حتی یک خطا هم قابل قبول نیست

کامران علمدهی l مرگ «آرتین» 8 ساله به‌خاطر قصور پزشکی، تباهی زندگی «یاسمین» با تزریق اشتباه پزشک، کمای «سارینا» با تجویز اشتباه یک دارو و... تنها بخشی از ده‌ها پرونده تلخی است که رسانه‌ای شده و همه از آن خبر دارند.

بدون شک اگر نگاهی به‌شمار شکایت‌ها در دادسراهای جرایم پزشکی سراسر کشور داشته باشیم، درمی‌یابیم کم نیستند تخلفاتی که برخی از پزشکان و پرستاران به‌عنوان حافظان سلامت مرتکب شده و رنج بی‌پایانی را بر شانه خانواده‌های بیماران گذاشته‌اند.

افزایش آمار قصور پزشکی
آمارهای سازمان پزشکی قانونی درباره شکایت‌ها و پرونده‌های قصور پزشکی منجر به محکومیت نشان می‌دهد، اعداد و ارقام ثبت شده روندی صعودی داشته است. به طوری که در فاصله سال‌های 91 تا 94، آمار شکایت‌ها تنها در تهران از 4714 شکایت و 2051 مورد محکومیت به ترتیب به 7381 و 3023 رسیده و در دیگر شهرهای کشور مانند آذربایجان‌غربی 23 درصد، گلستان 170 درصد و همدان 150 درصد افزایش داشته است.

نکته قابل تأمل در مرور پرونده‌های سال‌های 94 و 95 نیز نشان می‌دهد در 56 درصد از پرونده‌های قصور پزشکی، پزشک معالج تبرئه شده است. بررسی درستی یا نادرستی احکام صادره در این پرونده‌ها بی‌‌تردید نیاز به کار کارشناسی دقیق دارد اما حتی اگر در نظر بگیریم که تنها نیمی از بیماران نیز پیگیر حق و حقوق خود شده‌اند، بازهم آمارها نگران‌کننده است.

گرچه می‌توان پیشرفت روش‌های درمانی و افزایش آگاهی بیماران به‌حقوقشان را نیز در رشد تعداد پرونده‌های مرتبط با جرایم پزشکی مرتبط دانست اما بازهم نمی‌توان از قصور کادر درمانی یا نگاه کارمندی بخش پرستاری به حضور بیماران اورژانسی به سادگی عبور کرد.

در یک بررسی میدانی از بخش‌های اورژانسی بیمارستان‌های کشور - بخصوص مراکز درمانی دولتی - بخوبی می‌توان دریافت بسیاری از کم کاری‌ها در همان ابتدای ورود بیمار به بخش اورژانس صورت می‌گیرد. بی‌تفاوتی پرستاران، تعلل در رسیدگی‌ها، رعایت نکردن اصول پایه‌ای بهداشتی و سردرگمی خانواده‌ها درباره وضعیت بیماران و اینکه با کوچکترین اعتراض، بیمار یا همراهان او را محکوم به بی‌دانشی کرده و آنها را با انگ‌هایی چون اخلال در نظم بیمارستان، گاه از مراکز درمانی اخراج می‌کنند.

همه اینها علت وقوع اتفاقاتی است که سرانجام پرونده‌های آن سر از دادسراها درآورده است. به‌نظر می‌رسد در این شرایط نه تنها بجا نیست که انتظار داشته باشیم در آینده‌ای نزدیک شاهد بهبود اوضاع و کاهش شکایت‌ها باشیم بلکه کنترل روند افزایشی آن نیز دور از ذهن به نظر می‌رسد. در این گزارش ضمن بررسی چند پرونده به ریشه‌یابی علل وقوع و فراوانی اینگونه جرایم می‌پردازیم.

پایان زندگی آرتین بایک سرماخوردگی
«آرتین»، پسر 8 ساله گلستانی به‌خاطر یک سرماخوردگی ساده راهی بیمارستان شد. اما وقتی با تزریق یک آمپول دچار مشکل تنفسی شد، به‌خاطر یک اشتباه در آغوش پدرش جان داد.

