بی‌خبری از پلاسکو

فرادید | کمتر کسی است که حادثه تلخ فروریختن ساختمان قدیمی و پر خاطره پلاسکو را نشنیده باشد. درست یک سال پیش آخرین روز دی ماه که هوا کمی زمستانی بود خبر از سوختن و داغ شدن چهره مرکزی شهر آمد. این فاجعه سه ساعت و نیم بیشتر طول نکشید و ناگهان کل ساختمان فروریخت و در زیر آوار داغش تعدادی از آتشنشان‌های ما برای همیشه دفن شدند.

به گزارش فرادید؛ ساختمان پلاسکو برای کسی غریبه نبود. ساختمانی تجاری در ضلع شمال شرقی چهارراه استانبول، تهران بود و از آن به‌عنوان اولین آسمان‌خراش و ساختمان مدرن خاورمیانه یاد می‌شد. این ساختمان ۱۷ طبقه بود با اسکلتِ فلزی که در سال ۱۳۴۱ افتتاح شد. یکی از مهمترین مراکز تولید و فروش پوشاک در تهران بود. این ساختمان پس از ۵۴ سال از زمان ساخت بر اثر آتش‌سوزی در حالی فرو ریخت که ۵۶۰ واحد تجاری در آن نابود شد.

روز حادثه
صبح روز پنجشنبه ۳۰ دی ۱۳۹۵ حدود ساعت ۷:۵۹، طبقات هشتم و نهم این ساختمان که بیشتر شامل واحد‌های تولیدی لباس بودند و در شیفت شب هم به کار می‌پرداختند گرفتار آتش شد. پس از حضور مأموران آتش‌نشانی حوالی ساعت ۱۱ صبح در حالی که گفته می‌شد آتش مهار شده است ناگهان آتش از بخش شرقی ساختمان زبانه کشید و دیوار شمالی ساختمان پلاسکو نیز به طور کامل فرو ریخت.

سرانجام در حوالی ساعت ۱۱:۳۰ صبح پس از گذشت ۳٫۵ ساعت از شروع آتش‌سوزی کل ساختمان به طور عمودی فرو ریخت. پس از مهار نسبی آتش در ساعات اولیه، تعدادی از مغازه‌داران این پاساژ برای خارج کردن کالا‌های خود به داخل رفته بودند، همچنین تعداد قابل توجهی آتش‌نشان در هنگام ریزش ساختمان در ساختمان حضور داشتند.

بر اثر این حادثه و عملیات‌های آواربرداری پس از آن حدود ۲۳۵ نفر مصدوم شدند که برخی از آن‌ها بصورت سرپایی مداوا شدند. یکی از آتش نشانان حاضر در زمان تخریب به علت شدت سوختگی در بیمارستان درگذشت. همچنین پیکر ۱۵ آتش‌نشان و ۵ شهروند عادی نیز از زیر آوار خارج شد و با این حساب مجموع قربانیان اعلام شده از طرف پزشکی قانونی تاکنون ۲۱ نفر بود. طبق اعلام رسمی تعداد مفقودین غیر آتش‌نشان پلاسکو ۱۰ تن بوده است که پیکر ۵ تن شناسایی شده است. عملیات آواربرداری پلاسکو، حدود ۹ روز به طول انجامید و طی آن ۱۹۰۰ کامیون حدود ۲۰ هزار تن خاک و نخاله را از محل خارج کردند.

حواشی فاجعه
این اتفاق در ماه‌های پایانی دوره ۱۲ ساله کاری قالیباف بر مسند شهرداری تهران بود. او چند روز بعد از این فاجعه گفته بود: یکی از موضوعات مهم این بود که ۳۱ دقیقه قبل از ریزش پلاسکو ، اعلام تخلیه ساختمان به همه نیرو‌ها داده شده بود و نیرو‌های مردمی را بیرون کرده بودند. شهید امینی نیز به همراه برخی دیگر از آتش نشان‌ها از مسیر در حال خروج بودند تا کسی از مردم و بچه‌ها در ساختمان نمانده باشند که در همین حین بخش از پله‌ها فرو می‌ریزد.

وی با بیان اینکه شهرداری در حادثه پلاسکو موظف به انجام امور پیشگیرانه بوده یادآور شد: شهرداری تهران تنها شهرداری است که مسئولیت مدیریت بحران را بر عهده دارد. در سایر استان‌ها استانداری و در شهر‌های دیگر فرمانداری این مسئولیت را بر عهده دارد و ما از روزی که این مسئولیت به شهرداری تهران واگذار شده از بعد ساخت مکانی مهم‌ترین سازماندهی‌ها را انجام داده ایم.

