اطراف معادن و به ‌منظور جلوگیری از ورود ریزگردها اهمیت دارد.»

فقط مردم مقصر نیستند

موضوع دیگری که حرف آن به میان آمد، نقش مردم بود؛ مسأله‌ای که به استفاده گروه‌های مختلف جامعه از خودروهای تک‌سرنشین گره می‌خورد. این میان کیومرث کلانتری مدیرکل محیط‌زیست استان تهران گفت: «مردم تنها گروهی هستند که در ایجاد آلودگی هوای تهران مقصر نیستند.»

او سهم خودروها در آلودگی هوای تهران را بیش از ٨٠‌درصد اعلام کرد و ادامه داد: «در سازمان محیط ‌زیست مطالعاتی ١٠٠روزه درحال انجام است که تا آذرماه برنامه جامع کنترل کیفی هوای تهران ارایه می‌شود.»

بر اساس گزارش ارایه‌شده در این جلسه از سوی مسئول کنترل کیفیت هوا در شهرداری تهران مهمترین معضل آلودگی هوای تهران ذرات معلق با قطر کمتر از ٢,٥ میکرون عنوان شد.

به گفته کلانتری، پیک آلاینده‌های تهران در ساعت ٢٤ است که ناشی از اتمام طرح ترافیک بعد از ساعت ١٩ و ورود کامیون‌ها از ساعت ٢٢ به سطح شهر است.

سهم پسماندسوزی در آلودگی

از سوی دیگر، براساس گزارش ارایه‌شده پسماندسوزی در جنوب تهران سهم زیادی در آلودگی دارد و همچنین براساس پژوهشی که در دانشگاه صنعتی شریف انجام‌ شده است، میزان آلایندگی موتورسیکلت‌ها در تهران به‌اندازه‌ای است که یک موتور سالم کاربراتوری پنج برابر یک خودرو انژکتوری آلودگی ایجاد می‌کند.

راه حل فرماندار تهران: تصفیه‌کننده‌های هوا

عیسی فرهادی، فرماندار تهران هم از مسئولان حاضر در این جلسه بود که از راه حل تازه‌ای حرف زد؛ تصفیه‌کننده‌های هوا.

او با بیان این‌که سه‌میلیون دستگاه موتورسیکلت در شهر تهران و بیش از ٤,٥‌میلیون در استان تهران وجود دارد، گفت: «تصفیه‌کننده‌های هوا که در برخی کشورهای پیشرفته نیز به کار می‌رود، می‌تواند در برخی از نقاط تهران به کار گرفته شود که در پاکسازی هوا از آلاینده‌ها موثر است.»

مهماندار، رئیس پلیس راهور تهران هم در این جلسه گفت: «برخورد با خودروهای دودزا و فاقد معاینه فنی از مهرماه آغاز شده است و تاکنون ٣‌هزار و ١٧٧ دستگاه خودرو به دلیل دودزا بودن پلاک تعمیری گرفته‌اند.»

به گفته او، در هفت ماه نخست امسال، دو‌میلیون و ٥٠٠‌هزار دستگاه خودرو جریمه ‌شده‌اند و ١٠٠‌هزار برگ جریمه به شکل اعمال قانون دستی داده ‌شده است.

مهماندار همچنین گفت که این میزان استفاده از خودروهای شخصی تک‌سرنشین در تهران بسیار زیاد است و در ایجاد آلودگی هوا تأثیر چشمگیر دارد.

فعالیت کانون‌های داخلی غبار تهران

درحالی که بحث آلودگی داغ شده، اما این‌طور که محمد رستگاری، معاون نظارت و پایش محیط‌ زیست استان تهران اعلام کرده، غلظت آلاینده‌ها در چند‌سال اخیر در استان تهران رو به کاهش بوده است، مگر در مواردی که آلاینده‌های هوای این استان بر اثر پارامترهای هواشناسی و جوی در یک مقطع زمانی کوتاه مانند چند روز اخیر تهران افزایش پیدا کرده باشد.

او در این‌باره گفت: «علت آلودگی هوای تهران در روزهای اخیر گرد و غبار بود. بخشی از این گرد و غبار از عراق وارد کشور شده بود و بخشی دیگر به سبب وزش باد شدیدی که در داخل کشور داشتیم از مناطق مرکزی ایران مثل استان مرکزی وارد تهران شده بود.»

رستگاری همچنین با اشاره به این‌که منشأ اصلی گرد و غبار اخیر تهران، خارجی بود، ادامه داد: «در استان تهران مراکزی وجود دارد که می‌تواند به‌عنوان کانون‌های گرد و غبار در نظر گرفته شود. ازجمله کانون‌های گرد و غبار داخلی، فعالیت‌های عمرانی است که برخی از مناطق استان تهران را به کانون گرد و غبار تبدیل کرده‌ است و یکی از عوامل ایجاد گرد و غبار در این استان است.»

به گفته او، مناطق شرقی و جنوب غربی استان تهران همچنین اراضی اطراف فرودگاه امام خمینی(ره) ازجمله کانون‌های گرد و غبار در استان تهران هستند. همچنین فعالیت‌های معدنی در آلودگی هوای این استان تأثیر دارد، چرا که سطح پوشش گیاهی خاک را از بین می‌برد.

