پاییز بی‌پاییز
برای صدور حکم کلی درباره وضعیت بارشی و اینکه آیا بارش مناسب داشته‌ایم یا نه باید در پایان سال آبی ببینیم آنچه دریافت کردیم با شرایط طبیعی ما می‌خواند یا خیر، من فکر می‌کنم تا پایان زمستان این عقب‌افتادگی جبران شود؛ اما نکته مستتر این است که توزیع مناسب زمانی نداشته‌ایم و این مشکل در جاهایی که کشت دیم انجام می‌شود مخاطراتی ایجاد کرده است.
کد خبر :
۴۶۷۴۹
بازدید :
۱۶۲۲
دو ماه و ١٣ روز از پاییز گذشته است، اما انگار هیچ خبری از پاییزهای مرسوم نیست. در استان تهران کل بارندگی آبان‌ماه فقط یک میلی‌متر بود، این در حالی است که میانگین بلندمدت بارش در این استان در همین ماه ٢٩ میلی‌متر بوده است.
در استان تهران کل بارش ابتدای مهر تا چهارم آذر، ٧٤ درصد از میانگین بارش بلندمدتش در همین مدت کمتر ثبت شده.
البته مشکل فقط تهران نیست، ١٧ استان دیگر کشور که پرجمعیت‌ترین شهر‌ها و استان‌های کشور هستند، کل بارش آن‌ها از اول مهر تا چهارم آذر بین ٥٠ تا ٩٨ درصد به نسبت میانگین بلندمدت بارش کاهش داشته است.
سایر استان‌ها هم جز اردبیل، هرمزگان، فارس و بوشهر - که دو بارش سیل‌آسا باعث شده است برای دو شهر آخر میزان بارندگی در آن‌ها ٥٢ و ١٧٦ درصد بالاتر از میانگین بلندمدت بارششان بایستاد - وضع مشابهی دارند، سه استان به اندازه معمول شاهد بارندگی بوده اند و ١٠ استان دیگر هم بین ١٢ تا ٤٧ درصد کاهش را ثبت کرده‌اند. همه این‌ها حکایت از آن دارد که غول تغییر اقلیم و خشک‌سالی امسال قوی‌تر و ترسناک‌تر از همیشه در حال بیدارشدن است.
این وضع بی‌باران و نگران‌کننده تا چه زمانی ادامه پیدا می‌کند؟ این سؤال را از شاهرخ فاتح، رئیس مرکز ملی خشک‌سالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی پرسیدم.
او در پاسخ اینطور گفت: «همکاران من پیش از این پیش‌بینی کرده بودند که بارش‌های امسال مانند سال گذشته، با تأخیر شروع می‌شود. تا اینجا شواهد همین را نشان می‌دهد. پیش‌بینی ما این است که وضعیت یک مقدار رو به بهترشدن می‌رود و در یکی، دو ماه آینده شرایط به وضعیت طبیعی نزدیک می‌شود.
البته این را باید گفت که نکته مهم توزیع بارش‌هاست، اما همان‌طور که مشخص است این مدت توزیع متوازنی در دریافت مقادیر بارشی در کشور نداشته‌ایم. در جایی مانند استان بوشهر که به‌صورت معمول در ماه‌های ابتدایی فصل پاییز هیچ بارشی نداشت، امسال بارشی سیل‌آسا رخ داد و حجمی معادل کل بارش سالانه‌اش، بارش دریافت کرد.
آمار‌ها نشان می‌دهد این استان بیشتر از حد طبیعی خودش بارش داشته، اما این باران‌ها متوازن رخ نداده است و حتی بارش سیل‌آسا در مواقعی موجب بروز آسیب و مخاطراتی هم شده است».
