از آوار پلاسکو تا آتش سانچی

فرادید | مانلی فخریان؛ هنوز ۳۶۵ روز از فاجعه تلخ سوختن ۱۶ آتش نشان در ساختمان پلاسکو تهران نگذشته است که خبر می‌رسد نفکتش ایرانی در دریا نزدیک چین آتش گرفته است. مثل همیشه خبر کوتاه و جانکاه است، اما انتظار زیاد و عمیق و دردناک. هیچ کس نمی‌تواند هجوم درد این ملوانان را بفهمد و هیچ کس نمی‌تواند تا ابد مرهمی بر سوختگی دل خانواده هایشان باشد.

به گزارش فرادید؛ صبح روز پنجشنبه ۳۰ دی ۱۳۹۵ در چهارراه استانبول واقع در مرکز تهران فاجعه‌ای رخ داد که هنوز رد سیاه دردناکش از ذهن مردم پاک نشده است. در پی وقوع آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو به طور کامل فرو ریخت. ساختمان پلاسکو در حالی پس از ۳٫۵ ساعت سوختن، فروریخت که تعداد زیادی مأمور آتش‌نشانی درحال مهار آتش‌سوزی، در بیرون و داخل ساختمان بودند و عده‌ای از آن‌ها زیر آوارِ ناشی از فروریختن ساختمان ماندند. آواربرداری ساختمان پلاسکو جمعه ۸ بهمن ۱۳۹۵ به پایان رسید؛ ۱۷۰۰ کامیون نزدیک به ۲۰ هزار تن نخاله ساختمانی جابه‌جا کردند.

حتی فکر کردن به اینکه چقدر عذاب کشیده‌اند در زیر خروار‌ها آتش و دود هم پشت هر انسانی را می‌لرزاند. آن‌ها رفتند و خاک و نخاله پلاسکو هم پاکسازی شد و به زودی طبق اخبار رسیده، کلنگ ساختمان جدید پلاسکو خواهد خورد. تازه می‌خواستیم داغ آن‌ها را در یادمان کمی، تنها به اندازه یک ارزن سبک کنیم که خبر تازه تری داغمان کرد. خبری که می‌تواند بر پیکره این کشور داغ سوختن‌های بی سبب را پر رنگ کند.

در حادثه برخورد کشتی چینی با نفتکش ایرانی که هفدهم دی‌ماه در آب‌های چین رخ داد، ۳۲ خدمه کشتی شامل ۳۰ ایرانی و دو بنگلادشی ناپدید شدند. این پیامی بود که ۷ روز پیش در خبرگزاری‌های ایران و دنیا مخابره می‌شد.

این بار، اما نه از ایران رسانه‌ای اعزام شد، نه کسی بود عکس و فیلمی بگیرد و هیچ کمکی از ایران راهی آب‌های چین شد. چون این اتفاق فرسنگ‌ها دورتر از ایران رخ داد هیچ مسئولی به آنجا نرفت تا شاهد سوتن ۳۲ خدمه کشتی باشد.

به همین دلیل این فاجعه در سطح افکار عمومی چندان مطرح نشد و در رسانه‌های رسمی و شبکه‌های اجتماعی هم اخبار و اطلاعات دندان‌گیری منتشر نکردند. شاید خیلی‌ها هنوز در کوچه و بازار خبر از این فاجعه ندارند. شاید کسی گریه‌های همسر ملوان کشتی را ندیده که رو به مسئولین التماس می‌کند به دادشان برسید و چقدر این صحنه‌ها برای ما آشناست. بله تاریخ تکرار می‌شود، آن‌ها سوختند و ما نشستیم و تماشا کردیم.

آن‌چه اتفاق افتاد را تنها مراجع رسمی مثل شرکت ملی نفتکش به گوش مردم می‌رساند.

خبر اول ۱۶ دی ماه: نفتکش «سانچی» که از عسلویه حرکت کرده بود قرار بود روز یکشنبه وارد آب‌های کره جنوبی شود. شانزدهم دی یک کشتی باری چینی با آن برخورد کرد و، چون محموله نفتکش، نفت فوق سبک با درجه اشتعال بسیار بالا بود، دچار حریق شد. صبح ۱۷ دی خبرگزاری «شینهوا» چین خبری منتشر کرد که حاکی از ناپدید شدن ۳۲ خدمه نفتکش ایرانی در آب‌های چین بود.