به گفته علیرضا عسکری- مدیر کل دفتر نظارت و اعتبار بخشی معاونت درمان وزارت بهداشت- پس از بررسی‌های دانشگاه علوم پزشکی مازندران و طبق تحلیل علمی از علوم پزشکی، مشخص شد قصوری در فرآیند درمان رخ داده است و کمیته‌های فنی و تخصصی این قضیه را مورد تحلیل و بررسی قرار خواهند داد تا افرادی که مقصر بروز این حادثه بودند به کمیسیون‌های مرتبط معرفی شوند و آرای لازم صادر شود.

سارینا درکما
«سارینا» نیز مانند «آرتین» 8 سال بیشتر نداشت وقتی در نیمه‌های شب به‌خاطر عفونت در بیمارستان «علی‌آباد کتول» استان گلستان بستری شد، پزشک بیمارستان نسخه‌ای به دست پدرش داد و از او خواست برای درمان دخترش آمپولی را تهیه کند اما «سارینا» به محض انجام این تزریق با کاهش سطح هوشیاری مواجه شد و به کما رفت. اما با وجود تلاش پزشکان هنوز به هوش نیامده است. بررسی‌های مقدماتی درباره پرونده این دختردر دادگستری استان گلستان نشان داد تزریق اشتباه دارو، باعث به کما رفتن دخترک شده است. این پرونده به‌دلیل حساسیت خاص آن به صورت ویژه در دست بررسی قرار دارد.

سرنوشت غم انگیز «یاسمین»
«یاسمین» 7 ساله نیز سرنوشت دردناکی دارد. سنش زیاد نبود و با وجودی که در دو سالگی در حادثه تصادفی پدرش را از دست داده بود اما تا پیش از شانزدهم تیر امسال، هنرمندانه نقاشی می‌کرد و علاوه بر فارسی به سه زبان استانبولی، آلمانی و انگلیسی نیز تاحدودی مسلط بود.

آن شب شوم اما همه آرزوهای او و خانواده‌اش را به باد داد و بعد از یک دل درد ساده، پزشکی در یکی از بیمارستان‌های حوالی میدان ونک، با تزریق 4 آمپول تریامسینولون، کترولاک، پلازیل و هیوسین در سرم‌اش او را مرخص کرد اما در مسیر بازگشت دخترک با حال تهوع شدید و تشنج به بیمارستان بازگردانده شد.

در حالی که دقایقی از بامداد گذشته بود مشخص شد «یاسمین» از عوارض دارویی که به او تزریق شده بود علائم حیاتی‌اش پایین آمده و در شرایط وخیمی قرار گرفته است. این دختر خردسال پس از این حادثه به‌دلیل خونریزی شدید روده، مشکلات مغزی، لوپوس، ورم معده و کلیه، خانه نشین است و حالا حتی از پس ساده‌ترین کارهای روزانه‌اش نیز برنمی‌آید. رسیدگی به پرونده او ماه پایانی سال گذشته آغاز شد اما هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است.

مرگ اسماعیل
«اسماعیل» 10 ساله برای درمان تشنج از اهواز به بیمارستانی در تهران منتقل شد، اما او نیز با تزریق دارویی به کما رفت و بعد از 9 روز جان خود را از دست داد. با گذشت دو ماه از این اتفاق، پزشکی قانونی علت مرگ را تشنج و عوارض ناشی از آن اعلام کرد.

این پسر نیز مانند «آرتین» سرما خورده بود اما یک روز بعد از این بیماری دچار تشنج لحظه‌ای شد و توسط پدرش به بیمارستانی در اهواز انتقال یافت و برای ادامه درمان به یکی از بیمارستان‌های تهران اعزام شد. در بیمارستان ابتدا به بیمار قرص‌هایی داده شد و پس از آزمایش‌هایی، آمپولی به او تزریق شد. اما یک روز بعد پزشک معالج اعلام کرد داروی تزریق شده به بدن «اسماعیل» سازگار نبوده و او به کما رفته و باید در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شود. اما پسر 10 ساله اهوازی پس از 9 روز روی تخت این بیمارستان جان باخت.