فشار افکار عمومی روی مجموعه شهرداری بیشتر شد و نتیجه‌اش این بود که مسئولان شهرداری بار‌ها به ۱۴ اخطاری اشاره کردند که در طول سال‌های گذشته به مالک و هیات مدیره ساختمان پلاسکو داده و با تاکید زیاد گفته‌اند برای اجرای قانون و رفع خطر و مزاحمت به حکم دادستان و مراجع قانونی دیگر نیاز داشتند.

بهانه‌ای که البته از سوی افکار عمومی پذیرفته نشد، چراکه پلاسکو فقط یکی از صد‌ها ساختمانی است که وضع و حال مشابه روز‌های قبل از آوار شدنش را دارند. ساختمان‌هایی که شهرداری به عنوان متولی مدیریت شهری، وظیفه حفظ و نگهداشت آن‌ها را در مجموعه شهر به‌عهده دارد.

حضور مردم
آنچه بیشتر صدای مسئولان را بلند کرد حضور مردم و ایجاد ازدحام و شلوغی بود که نه تنها کمکی به افراد در ساختمان نمی‌کرد بلکه دردی از بازمانده‌ها هم دوا نمی‌کرد. خانواده‌های مضطرب و نگران که تمام روز‌های سرد زمستان ۹۵ روی زمین کنار ساختمان تخریب شده نشسته بودند بلکه اثری از عزیزانشان پیدا شود.

از همان لحظه اول حضور پر رنگ مردم در اطراف محل حادثه باعث دیر رسیدن نیرو‌ها و تاخیر در امر کمک رسانی به افراد محبوس در ساختمان شد. پس از آن انتشار فیلم‌های متعدد از اتفاقاتی که در لابه لای خرابه‌ها در حال رخ دادن بود شبهاتی را ایجاد کرد که نشان از کم کاری و بی تفاوتی مسئولین داشت. گویا هدف تنها پاکسازی این ماجرا و زودتر تمام شدن این اوار بود.

در حادثه آتش‌سوزی و ویرانی پلاسکو نقش شهروندان بی‌مسئولیت و نا‌آگاه البته در لحظه‌های ابتدایی حادثه از بقیه پر‌رنگ‌تر بود. آن‌ها از همان لحظه‌های اول به تماشای حادثه ایستادند و با تجمع‌شان در خیابان‌های اطراف ساختمان پلاسکو، خیره شدند به زبان‌های آتش، به دود سیاه رنگی که هر لحظه غلیظ‌تر می‌شد، به آمد و شد و فعالیت نیرو‌های امدادی و آتش‌نشان.

آن‌ها هم مثل خیلی‌های دیگر شدت حادثه را باور نداشتند، به خاطر همین ایستادند به تماشا، در گروه‌های چند نفره، با انگشت اشاره آتش‌نشان‌ها را به همدیگر نشان دادند و خندیدند و حرکت را برای خودرو‌های امدادی و کمک‌رسان، کند کردند. این، اما همه ماجرا نبود، پیشرفت فناوری هم به کمک تعدادی از آن‌ها آمد و هر کدام به مدد تلفن‌های همراه دوربین دارشان از خود و حادثه بزرگی که در چند قدمی‌شان بود، عکس گرفتند.

سلفی انداختند، موبایل به‌دست خودشان را بالای ماشین‌های آتش‌نشانی رساندند تا بهتر فیلم و عکس بگیرند؛ عکس‌هایی یادگاری از حادثه‌ای بزرگ، تلخ و مرگبار. در مقابل این گروه و در آن سر طیف، شهروندان مسئولی قرار گرفتند که رفتاری کاملا متناقض با رفتار گروه قبلی داشتند.

آن‌ها کمک‌رسانی را آغاز کردند، به اخطار‌های نیرو‌های امدادی و پلیس برای پراکنده شدن و عدم تجمع احترام گذاشتند، سعی کردند نظم شهری را در محدوده حادثه رعایت کنند، آن‌ها صاحبان همان ماشین‌هایی بودند که در عبور از خیابان‌های شهر، موقع شنیدن آژیر دلهره آور خودرو‌های امدادی، کنار رفتند و به آن‌ها مسیری برای عبور دادند، آن‌ها همان‌هایی بودند که بعد از حادثه خودشان را به مراکز انتقال خون رساندند و خون دادند. آن‌ها البته تعدادشان زیاد نبود.