در بیانیه‌ای که وزارت حمل و نقل چین در پی این حادثه منتشر کرد، اعلام شد که حادثه حدود ساعت ۲۰ به وقت محلی در سواحل شرقی چین روی داده و یک کشتی باری چینی با یک نفتکش حامل ۱۳۶ هزار تن نفت تغلیظ شده برخورد کرده و نفتکش «سانچی» به طور کامل آتش گرفته است. ۲۱ خدمه‌ی کشتی چینی همان زمان نجات داده شدند، اما خبری از خدمه‌ی کشتی ایرانی نبود. ابتدا مقامات دریایی چین هشت کشتی را برای عملیات جست‌وجو و نجات اعزام کردند و کره جنوبی هم در این عملیات شرکت کرد.

خبر دوم ۱۷ دی ماه: رویترز گزارش داد که چهار کشتی امدادرسانی و سه قایق برای پاکسازی لکه‌ نفتی در محل حادثه مشغولند و کره جنوبی هم برای کمک‌رسانی یک کشتی و هلی‌کوپتراعزام کرده است. سخنگوی وزارت امور خارجه چین گفت: این کشور اهمیت بسیار زیادی برای این حادثه قائل است. مدیرعامل شرکت ملی نفتکش ایران هم ضمن ابراز بی‌اطلاعی از علت برخورد دو کشتی، گفت: تجسس ادامه دارد و دولت چین اعلام کرده برای پیداکردن آنان همکاری می‌کند. حدود ۳۰ ساعت از زمان حادثه گذشته بود که خبری درباره نجات تعدادی از مفقودین منتشر شد. مدیرعامل شرکت ملی نفتکش ایران گفت: خبر نجات تعدادی از مفقودین صحت ندارد.

خبر سوم ۱۸ دی ماه: نیرو‌های امدادرسان روز دوشنبه برای دومین روز همچنان برای مهار آتش نفتکش ایرانی تلاش می‌کردند. رویترز گزارش داد نیروی دریایی آمریکا یک هواپیمای نظامی را برای کمک به جست‌وجو اعزام کرد، اما اثری از خدمه مفقود این نفتکش را شناسایی نکرد.

ساعاتی بعد خبر رسید که جسد یکی از مفقودین نفتکش ایرانی چهار مایل دورتر از کشتی پیدا شده است. هویت جسد پیدا شده نامشخص بود و برای بررسی به شانگهای منتقل شد. در همین حال دو فروند کشتی شرکت ملی نفتکش و یک فروند کشتی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، با نظارت و مدیریت مرکز جست‌وجو و نجات شانگهای به دنبال یافتن ردی از دریانوردان گم شده بودند.

درحالی که تیمی شامل ۱۳ کشتی امداد و جست‌وجو، ناحیه‌ای به وسعت ۹۰۰ مایل دریایی را جست‌وجو می‌کردند و دست‌خالی برمی‌گشتند، مدیر عامل شرکت ملی نفتکش ایران با اشاره به جسد کشف شده گفت: احتمالاً خدمه‌ کشتی فرصت استفاده از وسایل نجات را داشته‌اند.

سرکنسول ایران در شانگهای درباره‌ی علت کندی عملیات اظهار کرد: شدت آتش و انفجار و انتشار نفت در آب باعث کندی کار شده است. کشتی‌های امدادرسان باید به فاصله صدوپنجاه‌متری کشتی برسند که امکان کار داشته باشند، اما دسترسی به کشتی بسیار دشوار است.

خبر چهارم ۱۹ دی ماه: وزارت حمل و نقل چین در بیانیه‌ای اعلام کرد که شرایط جوی بد، وزش باد‌های شدید، بارندگی و موج‌های بلند مانع اطفاء حریق و جست‌وجو برای ۳۱ خدمه مفقود این نفتکش شده است. با گذشت دو روز از حادثه مدیر عملیات ناوگان شرکت نفتکش ایران همچنان معتقد بود احتمال زنده‌بودن دریانوردان مفقود وجود دارد. احتمال می‌دهیم که آن‌ها یا به طرف موتورخانه در پایین نفتکش رفته باشند یا از یکی از قایق‌های نجات استفاده کرده یا به کمک لباس‌های وضعیت اضطراری، خود را به دریا انداخته باشند.

