بوسه مرگ بر روند صلح

به نظر، رفتار‌ها و اقدامات ضدونقیض دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، تمامی ندارد. در آخرین مورد، با اعلام رسمی او، آمریکا به اولین کشوری بدل می‌شود که بیت‌المقدس (اورشلیم) را به‌عنوان پایتخت رسمی اسرائیل به رسمیت خواهد شناخت؛ شهری که در قلب مناقشه اسرائیلی- فلسطینی قرار دارد.

اسرائیلی‌ها از یک‌سو بیت‌المقدس را پایتخت ابدی و جدایی‌ناپذیر خود می‌دانند. درمقابل فلسطینی‌ها نیز راه‌حل دودولتی را منوط به این می‌دانند که بیت‌المقدس شرقی که اماکن مقدسی مانند مسجدالاقصی را در خود جای داده، به پایتخت دولت فلسطینی بدل شود.

این اقدامی است که به‌خاطر عواقب پیش‌بینی‌نشده و ناگوار آن برای منطقه، رؤسای‌جمهور قبلی ایالات متحده از آن احتراز می‌کردند؛ تا حدی که وزارت خارجه آمریکا در آستانه اعلام رسمی این تصمیم، به تمام سفارتخانه‌های خود در سراسر جهان توصیه کرده تا سطح امنیتی خود را افزایش دهند.

همچنین از کارمندان دولت آمریکا خواسته شده تا اطلاع ثانوی، از ورود به منطقه قدیمی بیت‌المقدس و کرانه باختری خودداری کنند. از دیگرسو، ترامپ با به‌رسمیت‌شناختن بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل، عملا بر شهرک‌سازی‌هایی که از سوی جامعه بین‌المللی غیرقانونی محسوب می‌شود، مهر تأیید می‌زند.

از دیگر سو، به نظر این مسئله می‌تواند اتحاد بیشتر میان حماس و فتح را به دنبال داشته باشد. حماس با انتشار بیانیه‌ای ضمن حمایت از مواضع تشکیلات خودگردان، از بیت‌المقدس به‌عنوان خط قرمز فلسطینیان یاد کرده است.

درحال‌حاضر یک‌سوم ساکنان بیت‌المقدس شرقی را فلسطینی‌هایی تشکیل می‌دهند که از قرن‌ها پیش در این منطقه ساکن بوده‌اند.

شاید به همین خاطر باشد که این تصمیم آمریکا از سوی فلسطینی‌ها به‌منزله «بوسه مرگ» بر فرایند صلح تعبیر شده است. ترامپ بعد از به‌رسمیت‌شناختن بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل به وزارت خارجه دستور خواهد داد تا روند انتقال سفارت این کشور به بیت‌المقدس را آغاز کند؛ روندی که طبق اعلام مقامات آمریکایی، حداقل سه سال به طول خواهد انجامید.

بسیاری از متحدان اصلی ایالات متحده، از جمله فرانسه، اتحادیه اروپا، عربستان‌سعودی و اردن درخصوص عواقب این تصمیم عجولانه به ترامپ هشدار داده‌اند، اما گوش رئیس‌جمهور آمریکا به این حرف‌ها بدهکار نیست.

از نظر جامعه جهانی، هرگونه تغییر در وضعیت بیت‌المقدس منوط به یک توافق صلح دوطرفه است، زیرا در غیر این صورت، هیچ دستاوردی جز افزودن بر پیچیدگی‌های روند صلح نخواهد داشت.

درحال‌حاضر تمام کشورهایی که با اسرائیل رابطه دیپلماتیک دارند، سفارتخانه خود را در تل‌آویو دایر کرده و ممکن است که در بیت‌المقدس کنسولگری داشته باشند. بااین‌حال، ترامپ باوجود اینکه ادعا می‌کند به دنبال دستیابی به هدف غایی راه‌حل دودولتی است، اما کاملا در جهت مخالف برقراری صلح قدم برمی‌دارد.

البته انتقادات از این تصمیم ترامپ فراتر از انگیزه‌های مذهبی رفته است. حتی پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، نیز به جمع منتقدان این اقدام پیوسته و با ابراز نگرانی عمیق از این تصمیم، خواستار حفظ وضع موجود در بیت‌المقدس شده است.

محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگران فلسطین، نیز درخصوص مخاطرات این تصمیم برای حفظ صلح و ثبات در خاورمیانه به ترامپ هشدار داده است.

مانوئل حساسیان، نماینده تشکیلات خودگردان در بریتانیا، این اقدام آمریکا را ضربه نهایی به فرایند صلح دانسته است.

بااین‌حال، کاخ سفید تأکید دارد که این اقدام هیچ تأثیری در تلاش‌ها برای رسیدن به صلح میان فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها ندارد. درمقابل، کارشناسان مسائل خاورمیانه در عاقلانه‌بودن این تصمیم تردید دارند.

دنیل شاپیرو، سفیر سابق آمریکا در اسرائیل، در این رابطه به «گاردین» گفته است که این اقدام می‌تواند به رویکرد دودولتی ضربه بزند. به نظر می‌رسد در اتخاذ این تصمیم، جرد کوشنر، داماد و مشاور ترامپ، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند که هدایت این فرایند را در دست دارد.

اسرائیل به صورت غیرقانونی و در جریان سال ١٩٦٧ بخش‌هایی از فلسطین، از جمله بیت‌المقدس شرقی را اشغال و بلافاصله آن را به‌عنوان پایتخت ابدی و بلامنازع خود اعلام کرد، هرچند هیچ کشوری در جهان این اقدام را به رسمیت نشناخت.