فاتح همچنین می‌افزاید: «با‌این‌همه برای صدور حکم کلی درباره وضعیت بارشی و اینکه آیا بارش مناسب داشته‌ایم یا نه باید در پایان سال آبی ببینیم آنچه دریافت کردیم با شرایط طبیعی ما می‌خواند یا خیر، من فکر می‌کنم تا پایان زمستان این عقب‌افتادگی جبران شود؛ اما نکته مستتر این است که توزیع مناسب زمانی نداشته‌ایم و این مشکل در جاهایی که کشت دیم انجام می‌شود مخاطراتی ایجاد کرده است».
رئیس مرکز ملی خشک‌سالی در پاسخ به این سؤال که با تکرار این وضعیت در دو سال پیاپی آیا می‌توان گفت: پاییز در ایران در حال به‌تأخیرافتادن است یا خیر گفت: «به این صراحت نمی‌شود گفت: پاییز عقب رفته است، این نتیجه به مطالعه نیاز دارد.
البته بدیهی است که رفتار اقلیم به تبع تغییرات اقلیمی یک مقدار تغییر کرده، مشاهدات هم اینطور است که وضعیت طبیعی حاکم نیست و میانگین‌ها تغییر کرده اند آنچه در حال رخ‌دادن است هم در پاره‌ای مواقع فراتر از میانگین‌هاست و رکوردشکنی هم شده است؛ برای مثال شاهد بروز «رویدادهای حدی» هستیم، مثل اینکه یک بارش سیل‌آسا یا یک خشک‌سالی شدید در یک جغرافیای خاص، دوره برگشت مشخصی مثلا صدساله داشته است، حالا می‌بینیم این در یک بازه زمانی خیلی کوتاه‌تر رخ می‌دهد، در همین آبان گذشته در نقاط زیادی هم کمینه و هم بیشینه دمای ثبت‌شده تغییر کرده است و آبان‌ماه گرمی را پشت سر گذاشته‌ایم که خارج از نرم معمول بود.
البته در همین ماه جاهایی هم بوده که چند درجه از دمای میانگین خود دماهایی سردتر را تجربه کرده‌اند. این‌ها نشانه افزایش رخ‌دادن رویدادهای حدی است».
پاسخ این کارشناس هواشناسی در پاسخ به این پرسش که آیا بارش باران‌های سیل‌آسا منفعتی برای زیست‌بوم‌های طبیعی یا حل مشکلات منابع آبی کشور دارد یا خیر می‌گوید:
«قطعا منفعت‌هایی از جهت پرشدن سفره‌ها و سیراب‌شدت تالاب‌های خشک‌شده، مرطوب‌شدن خاک و جوشیدن چشمه‌ها و جاری‌شدن رودخانه و... دارد، اما خب منطقی‌تر این بود که توزیع متوازن باشد، چون خیلی از بخش‌ها این فرصت به دردشان نمی‌خورد؛ مثل آسیبی که کشاورز دیم‌کار ما می‌بیند، بارش سیل‌آسا نه‌تن‌ها به درد کشاورز دیم نمی‌خورد، بلکه به کار و زمین او آسیب هم می‌زند».
وضعیت بارندگی در کشور از زمان شروع سال بارشی جدید در حالی است که بر‌اساس آمارهای سازمان هواشناسی تا پایان ١٢ ماه منتهی به پایان مرداد ۹۶ اغلب مناطق و استان‌های کشور شاهد خشک‌سالی خفیف و متوسط بوده‌اند، برای مثال در این بازه یک‌ساله خوزستان، جنوب ایلام، شمال بوشهر، جنوب کهگیلویه و بویراحمد، بخش‌هایی از اصفهان و خراسان شمالی و بخش‌هایی از آذربایجان غربی و شرقی، جنوب غرب خراسان رضوی، یزد، شمال و شرق کرمان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان با خشک‌سالی شدید و حتی در مواردی بسیار شدید مواجه بودند.
در حقیقت مساحت‌های تحت تأثیر خشک‌سالی در یک سال گذشته حکایت از آن دارد که حدود ۸۸ درصد از مساحت کشور با درجات مختلف خشک‌سالی کوتاه‌مدت مواجه هستند که از این میان حدود ۲۶ درصد با خشک‌سالی خفیف، ۲۹ درصد با خشک‌سالی متوسط، ۲۴ درصد با خشک‌سالی شدید و حدود ۹ درصد با خشک‌سالی بسیار شدید مواجه بوده‌اند. در این بازه زمانی یک ساله فقط ۱۰ درصد مساحت کشور در شرایط نرمال قرار داشته است.