سخنگوی شرکت ملی نفتکش خبرداد که جسد پیدا شده ایرانی بوده، اما به دلیل سوختگی صورت هنوز هویتش شناسایی نشده است. او در عین حال گفت: اگر خدمه کشتی به موتورخانه پناه برده باشند احتمال کمی دارد که زنده مانده باشند؛ چراکه موتورخانه‌ی این کشتی ۱۴ متر زیر آب است. از دو قایق نجات هم یکی سوخته و دیگری در تصاویر رویت نشده، بنابراین ممکن است سرنشینان کشتی با استفاده از آن به آب زده باشند که در این صورت «تا دو ماه ذخیره دارند و می‌توانند زنده باشند؛ البته استفاده از قایق نجات زمان بر است...».

آتش‌سوزی کشتی همچنان ادامه داشت و به دلیل سمی بودن گاز‌های منتشر شده عملیات اطفاء حریق از فاصله نزدیک غیرممکن بود و از فاصله‌ی دور هم کار سخت و زمانبر شده بود. رویترز درباره‌ی روند عملیات امداد و اطفای حریق نوشت: «باد‌های شدید، موج‌های بلند و گاز‌های سمی، مانع پیدا شدن دریانوردان ایرانی مفقود نفتکش سانحه دیده در دریای چین شرقی و اطفای آتش سوزی کشتی در مدت سه روز گذشته است».

خبر پنجم ۲۰ دی ماه: با گذشت چهار روز همچنان خبری از حادثه‌دیدگان کشتی ایرانی خبری نبود و یک نماینده‌ی مجلس این بار از وزیر امور خارجه خواست برای جلب همکاری کشور‌های نزدیک به محل حادثه اقدام کند. او همچنین از صداوسیما خواست «پوشش خبری مناسب‌تری از موضوع داشته باشد».

چند ساعت بعد خبر رسید که انفجار‌ها در کشتی فعلاً متوقف شده و امکان ورود تیم تجسس و نجات به کشتی افزایش پیدا کرده است. از سوی دیگر یکی از مقامات کره‌ی جنوبی به رویترز گفت: با توجه به تجربیات قبلی «شعله‌های آتش حداقل به مدت دو هفته یا یک ماه ادامه پیدا خواهد کرد».

چینی‌ها چند ساعتی با جدیت مشغول عملیات بودند، اما به گفته سخنگوی شرکت ملی نفتکش «به بهانه‌ بدی آب‌وهوا و به دلیل احتراق کوچکی که روی نفتکش رخ داده بود، عملیات اطفاء حریق را متوقف کردند». این در حالی است که به دلیل وقوع حادثه در آب‌های چین این کشور بر اساس کنوانسیون‌های بین‌المللی در قبال خاموش کردن این آتش مسئولیت دارد. او گفت: «اگر ایران بخواهد تیم عملیاتی به منطقه اعزام کند به ۲۰ روز وقت نیاز است». چند ساعت بعد خبر رسید ۱۲ تکاور نیروی دریایی از طریق هوایی به محل حادثه اعزام شده‌اند.

خبر ششم ۲۱ دی ماه: مقامات چین علت توقف عملیات را اینگونه اعلام کردند: «کشتی‌های امدادرسانی پس از انفجاری که روز چهارشنبه در نفتکش سانچی روی داد، در فاصله مطمئنی از این کشتی قرار گرفتند». باوجود این صبح پنجشنبه چینی‌ها دوباره دست‌به‌کار شدند.

پنجشنبه شب، پنج روز از حادثه گذشته بود، اما نفتکش همچنان در آتش می‌سوخت و خبری از سرنشینان آن نبود که نبود. نیرو‌های امدادی ژاپن هم به منطقه رسیدند و قرار شد از صبح جمعه عملیات امداد انجام شود. اعلام شد که یک تیم ایرانی هم صبح جمعه برای مشارکت و نظارت در محل حادثه حاضر می‌شود.

با وجود اینکه مقامات ایرانی از همکاری ژاپنی‌ها در عملیات خبر می‌دادند، سخنگوی گارد ساحلی ژاپن به رویترز گفت: «مقامات چینی پیشنهاد گارد ساحلی ژاپن برای کمک را رد کرده‌اند». تلویزیون دولتی چین هم اعلام کرد که ۱۴ کشتی مشغول عملیات اطفاء حریق و جست‌وجوی مفقودشدگان هستند.

خبر هفتم ۲۲ دی ماه: صبح جمعه عملیات اطفاء حرق به پایان خود نزدیک شد و معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی گفت: «تیم تجسس سازمان بنادر و دریانوری تلاش خواهد کرد امروز وارد نفتکش شود». علی ربیعی درباره‌ی سرنوشت خدمه کشتی گفت: «پس از آنکه پیکر یکی از مفقودین پیدا شد خبر خاص دیگری از ۳۱ پرسنل در دست نیست.نمی‌خواهیم خبر نگران کننده بدهیم؛ باید به خانواده‌های مفقودین آرامش بدهیم؛ ما هنوز وقت طلایی داریم». او همچنین از قول رئیس شرکت ملی نفتکش اعلام کرد که احتمال دارد آتش کشتی تا ظهر شنبه بطور کامل خاموش شود.

