صنایع میانی در میانه بحران

عارفه مشایخی | صنعت کامپاند و آمیزه‌سازی صنعت واسطه‌ای است که بین بخش بالادست صنعت پتروشیمی و بخش پایین‌دست صنایعی همچون صنایع قطعه‌سازی قرار گرفته است. در این صنعت پلیمر خام به‌دست آمده از پتروشیمی‌ها را به وسیله مواد افزودنی و ترکیبات، ‌به مواد آمیزه‌سازی و ترکیب‌شده برای استفاده در بخش پایین‌دست تبدیل می‌کنند.

به بیانی دیگر این صنعت تولیدات تناژ بالا و تنوع کم بخش بالادست را با استفاده از دانش فنی و تخصص خود به محصولاتی با تنوع و ویژگی‌های مختلف برای استفاده در صنایع پایین‌دست تبدیل می‌کند.

شرکت‌ها و تولیدکنندگان فعال در این صنعت عموما واحدهای دانش‌بنیانی هستند که طی سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در این بخش از صنعت کشور انجام داده و فعالیت خود را شروع کردند؛ لذا این انتظار وجود دارد دولت با حمایت از این بخش از صنعت در جهت رشد آن گام برداشته و با قوی‌تر کردن آن، صنعتی همچون قطعه‌سازی و در نهایت خودرو‌سازی کشور را روز‌به‌روز قوی‌تر سازد.

اما این در شرایطی است که در مقاطعی از زمان شاهدیم شرایط به گونه‌ای رقم می‌خورد که توان کار از فعالان این صنعت گرفته می‌شود و عملا آنها نمی‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند. باید به این امر توجه کنیم که این صنعت میانی می‌تواند با تولید پلیمرهای متنوع در نهایت ارزآوری قابل‌توجهی را برای اقتصاد کشور به همراه آورد.

جدال ضررساز برای صنایع میانی
مهندس سعید زکایی، عضو هیات‌مدیره انجمن ملی پلاستیک ایران درخصوص پیدایش صنایع میانی گفت: صنایع قطعه‌سازی در کشور ما یکی از قدیمی‌ترین صنایع کشور به‌شمار می‌آیند و لذا با توجه به این که طی دو دهه گذشته سرمایه‌گذاری‌های زیادی در صنعت بالادست و مجتمع‌های پتروشیمی به منظور راهبرد این صنعت به عمل آمده است.

صنعت آمیزه‌سازی طی ۱۰ سال گذشته شکل گرفت و به عبارتی بستری فراهم شد تا حلقه میان صنایع بالادست و پایین دست تکمیل شود.وی در ادامه افزود: به باور من با توجه به این شرایط و داشتن زیرساخت و شرایط مناسب این صنعت یکی از بزرگترین صنایع کشور به‌شمار می‌آید و می‌تواند فعالیت خود را به گونه‌ای گسترش دهد که ارز‌آوری قابل‌توجهی از این بخش از صنعت نصیب اقتصاد کشور شود.

زکایی در ادامه تصریح کرد: در شرایط فعلی با تشویق‌هایی که از سمت دولت صورت گرفته است و حمایت‌هایی همچون تخصیص خوراک ارزان‌قیمت در صورت ورود بخش بالادست پتروشیمی به بخش میان‌دست در دستور کار قرار دارد، این انگیزه به وجود آمده که به بخش میانی صنعت وارد شده و بخواهند در این بخش فعالیت کنند.

عضو هیات‌مدیره انجمن ملی پلاستیک ایران افزود: این روند حمایت تشویقی و قرار گرفتن خوراک ارزان قیمت در اختیار آنها موجب شد تا رشدهای قابل‌توجه و چشمگیری را تجربه کنند. وی افزود: این در حالی است که طی چند ماه اخیر که نرخ ارز پا در مسیری صعودی گذاشت و روندی افزایشی را طی کرد، شرایط برای آنها بیش از پیش مساعد شد و شرایط ناعادلانه‌ای در مقابل برای تولیدکنندگان در بخش مستربچ و کامپاند ایجاد شد.

به این معنا که تولید‌کنندگان بالادستی خوراک مورد‌نیاز خود را با ارز مبادله‌ای می‌خریدند و در آخر محصول نهایی را با ارز آزاد می‌فروختند و از این‌رو بدون اینکه کار خاصی را انجام دهند، سود زیادی نصیب آنها می‌شد. زکایی درخصوص سیستم قیمت‌گذاری مواد مورد نیاز بخش میانی صنعت، توسط مجتمع‌های پتروشیمی در بورس کالا می‌گوید: سیستم قیمت‌گذاری به گونه‌ای است که میانگین قیمت محصولات پتروشیمی در حوزه خلیج فارس را در نرخ دلار ضرب کرده و محصول را با قیمت به‌دست آمده در بورس عرضه می‌کنند؛ حال آنکه بخش بالادست خوراک را با نرخ ارزان دریافت می‌کند.

وی در ادامه تصریح کرد: اتفاق دیگری که در این میان می‌افتد، این است که با توجه به اینکه عرضه‌کنندگان تعداد محدودی هستند، می‌توانند بازار عرضه را با هماهنگی یکدیگر در بورس کالای ایران کنترل کنند و در مقاطعی از زمان قیمت محصولی که به دست صنایع آمیزه‌سازی (مستربچ و کامپاند) می‌رسد، بعضا بیشتر از میانگین قیمت‌های حوزه خلیج‌فارس ضرب در دلار آزاد است.