یک سال بعد
محمد سعیدی‌کیا در نشست خبری با تسلیت شهادت ۲۲ نفر از آتش‌نشانان و شهروندان در حادثه پلاسکو، اظهار کرد: در یکسال اخیر مسائل موجود و هم ساخت مجدد پلاسکو بررسی کرده‌ایم. ابتدا چند ساختمان برای کسبه پلاسکو معرفی شد که مورد قبول قرار نگرفت و سرانجام پاساژ نور را پذیرفتند و بنیاد هم ۷ ماه اجاره کسبه را نیز پرداخت کرد.

وی با اشاره به نگرانی کسبه در خصوص ساخته شدن پلاسکوی جدید، افزود: عده‌ای به شدت معتقدند ساختمان ساخته نشود و المان یادبود برای یادبود آتش‌نشانان ساخته شود. رییس بنیاد مستضعفان با اشاره به ایجاد اتاق فکر به ریاست خواجه دلویی معاون توسعه بنیاد، اظهار کرد: شورایعالی معماری و شهرسازی مصوب کرد که طراحی ساختمان جدید پلاسکو به مسابقه گذاشته شود.
سعیدی‌کیا با یادآوری این‌که سایتی برای دریافت ایده مردم برای ساختمان پلاسکو راه‌اندازی شد، گفت: گروه داوران ۳۶۵ طرح را انتخاب کردند و از بین از طرح‌ها نیز ۱۰ طرح انتخاب و به آن‌ها جوایزی اعطا شد.

وی با اشاره به این‌که پس از توافق برای سطح و سطوح ساختمان جدید شهرداری یک مسابقه نهایی برای طراحی پلاسکو جدید برگزار می‌شود، اظهار کرد: ساختمان پلاسکو بلافاصله پلمب شد و کسی اجازه فعالیت نداشت. در جلسات مکرر با قوه قضاییه و شورای سرقفلی‌داران پلاسکو مسائل مورد بررسی قرار گرفته است؛ و سرانجام بر اساس توافق شهرداری، بنیاد مستضعفان و تایید آن توسط دستگاه قضایی، ساختمان جدید پلاسکو در ۱۳ طبقه شامل ۵ طبقه زیر و ۸ طبقه روی زمین در عرصه ۹۴۰۰ مترربع نیمه اول بهمن با اخذ مجوز شهرداری کلنگ‌زنی می‌شود.

رییس بنیاد مستضعفان همچنین در خصوص نحوه واگذاری واحد‌های ساختمان جدید پلاسکو به صاحبان سرقفلی، اظهار کرد: بنای بنیاد مستضعفان بر این است آنچه ارزش روز سرقفلی واحد‌ها داشته قبل از تخریب داشته حفظ شود. مثلا سه سال بعد از حادثه که ساختمان جدید ساخته می‌شود به ارزش زمان تخریب ساختمان، ارزشی افزوده می‌شود. بر این اساس صاحبان سرقفلی مابه‌التفاوت ارزش روز واحد‌ها را می‌پردازند که منطقی است.

یادبود
دیروز جمعی از مردم در کنار خانواده‌های همچنان داغدار پلاسکو بر سر مزار آن‌ها در قطعه ۵۰ بهشت زهرا حاضر شدند و ادای احترام کردند، اما این مراسم در حالی برگزار شد که شهردار تهران در این مراسم شرکت نکرد.

در این، مراسم رباطی معاون امور مناطق، یزدانی معاون خدمات شهری، شیخ معاون منابع انسانی، عارف‌نیا رییس مرکز ارتباطات و مکارم معاون مالی و اقتصاد شهری و سعید خال مدیر عامل سازمان بهشت زهرا (س) حضور داشتند، ولی خبری از محمد علی نجفی شهردار تهران نبود.

مطبوعات نیز در سالروز این حادثه گویا به طور کامل آن را از یاد برده اند. تنها چند روزنامه صبح امروز مطلبی را به این سالروز این فاجعه ملی اختصاص دادند. روزنامه‌های قانون، همدلی، شهروند سه رونامه‌ای بودند که در صفحه اول خود یادی از این حادثه کردند؛ و آرمان امروز و طن امروز هم اشاره کوچکی به این اتفاق کردند، اما گویا سایر روزنامه‌ها این روز را فراموش کردند و نخواستند حتی کوچکترین اشاره‌ای به این ماجرا بکنند.