در همین حال شامگاه جمعه خبر رسید که ارتش ایران از ارتش کشور‌های چین و ژاپن درخواست کرد برای یافتن ملوانان ایرانی همکاری کنند. سخنگوی ارتش اعلام کرد یک تیم عملیات ویژه نیروی دریایی ارتش، شامل تکاوران کلاه‌سبز در محل حضور دارند و اگر چین بالگرد در اختیار آنان بگذارد با انجام «راپل» برای نجات ملوانان وارد نفتکش می‌شوند.

خبر هشتم ۲۳ دی ماه: تقریباً یک هفته از زمان حادثه گذشته بود که معاون سازمان بنادر و دریانوردی کشور از پیدا شدن دو پیکر با هویت نامشخص در پل فرماندهی (بالاترین نقطه‌ کشتی) خبر داد و گفت: تیم امداد چینی جعبه‌ سیاه کشتی را پیدا کرده و به علت زیاد بودن گاز‌های سمی به سرعت از کشتی خارج شدند.

علی ربیعی که برای نظارت بر روند عملیات امداد و بدون تشریفات و هماهنگی به چین سفر کرد، از مسئولان چینی خواست در عملیات امداد و نجات جدیت داشته باشند چراکه «غرق شدن کشتی مصادف با از بین رفتن امید مطلق است».

او همچنین این خواسته را مطرح کرد که ایرانی‌ها با خدمه‌ کشتی چینی هم گفت‌وگو کنند تا ابعاد حادثه روشن شود. ساعتی بعد هم اعلام کرد که نیرو‌های ایرانی به همراه چینی‌ها با شناور تندرو به سوی کشتی اعزام شده‌اند به محض رسیدن به محل، عملیات تجسس در قسمت‌های مختلف نفتکش از جمله موتورخانه آغاز می‌شود. ظهر شنبه در خبر دیگری اعلام شد که جعبه‌ سیاه کشتی طبق قوانین بین‌المللی به کشوری که کشتی در آن ثبت شده، یعنی پاناما، تحویل داده می‌شود.

خبر آخر ۲۴ دی ماه: دقایقی پیش از ظهر، رئیس سازمان بنادر و دریانوردی با بیان اینکه سانچی از حالت شناور بودن خود خارج شده و در حال غرق‌شدن است، گفت: امیدی به پیدا کردن مفقودان نیست او حدود یک ساعت بعد، جان باختن ۲۹ پرسنل دیگر نفتکش «سانچی» را تایید کرد.

و حالا ما ماندیم یک دنیا حسرت و ۳۲ خانواده داغدار که در آرزوی دوباره دیدن فرزند، پدر و همسر خود تا ابد ماندند. اما تا کی ما باید تاوان این اتفاقات را پس بدهیم؟ تا کی باید عکس پروفایل‌های خود را سیاه کنیم و چند روز بگوییم ایران من تسلیت و بعد یادمان برود و دوباره با بی تدبیری به زندگی ادامه دهیم.

مگر یک ملت چقدر ظرفیت سوختن دارد؟ هی بسوزیم و داغ شویم و جای این سوختگی هیچ مرهمی نباشد؟ مگر توانستیم داغ دل مادران پلاسکو را حتی ذره‌ای سرد کنیم که حالا همدرد پیدا کرده اند و اینهه خانواده باهم باید بسوزند.‌
نمی‌دانم چه شد که ما به اینهمه درد عادت کردیم. کجای راه را اشتباه رفتیم که حالا به هر ماه پر از حادثه عادت کرده ایم. می‌سوزیم، می‌لرزیم، بی‌هوا نفس می‌کشیم، خشکسالی را در آغوش می‌گیریم، ولی صدایمان در نمی‌آید. حالا ایران دوباره داغدار فرزندانی شده که این بار حتی پیکری برای دفن کردن ندارند. دوباره دست به دعا بلند می‌کنیم که‌ ای کاش داغ آخر باشد که نیست.

تنها می‌توانیم بگویم نه از پلاسکو کسی زنده بیرون آمد نه از سانچی. آتش و آوار، قوی‌تر از دعا‌های ما بود ...