جاگذاشتن وسایل جراحی در بدن بیمار
یکی از اشتباهات شوکه‌کننده پزشکی جا ماندن لوازم پزشکان در داخل بدن بیماران است؛ اشتباهی که به‌سادگی نیز قابل اصلاح نیست.

«ولی» یکی از بیمارانی است که هفتم اردیبهشت سال‌جاری، پنس پزشک در هنگام عمل جراحی در شکمش جا ماند. او که برای عمل ریه به بیمارستان شهید بهشتی اردستان رفته بود، یک بار 7 اردیبهشت و بار دیگر یکم آذرماه خودش را به تیغ جراحان بیمارستان سپرد و در ظاهر هم هر دو عمل موفقیت‌آمیز بود. اما درد در ناحیه شکم باعث شد تا او دوباره به بیمارستان برگردد و پس از پنهان کاری‌های متعدد کادر درمانی بیمارستان سرانجام پنس گمشده اتاق عمل را از شکم بیمار درآوردند.

نکته عجیب اینکه پزشکان پس از فهمیدن این اتفاق نه تنها واقعیت را به او نگفته بودند که او اتفاقی در بیمارستان متوجه این اشتباه شده و با به دست آوردن مدارک شکایت کرده بود.

مرگ زن باردار پس از سزارین
«خدیجه» اول مرداد سال گذشته به همراه همسر و خانواده‌اش به بیمارستانی در تهران رفت. اما 3 ساعت پس از تولد پسرش، این زن به‌خاطر درد شدید در ناحیه کمر به سی‌سی‌یو انتقال یافت. با وجود وضعیت بد بیمار با تشخیص پزشکان، او به سه بیمارستان منتقل شد اما در ساعت 12 شب به کام مرگ رفت.

با شکایت همسر این زن، پرونده‌ای در دادسرای نظام پزشکی تشکیل شد اما پس از چند ماه بررسی تنها 37 درصد پزشکان مقصر شناخته شدند؛ رأیی که با اعتراض خانواده شاکی تحت پیگیری قرار دارد.

پایی که پس از عمل لنگ شد
«شیرین» دختر 13 ساله‌ای است که 16 فروردین سال‌جاری در یکی از بیمارستان‌های تهران زانویش را به تیغ جراحان سپرد. این بیمار پیش از عمل توان دویدن، ورزش و انجام کارهای روزمره‌اش را داشت اما پس از عمل دیگر نمی‌توانست مثل گذشته پایش را روی زمین بگذارد و دیگر نتوانست راه برود.

او بارها به پزشکان مراجعه کرد و پس از معاینه‌های تخصصی مشخص شد که تزریق آمپول بی‌حسی در عصب نخاعش باعث شده تا دیگر نتواند همانند گذشته راه برود. این بیمار که به‌خاطر این نقص جسمانی شکایت کرده است، گفت: پس از عمل جراحی، به‌خاطر درد شدید در ناحیه کمر، زانو و لگن، پزشک معالجم تنها قرص‌های مکمل داد و بعد از مدتی هم احتمال داد که دردم ناشی از مشکلات اعصاب و روان است!

روند صعودی پرونده‌های قصور پزشکی
طبق آمار پزشکی قانونی در سال گذشته بیشترین شکایت‌ها در پرونده قصور پزشکی به ترتیب مربوط به جراحی زنان و زایمان و نازایی با یکهزار و 157 مورد(22.7 درصد رشد)، جراحی عمومی با 976 مورد(54.7 درصد رشد)، جراحی ارتوپدی با 731 مورد(21 درصد رشد)، دندانپزشکی با 686 مورد(26.6 درصد رشد) و پزشکان عمومی با 522 مورد(42.6 درصد رشد) مربوط بوده است.