صنایع میانی بین در و دیوار
وی در ادامه درخصوص تشریح بیشتر صنایع آمیزه‌سازی افزود: در مقاطعی از زمان وضعیت این صنعت مصداق این ضرب‌المثل است که این صنایع بین در و دیوار مانده‌اند.

علت هم آن است که با بالا رفتن بهای دلار قیمت مواد اولیه صنایع آمیزه‌سازی بالا می‌رود ولی نمی‌توان قیمت فروش را بالا برد.زکایی درخصوص اینکه چرا نمی‌توان قیمت فروش را بالا برد، توضیح داد: به‌طور مثال در بخش خودرو شورای رقابت قیمت خودرو را کنترل می‌کند و نمی‌گذارد قیمت خودرو از محدوده مشخصی بالاتر برود و به تبع این امر قطعه‌سازها نمی‌توانند قیمت محصولات خود را افزایش دهند و این زنجیره در نهایت موجب می‌شو‌د که کامپاندسازها و صنایع آمیزه‌ساز نتوانند قیمت محصولات خود را که برای قطعه‌سازها تولید می‌کنند،‌ بالا برده و به حداقل حاشیه سود بسنده می‌کنند، لذا نمی‌توان این انتظار را داشت که با این وضعیت،‌ رشد و نمو چشمگیری در این صنعت میانی داشته باشیم.

وی در ادامه با اشاره به حاشیه سود کمی که در دنیا نصیب صنایع کامپاندساز و صنایع آمیزه‌سازی می‌شود، گفت: با توجه به این امر که حاشیه سود این صنعت میانی در دنیا پایین است، طی ماه‌های گذشته که دلار ارقام بالایی را به خود اختصاص داد و با رشدی ۳۵ درصدی همراه بود واحدهای تولیدی بخش میانی به‌طور قطع متحمل ضرر شدند.

زکایی در ادامه افزود: در طرف دیگر، بازارهای سودا‌گری هم شکل گرفت و افرادی که تولید‌کننده واقعی نبودند و کدهایی را در اختیار داشتند محصول را می‌خریدند و با توجه به اینکه تقاضا زیاد بود با نگه داشتن و انبار کردن این مواد و عرضه آنها در فاصله‌ای از زمان که قیمت‌ها بالاست سود‌ زیادی را نصیب خود می‌کردند و تولیدکنندگان بخش میانی که نمی‌توانستند مواد را از بورس کالای ایران خریداری کنند و مجبور به خرید از بازار آزاد می‌شدند، با قیمت‌های نجومی مواد روبه‌رو شده و مجبور می‌شدند برای پیشبرد اهداف خود یا تن به قیمت‌های بالا دهند و یا برای برهه‌ای از زمان فعالیت خود را متوقف سازند.

بی‌توجهی به جایگاه صنایع میانی در زنجیره ارزش
وی می‌گوید: صنعت آمیزه‌سازی صنعتی بنیه دانشی خوبی دارد و طی سال‌های اخیر نیروهای متخصص زیادی را جذب کرده است و نیروهای متخصص خوبی را به نسبت دیگر بخش‌ها دارد و به نوعی اشتغال‌زایی خوبی دارد،‌ در شرایطی است که عملا ضررده شده و با مشکلات و بحران دست و پنجه نرم می‌کند.

وی افزود: دولت در نظر دارد با سوبسید‌هایی که به بخش بالادست پتروشیمی می‌دهد ارزآوری از این صنعت را بیشتر کند، اما شاهدیم که مقطعی از زمان این امر به ضرر بخش میانی و زنجیره تامین صنعت پتروشیمی تمام شده و در برهه‌ای از زمان مواد اولیه با قیمت‌هایی پایین‌تر از قیمت‌های صادراتی برخی از مجتمع‌های پتروشیمی در بازارهای خارجی صادر شده و این امر توان رقابت را از بخش میانی و پایین دستی صنعت پتروشیمی می‌گیرد.

عضو هیات‌مدیره انجمن ملی پلاستیک می‌گوید: یکی دیگر از مسائل این است که قانون‌گذار و دولت سعی دارند تولید‌کنندگان بالا‌دست را به تکمیل زنجیره صنعت خود سوق دهند و از این رو علاوه بر گاز ارزان تخفیفات دیگری را برای آنها در نظر گرفته‌اند. این امر موجب می‌شود گروهی که شاید از توان و تخصص کافی در این زمینه برخوردار نیستند وارد میدان شده و در شرایط ناعادلانه‌ای موجب بر هم ریختگی این بخش از صنعت شوند.

وی در آخر تصریح کرد: به باور من باید شرایط و بستری فراهم شود که زمینه همکاری برای بخش بالادست و میان‌دست به وجود بیاید و مشارکتی میان این دو بخش از صنعت به وجود آید؛ به این معنا که سرمایه‌گذاری تولیدکنندگان بالادستی در کنار تجربه، تخصص، دانش فنی و چابکی صنایع آمیزه‌سازی و کامپاند سازها قرار گیرد و در کنار هم بتوانند با رشد چشمگیر علاوه بر تامین نیاز داخلی بخشی عمده‌ای از بازارهای صادراتی را هم تحت سلطه خود درآورده و ارزآوری چشمگیری را برای چرخه اقتصادی کشور به ارمغان آورند.