از سویی دیگر باید دید بروز پدیده‌های اقلیمی منحصربه‌فرد و غیر عادی یا آنگونه که کارشناسان می‌گویند «رویدادهای حدی»، به چه علت است و بروز آن‌ها در اقلیمی مانند ایران به چه معناست. این نخستین‌بار نیست که فلات ایران شاهد چنین پدیده‌هایی است، در سال‌های اخیر مواردی از بروز سیل‌های سهمگین تابستانه یا ثبت یکی از گرم‌ترین روزهای تاریخ زمین با دمای ٦٧، ٥ درجه سلسیوس در بندر ماهشهر (مرداد ٩٤) را شاهد بوده‌ایم.
به این موارد باید آبان گرم و بی‌باران امسال و کم‌بارشی شدید پاییز را هم اضافه کنیم. اما بروز این پدیده‌ها به چه معناست. پیش از این در گفت‌وگویی با دکتر حسن لشکری، دانشیار دانشکده علوم زمین و استاد اقلیم‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی، همین سؤال را پرسیدم که این بخشی از پاسخ اوست: «این‌ها نشانه‌های تغییر اقلیم است و در آینده بازهم باید منتظر پدیده‌های عجیبی مانند این رویداد‌ها باشیم».
لشکری می‌افزاید: «در تغییر اقلیم ممکن است مناطق خشک، مرطوب یا مناطق مرطوب، خشک شوند؛ اما در پاسخ به این سؤال که چرا این پدیده‌ها اتفاق می‌افتد، باید گفت: به‌دلیل اینکه پدیده‌ای داریم به اسم گردش عمومی جو، همین پدیده روی زمین باعث شده است در بعضی جا‌ها کمربندهای خشک زمین شکل بگیرند، مثل شمال آفریقا و شبه‌جزیره عربستان و حتی روی برخی اقیانوس‌ها، بعضی جا‌ها نیز به نقاط بسیار مرطوب تبدیل شوند.
ولی وقتی اقلیم به‌دلایلی مانند افزایش گازهای گلخانه‌ای یا دیگر دستکاری‌های طبیعت دستخوش تغییر می‌شود و به سمت گرم‌شدن می‌رود، مثلا گازهای گلخانه‌ای به‌صورت مشخص باعث می‌شود بیلان طبیعی انرژی سیاره زمین به هم بخورد، در توضیح این نکته باید گفت: به‌طورطبیعی خورشید روزانه مقداری انرژی به زمین می‌فرستد که به همان اندازه هم باید زمین انرژی پس بدهد، تا این بیلان به‌طور طبیعی صفر شود، اما گازهای گلخانه‌ای مقداری از انرژی گرمایی خورشید را جذب می‌کنند و اجازه نمی‌دهند پس داده شود و برگردد؛ همین هم باعث می‌شود سیاره زمین گرم شود و وقتی سیاره زمین گرم می‌شود، گردش طبیعی جو نیز به‌هم می‌خورد و باعث وقوع پدیده‌های عجیبی می‌شود.».
بخش اول پیش‌بینی کارشناسان سازمان هواشناسی که دو، سه ماه ابتدای فصل سرد امسال با کم بارشی همراه خواهد بود، به حقیقت پیوست و پاییز امسال در بیشتر نقاط گرم و بی‌باران گذشت. باید امیدوار بود پیش‌بینی آن‌ها برای ادامه فصل‌ها هم تحقق پیدا کند. اینکه در ماه‌های پیش‌رو شاهد بارندگی نرمال و به اندازه برای کشور باشیم که اگر اینطور نشود، معلوم نیست آینده ما در طبیعت به چه سرانجامی خواهد رسید!
۰