تخصص‌هایی مانند روماتولوژی نیز با ثبت پنج مورد شکایت و حکم تبرئه در همه آنها، کمترین شکایت و قصور پزشکی را به خود اختصاص داده و پس از آن هم تخصص‌هایی مانند داخلی، کلیه، داروسازی و غدد رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.

دکتر شجاعی، رئیس سازمان پزشکی قانونی کشوردرگفت‌و‌گو با خبرنگار حوادث «ایران» در خصوص پرونده‌های قصور پزشکی و آمار شاکی‌های سال 96 گفت: «شمار پرونده‌های قصور پزشکی در سال 95 نسبت به سال قبل، با رشد 2/27 درصدی مواجه بوده و به‌طور قطع تا پایان سال‌جاری نیز به نظر نمی‌رسد این روند نزولی شود. البته آمار دقیق و مشخصی از تعداد شاکی‌ها وجود دارد که این آمار در پایان هر سال جمع‌بندی می‌شود. به‌طور کلی ما با روند رو به افزایشی در خصوص پرونده‌های قصور پزشکی مواجه هستیم.

بی‌شک با تکیه بر این آمار و ارقام نمی‌توان گفت که در بحث پزشکی با کاهش کیفی روبه‌رو بوده‌ایم بلکه هم فعالیت‌های پزشکان افزایش پیدا کرده و هم تعداد عمل‌های جراحی بیشتر شده که در این شرایط تعداد شاکیان هم افزایش پیدا می‌کند. ضمن اینکه ما هرساله با افزایش جمعیت هم مواجه هستیم و همین امر هم به رشد شکایت‌ها کمک می‌کند.

مورد بعدی هم آن است که مردم در بحث قصور پزشکی آشنایی بیشتری با قوانین پیدا کرده‌اند و برای رسیدن به حق‌شان وقت بیشتری می‌گذارند. در گذشته مردم تلاش کمتری در این باره داشتند و برای هر مسأله‌ای اقدام به شکایت نمی‌کردند. به‌طور کلی شکایت از پزشکان به‌طور مستقیم به پزشکی قانونی ارجاع نمی‌شود بلکه وقتی شاکی در مراجع قضایی طرح شکایت می‌کند، پرونده برای بررسی علمی، به پزشکی قانونی ارسال می‌شود.»

علل افزایش پرونده‌ها
دکتر کامــــــــــــــــران سلطانی- مدیرکل کمیسیون‌های تخصصی پزشکی قانونی- نیز گفت: «در بحث قصور پزشکی دلایل عمده‌ای وجود دارد که بر اساس پژوهش‌ها و طرح‌های تحقیقاتی که توسط پزشکان قانونی انجام شده، دلیل عمده افزایش شکایت‌ها به چهار موضوع عوامل رفتاری، کادر درمانی، ناآگاهی بیمار و بستگان او از عوارض بیماری و هزینه‌های درمانی مربوط می‌شود. چهارمین علت افزایش شکایت از کادر درمانی بدبینی ایجاد شده در کشور نسبت به جامعه پزشکی است که در رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی بسیار به آن پرداخته شده است.»

در پزشکی تضمین صددرصدی وجود ندارد
دکتر علی فتاحی- معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی کشور- نیز به خبرنگار«ایران» گفت: «هر ساله با رشد 5، 6 درصدی میزان شکایت‌ها در مقوله قصور پزشکی روبه‌رو هستیم. این امر را نباید اینگونه تعبیر کرد که قصور و اشکالات پزشکی بیشتر شده بلکه در کشور ما اغلب پزشکان کارشان را به بهترین شکل انجام می‌دهند اما به هر حال در برخی از مواقع هم اشکالاتی پیش می‌آید.»وی درباره اینکه چرا با وجود پیشرفت‌های پزشکی بازهم باید با رشد پرونده‌های قصور پزشکی مواجه باشیم، افزود: «در سال بیش از 900 میلیون نفر تحت اقدامات درمانی قرار می‌گیرند که حدود 15 هزار بیمار از وضعیت درمانی‌شان راضی نیستند و به‌دنبال شکایت می‌روند.

