پایان ابرپروژه در پایتخت

رویکرد حاکم بر توسعه عمرانی شهر تهران در دوره جدید فعالیت شهرداری با تغییرات اساسی همراه شده و ماموریت بزرگراه‌سازی در معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران به نفع تامین نیازهای مغفول مانده شهر در حوزه گردشگری و تفرجی و نیز برقراری آسایش و آرامش برای شهروندان به خط پایان رسیده است.

آن‌گونه که پیروز حناچی، معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران با حضور در صحن شورای شهر تهران اعلام کرد، این چرخش نگاه عمرانی شهرداری به شهر تهران به این معنا است که از این پس به جای اینکه شهر همچون دوره گذشته، دوباره با تعریف ابرپروژه‌های زائد، غیرضروری یا فاقد اولویت برای شهر به یک کارگاه بزرگ عمرانی تبدیل شود، قرار است به مثابه یک موجود زنده دیده شود و با این رویکرد برنامه‌ریزی‌های آتی برای آن صورت می‌گیرد.

در این راستا و با حاکمیت نگاه جدید، شهرداری تهران ۶ ماموریت جدید را در حوزه معاونت فنی و عمرانی برای خود تعریف کرده است. حناچی که روز گذشته با حضور در صحن شورای شهر به بیان اهم ماموریت‌ها، برنامه‌ها و چالش‌های حوزه معاونت تحت امر خود پرداخت، این تغییر رویکرد را تشریح کرد.

مهم‌ترین ماموریت معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران در این دوره، اهمیت دادن به جنبه‌های اجتماعی پروژه‌های عمرانی است، به این معنا که از این پس پروژه‌های تعریف شده در این معاونت، با محوریت تامین منافع بخش زیادی از شهروندان طراحی خواهد شد. ماموریت دوم که در زمره مهم‌ترین اقدامات مدیریت شهری قابل ارزیابی است، ایجاد قابلیت پیاده‌روی در پایتخت است.

سال‌ها است که قابلیت پیاده‌روی در شهر تهران طی یک روند تدریجی رو به اضمحلال بوده و بسیاری از فضاهای روسطحی اعم از اراضی آزاد یا بافت‌های مسکونی به نفع تردد خودروها تغییر شکل پیدا کرده است. اما اکنون بر خلاف دوره قبل که عمده پروژه‌های عمرانی تعریف شده در این معاونت، بزرگراهی بود و ویژه خودروسوارها طراحی می‌شد، قرار است تسهیل تردد عابران پیاده، محور طراحی‌های شهری در سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران قرار گیرد.

ماموریت سوم معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران، زیباسازی منظر شهری با اجرای پروژه‌های عمرانی است. یکی از اهداف پروژه‌های عمرانی که از این پس در شهرداری تعریف می‌شود، تغییر چهره شهر خواهد بود و از این رو قرار است از حداکثر ظرفیت خلاقیت و نوآوری طراحان و مهندسان از طریق برگزاری مسابقات طراحی برای پروژه‌های جدید استفاده شود تا از این پس منظر شهری از اجرای این پروژه‌ها آسیب نبیند.

تبدیل پایتخت به شهری جذاب و منحصر‌به‌فرد برای سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری و تفریحی، ماموریت چهارمی است که در رویکرد جدید معاونت فنی و عمرانی دنبال می‌شود، چراکه همه مدیران شهری و اعضای شورای شهر درباره این موضوع اتفاق نظر دارند که با شیوه‌های قدیم تامین مالی دیگر امکان اجرای پروژه‌های شهری وجود ندارد؛ ضمن اینکه ظرفیت‌های بسیاری برای جذب سرمایه بخش خصوصی در تهران وجود دارد که مغفول مانده است. ماموریت دیگری که پیش‌بینی شده، اعمال نوع متفاوتی از «تغییر کاربری» است.

بر خلاف رویه دوره پیشین مدیریت شهری که تغییر کاربری‌ها عمدتا در حوزه ساختمانی و با هدف فروش بیشتر تراکم به منظور کسب درآمد بیشتر صورت می‌گرفت، در این دوره قرار است شاهد نوع مطلوب تغییر کاربری باشیم، به این معنا که برخی از اماکن و اراضی موجود در شهر که قابلیت تبدیل به فضاهای عمومی را دارند، توسط مدیریت شهری تملک می‌شود و کاربری آنها به نفع شهروندان تغییر خواهد یافت.

عمده این اماکن شامل سه گروه زندان‌ها، پادگان‌ها و کارخانه‌ها هستند که باید به حاشیه شهر منتقل شوند. حناچی در این رابطه از پیگیری اجرای قانون انتقال پادگان‌ها به خارج از حریم شهرها مصوب سال ۱۳۸۸ خبر داد تا تجربه‌ای نظیر آنچه در پادگان قلعه مرغی رخ داد، احیا و در دیگر نقاط شهر نیز با کیفیت بهتری تکرار شود.