فعالیت‌های معدنی و صنعتی تهران تعطیل نمی‌شود

از نگاه معاون نظارت و پایش اداره حفاظت محیط‌ زیست استان تهران هر فعالیت عمرانی که در استان تهران انجام می‌شود، خود یک کانون گرد و غبار است، حتی ساختمان‌سازی می‌تواند منشأ گرد و غبار در این استان باشد. با این‌حال «نمی‌توان فعالیت‌های عمرانی و معدنی را در این استان تعطیل کرد، چرا که ساخت‌وساز بخشی از فعالیت‌ اقتصادی شهرهاست».

از سوی دیگر، اگرچه فعالیت‌های معدنی برای مثال در شهرری یکی از اصلی‌ترین عوامل آلودگی است، اما رستگاری در این‌باره گفت: «اگر فعالیت معادن در استان تهران را ممنوع کنیم برای انجام فعالیت‌های عمرانی مجبور هستیم که مصالح را از مناطق دورتر به این استان وارد کنیم که حمل‌ونقل این مصالح خود باعث آلودگی هوا می‌شود.»

او همچنین با تأکید بر این‌که فعالیت‌های معدنی و عمرانی باید مطابق با استانداردهای زیست‌محیطی باشد، از تمهیداتی گفت که در جلسه کمیته هماهنگی شرایط ویژه آلودگی هوا اندیشیده می‌شود تا عوامل آلاینده بر افزایش میزان آلودگی اثر نداشته باشد.

کاهش ۲۰‌درصدی روزهای آلوده در تهران

معاون نظارت و پایش اداره حفاظت محیط‌ زیست استان تهران همچنین گفته است که اندازه‌گیری‌ها و بررسی‌ها نشان می‌دهد که غلظت آلاینده‌ها هر ‌سال نسبت به ‌سال قبل کاهش پیدا کرده است، به‌طوری ‌که در سال‌های گذشته ۴۴‌درصد از ‌سال هوای آلوده تنفس می‌کردیم، درحالی‌که این میزان در ‌سال ۹۵ به ۲۴‌درصد رسید. این مسأله نشان می‌دهد اقداماتی که برای کاهش آلودگی هوا در تهران انجام شده اثرگذار بوده است.

همچنین به نظر می‌آید قول وزیر نفت عملی شده است. چنان‌که به گفته رستگاری، تمام نیروگاه‌های استان تهران درحال حاضر صددرصد از گاز طبیعی استفاده می‌کنند: «تأکید همه دستگاه‌ها به‌ویژه استانداری تهران این است که این کار ادامه داشته باشد و محیط‌ زیست نیز به‌طور جدی پیگیر این موضوع است.»

حل مشکل با افزایش قیمت بنزین و پارکینگ و عوارض

مسأله آلودگی و سلامت مردم باعث شد ایرج حریرچی، سخنگوی وزارت بهداشت هم در این‌باره سخن بگوید. او با بیان این‌که حل مشکل آلودگی هوا نیازمند عزمی ملی است تا به‌صورت ریشه‌ای حل شود، از نقش وزارت بهداشت گفت: «نقش وزارت بهداشت در این زمینه آگاهی‌رسانی، مذاکره با مردم و دولت و پایش است.»

با این سخنان حریرچی که در نشست خبری روز گذشته بیان شد، او موضوع قیمت بنزین و پارکینگ و عوارض را پیش کشید: «درحال حاضر قیمت بنزین در ایران ۱.۲ تا ۱.۸ کشورهای دیگر است. همچنین هزینه پارکینگ در ایران بسیار پایین است. بسیاری از کشورها موضوع آلودگی هوا را به وسیله قیمت بنزین و عوارض و هزینه پارکینگ کنترل کرده‌اند. این در حالی است که آمار خودرو نسبت به جمعیت در ایران همچنان رو به افزایش است.»

او ریزگردها را مشکل ۱۰ ساله کشور معرفی کرد و ادامه داد: «آنچه خطرناک است ذرات ۲,٥ میکرون و پایین‌تر است. بسیاری از آلاینده‌ها مانند بنزن، سرب و ... در بیشتر استان‌های کشور کنترل شده‌ است، اما ذرات معلق که منشأ داخل، مجاور، اقلیمی داخل و خارج از کشور دارند در چند‌سال گذشته باعث ایجاد مشکلاتی شد.» اعلام خطرناک بودن این مسأله درحالی است که در دو روز گذشته دلیل آلودگی تهران، دقیقا همین ذرات کمتر از ٢.٥ میکرون بوده است.

حریرچی همچنین گفت: «آلودگی هوا از عوامل مهم خطر در دنیاست. رویکرد دولت در این زمینه شامل سیاست خارجی، تعامل با کشورهای دیگر، توسعه کشاورزی و جنگل‌ها و ... است اما بخش دیگر آن وظیفه مردم است. درحال حاضر در شهرهای بزرگ بی‌محابا به جمعیت خودروها و موتورسیکلت اضافه می‌شود حتی درجه حرارت منازل نسبت به استانداردهای جهانی بالاتر است.»