در حالی که در کشورهای بزرگ دنیا در مجموع و به‌طور میانگین بیش از 3 درصد شکایت‌ها درباره قصور پزشکی است اما این آمار در کشور ما حدود1/0 درصد است که نشانه خوبی برای ماست. ضمن اینکه در سال‌های اخیر بیماران با حقوقشان آشنایی بیشتری پیدا کرده‌اند و به سادگی از کنار هر مسأله‌ای نمی‌گذرند. این موضوع را هم باید مدنظر قرار داد که در سال‌های اخیر شرایطی مانند بیماری‌هایی مثل سرطان، تصادف و تروماها رشد بیشتری پیدا کرده و همین عوامل هم بر افزایش پرونده‌های شکایت‌ها تأثیر گذاشته است. در کار پزشکی هیچ تضمین صد درصدی وجود ندارد. چراکه حتی تزریق یک آمپول اشتباه هم می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری را ایجاد کند.»

عضوشورای عالی نظام پزشکی کشور درباره بیشترین آمار شکایت‌ها در تخصص‌های پزشکی گفت: «بیشترین آمار شکایت‌ها در بخش‌های عمومی، دندانپزشکی، زنان و زایمان و ارتوپدی است. این بخش‌ها به سبب مراجعین بیشتر، شکایت‌های بیشتری هم دارند. در حالی که تخصص‌های دیگر به‌خاطر میزان مراجعین کمتر شکایات کمتری هم دارند.

البته فراموش نکنیم که بیمارانی که به بخش‌های شلوغ‌تر مراجعه می‌کنند اغلب اورژانسی هستند اما در سایر بخش‌ها پزشک با آرامش و فرصت بیشتری بیمار را درمان می‌کند و همین امر رضایتمندی برای بیماران می‌آورد. از بیماران می‌خواهیم تا پایان درمان به پزشک‌شان اعتماد داشته باشند و به‌دنبال راه‌های منتهی به شکایت نباشند.

چراکه هر زمانی که تمایل داشته باشند می‌توانند اقدام به شکایت کنند و ما هم پیگیر مطالباتشان هستیم. در کل کشور حدود 198 دادسرای نظام پزشکی داریم که بیماران در صورت نیاز و ثبت شکایت می‌توانند خود یا قیم‌شان به آنجا مراجعه کنند.»

همه مشکلات درمانی به پزشک ختم نمی‌شوند
دکتر محــــــــمدمهدی قیامت - عضو هیأت مدیره انجمن بیهوشی و مراقبت‌های ویژه ایران - گفت: با توجه به تجربه 20 ساله‌ام در امور انتظامی نظام پزشکی، در وهله نخست قضاوت را مشکل می‌دانم و قضاوت در امر طبابت را مشکل‌تر. قصور در پزشکی ابعاد مختلفی دارد که بازکردن هرکدام از آنها مستلزم زمان بسیاری است. اما به صورت اجمالی به آنها اشاره می‌کنم.

یکی از قصورات، سیستمی است که به طورکلی از دست پزشک خارج است. بسیاری از عوارض‌های بعد از عمل که از نظر بیماران قصور پزشکی است، اشکالات سیستمی در استفاده از داروها است. در کشورهای توسعه یافته داروها با colercode (مشخصه‌های رنگی) تفکیک می‌شود اما در کشور ما هنوز این اشکالات وجود دارد و همین مسأله باعث بروز مشکلاتی شده است.