معاون شهردار تهران همچنین به صراحت از پیگیری و هماهنگی با سازمان زندان‌ها برای انتقال زندان اوین به خارج از شهر تهران خبر داد؛ موضوعی که در دوره گذشته مدیریت شهری نیز به‌عنوان یک ایده مطرح شد اما تحقق آن به اهتمام بیشتری نیاز دارد. حناچی از نیروگاه برق آلستوم و کارخانه سیمان ری نیز به‌عنوان اماکنی که باید برای انتقال آنها چاره‌اندیشی شودیادکرد. حناچی بر ضرورت انتقال صنایع و مشاغل مزاحم و آلاینده به خارج از شهر تهران نیز تاکید کرد.

ششمین ماموریت این معاونت نیز دنبال کردن پروژه‌های عمرانی در دو بخش «روسطحی» و «زیرسطحی» است. در بخش روسطحی علاوه بر برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته برای دوره پیش‌رو، قرار است نسبت به تکمیل پروژه‌های عمرانی ضروری برای شهر نظیر بخش‌های باقی‌مانده از شبکه بزرگراهی اقدام شود.

به گفته حناچی، رقم مورد نیاز برای تکمیل پروژه‌های نیمه تمام بدون احتساب پروژه بزرگراه شهید شوشتری در جنوب شرقی تهران، بالغ بر ۱۴۰۰ میلیارد تومان است که با توجه به وضعیت و روند کاهشی بودجه معاونت فنی و عمرانی در سال‌های اخیر، عملا پرداختن به ایده و برنامه‌های جدید را با مشکل مواجه می‌کند. از این رو درباره چگونگی تامین مالی این پروژه‌ها نیز ایده‌هایی مطرح شده است.

در بخش پروژه‌های زیرسطحی نیز بر اساس تکالیفی که این معاونت در برنامه پنج‌ساله دوم بر عهده گرفته و طی آن مکلف به ساماندهی چند میدان مهم شهر با بهره‌گیری از فضاهای زیرسطحی شده است، قرار است درباره چگونگی استفاده از این ظرفیت در تهران مطالعه شود. البته این ماموریت به معنای تکرار تجربه دوره گذشته و شکل‌گیری پروژه‌هایی همچون زیرگذر ولی‌عصر (عج) که انتقال به زیرزمین را به شهروندان تحمیل کرده تا خودروها بدون دغدغه عبور کنند نیست؛ بلکه اولویت، سبک‌سازی فضای روسطحی برای عابران پیاده خواهد بود.

کارکرد «مقصد» به جای «معبر»

عمده پروژه‌های معاونت فنی و عمرانی در دوره قبلی مدیریت شهری به بزرگراه‌سازی اختصاص داشت؛ پروژه‌هایی که برای عبور بخشی از مردم که از خودرو استفاده می‌کنند، تدارک دیده شده بود. اما به گفته حناچی، اکنون قرار است پروژه‌های صرفا عبوری تقریبا کنار گذاشته شود و اولویت به پروژه‌های «مقصدمحور» که آسایش و آرامش را با ایجاد فضاهای تفرجی و گردشگری برای شهروندان تامین می‌کند، اختصاص یابد.

معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران با بیان اینکه نگاه سخت‌افزاری به شهر به دلیل عدم خلاقیت مشکل‌ساز شده است، گفت: یک پل می‌تواند تنها یک سازه فلزی باشد که کارکرد آن فقط «عبور» است، اما پل طبیعت با طی کردن مسیر درست طراحی از طریق برگزاری یک مسابقه میان طراحان خلاق و علاقه‌مند و اتکا به خرد جمعی به یک بنای فنی تبدیل شده که خود «مقصد» است و یک فضای تفرجی و گردشگری برای شهروندان ایجاد کرده است. این رویکرد در دوره جدید مدیریت شهری تقویت خواهد شد و برای این امر از ابزار خلاقیت و نوآوری استفاده خواهیم کرد.

در حال حاضر طول شبکه معابر بزرگراهی شهر تهران ۵/ ۵۶۳ کیلومتر بوده و با ساخت ۴۰ کیلومتر معبر دیگر که بخشی از آنها در دست اقدام است، شبکه بزرگراهی تهران طبق برنامه پیش‌بینی شده برای افق ۱۴۰۴ تکمیل خواهد شد. این آمار که معاون شهردار تهران ارائه کرد، نشان می‌دهد طی دوره گذشته در موضوع بزرگراه‌سازی بیش از هر ماموریت دیگری زیاده‌روی و تعجیل شده است.