بعد از آن بود که اسرائیل با هدف یهودی‌کردن این مناطق دست به اسکان اسرائیلی‌ها زد. تدی کولک، شهردار وقت اسرائیلی این منطقه، در این رابطه این‌طور گفته است: «هدف تضمین‌کردن این است که بیت‌المقدس برای همیشه بخشی از اسرائیل باقی بماند».

در سال ١٩٨٠، اسرائیل ضمیمه‌کردن نیمه شرقی بیت‌المقدس را با مستقرکردن ادارات و سازمان‌های دولتی، از جمله پارلمان و دادگاه‌های عالی رسمیت بخشید. در ادامه نیز اسرائیلی‌ها با اقداماتی از قبیل: تصاحب زمین‌ها، شهرک‌سازی‌های سریع و سرکوب فلسطینی‌ها و مجبورکردن آن‌ها به ترک این مناطق، توانستند آرایش جمعیتی منطقه اشغالی بیت‌المقدس شرقی را تغییر داده و کنترل خود را بر آن افزایش دهند.

به نظر، تصمیم آمریکا را باید نخستین گام در آخرین مرحله برای بدل‌کردن بیت‌المقدس به پایتخت اسرائیل دانست.

کاخ سفید در پاسخ گفت: به دلیل «دادن فرصت‌های بیشتر به گفت‌وگوهای صلح» بوده است. آن زمان در کنار بعضی اقدامات دیگر دولت ترامپ، این تصور وجود داشت که گویا پیشرفت‌هایی در زمینه صلح در راه است و ترامپ تلاش می‌کند با آرام‌کردن اوضاع، زمینه را فراهم کند تا بعد از یک وقفه چهارساله گفت‌وگوهای صلح دوباره از سرگرفته شود؛ اما این تصمیم برای انتقال سفارت بیانگر مسدودشدن تمام این راه‌ها و تعمیق دوباره اختلافات، درگیری‌ها و تنش‌ها در سطح منطقه به‌ویژه برسر مسئله بیت‌المقدس خواهد بود.

آمریکا از سال ١٩٥٢ انتقال سفارت خود به بیت‌المقدس را تصویب کرده؛ اما تاکنون رؤسای جمهوری آمریکا هر شش ماه یک بار این تصمیم را به تعویق انداخته بودند. به نظر می‌رسد اکنون تصمیم ترامپ که خلاف رویه همه رؤسای پیشین و حتی خلاف نظر تعدادی از دیپلمات‌های باتجربه کابینه‌اش ازجمله رکس تیلرسون و جیمز متیس است، دقیقا همان اتفاقی است که سال‌ها مقامات اسرائیلی انتظارش را می‌کشیدند تا تأییدی باشد بر ادعای واهی‌شان مبنی بر «قدس پایتخت ابدی اسرائیل».

به عبارتی دیگر، اسرائیلی‌ها با خیالی آسوده و فراغ بال با موضوع برخورد کرده و آن را ترجمان واقعیتی می‌دانند که در آن اسرائیل در نظر آن‌ها مثل همیشه دست برتر را داشته است.

این تصمیم می‌تواند یک بار دیگر تداعی‌کننده ورود اریل شارون و سربازان اسرائیلی به محیط مسجدالاقصی در سال ٢٠٠٠ باشد که چاشنی انتفاضه «الاقصی» را زد.

بی‌تردید روزهای آینده ما شاهد تظاهرات خشم‌آگین و پرحجم مسلمانان و به‌ویژه فلسطینی‌ها در اعتراض به چنین تصمیمی خواهیم بود. این خشم و خروش یک بار دیگر افکار عمومی جهان را علیه آمریکا و به‌خصوص دولت دونالد ترامپ برانگیخته خواهد کرد.

اجرائی‌شدن انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس، چنان‌که صائب عریقات چند روز پیش گفت، بر گفت‌وگوهای صلح «اثری منفی» خواهد گذاشت و همان اندک امیدی را که به ازسرگرفتن این گفت‌وگو‌ها بود، از بین خواهد برد.

این تصمیم همچنین نشان می‌دهد در واقع آن به‌اصطلاح «معامله قرن»، چیزی جز یک فریب و توهم توخالی نبوده است. از آنجا که انتقال نمادین سفارت و به‌رسمیت‌شناختن بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل، نقض تمام کنوانسیون‌ها و مقررات بین‌المللی است و تا اینجا با مخالفت اکثر کشورهای جهان از چین گرفته تا اتحادیه اروپا و فرانسه مواجه شده.

این تصمیم می‌تواند فرصت ناچیزی را در اختیار دولت خودگردان بگذارد تا با تقویت فعالیت‌های دیپلماتیک خود، این‌بار شکایت را به سازمان‌های بین‌المللی مجمع عمومی سازمان ملل متحد و دیوان لاهه ببرد؛ زیرا طبق این معاهدات، اسرائیل که در سال ١٩٦٧ بخش شرقی بیت‌المقدس را اشغال و ضمیمه بخش غربی آن کرد، رژیمی اشغالگر به حساب آمده و طبق موازین بین‌المللی باید پاسخ‌گوی هرگونه تغییر و تحول در وضعیت مناطق اشغال‌شده و در رأس آن‌ها بیت‌المقدس باشد.