مثلاً یکی از داروهای بیهوشی با نام Succinylcholine (سوکسینیل کلین) برای زمانی استفاده می‌شود که پزشک می‌خواهد یک عمل خاصی را انجام دهد و عضلات را به‌طور موقت فلج کند، این دارو پس از تزریق باعث مشکلات تنفسی هم می‌شود اما وقتی تحت نظر متخصص در اتاق عمل باشد خطر چندانی ندارد. اما همین دارو در بیرون از محیط بیمارستان و بدون حضور متخصص بیهوشی تزریق شده و مرگ بیمار را رقم زده است.

بنابراین ما باید با نصب برچسب‌هایی مثل داروی مرگ آور و...، داروهای خطرناک را از داروهای معمولی جدا کنیم.دومین مسأله شخص محور بودن مشکلات است که خود بیمار با مصرف غیراصولی داروها و توجه نکردن به دستورات پزشک باعث بروز مشکلاتی می‌شود که در نهایت سایرین و خود بیمار فکر می‌کنند پزشک کارش را بدرستی انجام نداده است.

در مجموع باید به این نکته اشاره کرد که خطاها شخصاً مربوط به پزشک نیست و بسیاری از مشکلات به خود بیمار و سیستم دارویی برمی گردد. البته نمی‌توان با قاطعیت هم گفت که هیچ پزشک خطاکاری هم وجود ندارد اما این را در نظر داشته باشیم که با افزایش جمعیت بیماران و تعدد عمل‌های جراحی در کشورمان شاهد رشد آمار در قصور پزشکی خواهیم بود که این مسأله امری طبیعی است.

منبع: ایران


نمی توان همه عوارض را به گردن پزشک انداخت
دکتر ایرج خسرونیا- رئیس هیأت مدیره جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران - اظهار کرد: مشکلاتی که در مباحث مربوط به قصور پزشکی مطرح می‌شود نه به‌ سبب کوتاهی است بلکه صرفاً به‌دلیل عمل‌های جراحی حال حاضر است که باید با حساسیت و ظرافت خاصی انجام شود.

سال‌ها پیش برخی بیماری‌ها اصلاً درمان نمی‌شد و بالطبع عمل‌های مرتبط هم صورت نمی‌گرفت. بنابراین مشکلات بعد از عمل هم به‌ مراتب کمتر از امروز بود. مثلاً تومور مغزی یا بسته شدن دریچه قلب مشکلی است که امروزه براحتی انجام می‌شود اما در گذشته فرد بدون درمان فوت می‌کرد. از این‌رو وقتی عمل‌های ظریف و حساس انجام می‌شود باید منتظر عوارض آن هم در برخی موارد باشیم.

یعنی ممکن است از هر 10 عمل یکی منجر به عارضه شود. این عوارض به هیچ عنوان عمدی نیست. ما در حال حاضر بیش از 150 هزار پزشک داریم و قرار نیست ادعا کنیم همه آنها بدون هیچ مشکل و خطایی کارشان را ادامه می‌دهند. جامعه پزشکان نیز همانند همه جوامع شغلی و صنفی ممکن است در کارشان دچار خطا شوند و این غیرممکن نیست.

گاهی مواقع مشکلات پس از درمان دامان پزشک را می‌گیرد در حالی که ممکن است عوارض دارویی باعث مشکل بیمار شده باشد. ما نباید پس از هر مشکلی تنها پزشک را مقصر بدانیم و باید پس از بررسی همه جوانب در مورد اشکالات قضاوت کنیم.ضمن اینکه اگر پزشکی بدون دانش لازم دست به اقدامات درمانی بزند که در توانش نبوده باید حتماً مجازات شود و تاوان کاری را که انجام داده بپردازد.

حتی یک خطا هم قابل قبول نیست
دکتر زالی- رئیس سابق سازمان نظام پزشکی کشور-نیز ضمن تأکید بر این مسأله که «حتی وجود یک خطای پزشکی هم قابل قبول نیست»، گفت: «آمارها گویای آن است که این خطاها طی سال‌های اخیر رشدی صعودی داشته اما این آمار در ایران نسبت به سایر کشورهای دنیا زیاد نیست.»