در این بین با توجه به مشکلات مالی مدیریت شهری تهران، رویکرد معاونت فنی و عمرانی برای احداث بزرگراه‌های جدید با دوره گذشته کاملا متفاوت خواهد بود. از آنجا که بزرگراه‌ها «ابرپروژه» به شمار می‌روند، مدل متفاوتی برای ساخت بزرگراه در این دوره مد نظر معاونت فنی و عمرانی است که البته نهایی شدن آن به همراهی شورای شهر و دیگر دستگاه‌های دخیل در این امر نیاز دارد.

حناچی با بیان اینکه در بسیاری از کشورها از شریان‌های اصلی عوارض تردد اخذ می‌شود، گفت: این معابر از سوی بخش خصوصی و در قالب قراردادهای «ساخت، بهره‌برداری، انتقال (B.O.T)» ساخته شده و پس از یک دوره بهره‌برداری توسط سازنده و بازگشت اصل و سود سرمایه‌گذاری صورت گرفته، پروژه به مدیریت شهری منتقل می‌شود. این شیوه‌ای است که می‌توان از آن برای تامین مالی تکمیل پروژه‌های بزرگراهی باقی‌مانده بهره برد.

وی در ادامه گزارش خود به برخی از چالش‌های پیش‌روی این معاونت اشاره کرد و از آن جمله به تاخیر در مقاوم‌سازی پل‌های سواره‌رو، ناایمن بودن ساختمان‌های شهرداری که در صورت بروز بحران باید سرپا باقی بماند و تاخیر در ساماندهی برخی از رود- دره‌ها اشاره کرد. حناچی از گودهای پرخطر موجود در تهران نیز به‌عنوان یک چالش مهم یاد کرد.

۲۳۹ گود پرخطر در تهران وجود دارد که بخش قابل توجهی از آن (۶۴ گود) مربوط به پروژه‌های شهرداری تهران است. در حال حاضر پنج گود شامل گودهای واقع در فاز دوم برج میلاد، پارکینگ فرهنگ در اراضی عباس‌آباد، مجتمع درمانی و تحقیقاتی رویان، خیابان آفریقا-بلوار ستاری متعلق به یکی از تعاونی‌های اعتباری و گود ساختمان شمالی مجلس در خیابان سپهبد قرنی در دست بررسی از سوی معاونت فنی و عمرانی قرار دارد.

از دیگر چالش‌های معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران، وجود «شن‌چاله‌ها» در برخی نقاط شهر است که حناچی دیروز به آن اشاره کرد. به دلیل برداشت بی‌رویه از معادن حاشیه رودخانه کن، شن‌چاله‌های وسیع و عمیقی در اطراف این رودخانه خصوصا منطقه ۱۸ حد فاصل بزرگراه فتح تا بزرگراه بروجردی و بالادست بزرگراه فتح ایجاد شده است.

در سال ۱۳۹۵ مطالعات طرح ایمن‌سازی و ساماندهی رودخانه کن از بزرگراه فتح تا بزرگراه آزادگان در دستور کار معاونت فنی و عمرانی قرار گرفت. در این راستا و با توجه به اهمیت موضوع طرح ایمن‌سازی رودخانه اجرا شد و اکنون مقطع لازم برای عبور جریان سیلاب ۱۰۰ ساله از رودخانه تا زمان اجرای طرح یکپارچه ساماندهی، ایجاد شده است. در حال حاضر طرح یکپارچه ساماندهی رودخانه کن در بازه مذکور با هدف عبور سیلاب با رعایت اصول فنی از جمله سرعت مجاز، کنترل فرسایش و آب‌شستگی در حال تهیه است.

از دیگر چالش‌های پیش‌روی معاونت فنی و عمرانی در انجام ماموریت‌های محوله، وجود نوعی موازی‌کاری در بدنه شهرداری تهران است. در حال حاضر معاونت‌های گوناگون شهرداری تهران شامل زیرمجموعه‌هایی هستند که پروژه‌های عمرانی را طراحی و اجرا می‌کنند، موضوعی که علی اعطا، سخنگوی شورای شهر تهران نیز در جلسه دیروز و پس از استماع گزارش معاون شهردار آن را تایید کرد و از اینکه معاونت معماری و شهرسازی، شرکت توسعه فضاهای فرهنگی و برخی دیگر از زیرمجموعه‌های شهرداری مستقل از این معاونت نسبت به طراحی پروژه‌های عمرانی اقدام می‌کنند، انتقاد کرد و خواستار آغاز اعمال مدیریت یکپارچه شهری از درون شهرداری تهران شد.

معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران از غربال پروژه‌های شهری و اولویت‌بندی اجرایی آنها نیز خبر داد و اعلام کرد: با توجه به محدودیت بودجه، اولویت‌بندی بر اساس سنجش پارامترهایی همچون مخدوش کردن در ایمنی شهر، اختلال در فضای شهری، برخورداری از پیشرفت فیزیکی بالا، اثربخشی و رضایتمندی برای شهروندان و تعهداتی که به موجب یک پروژه ممکن است وجود داشته باشد، صورت گرفته است.