دو گروه موثر در رشد صنعتی

رتبه‌بندی صنایع کشور برحسب تاثیر سرمایه‌گذاری بر رشد تولید نشان دهنده آن است که دو گروه از صنایعی که وابسته به منابع طبیعی بوده یا اینکه از منابع طبیعی فرآوری شده به‌عنوان مواد اولیه استفاده می‌کنند، گزینه‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری به منظور دستیابی به ارزش افزوده بالاتر صنعتی محسوب می‌شوند.

دو گروهی که کشور به واسطه برخورداری از منابع کانی در آنها دارای مزیت است و می‌توانند بیشترین بهره‌وری را برای کشور به همراه داشته باشند.

ارزیابی‌های صورت گرفته نشان دهنده آن است که توسعه بخش صنعت نقش کلیدی در تحقق هدف‌های پیش‌بینی شده در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ نظیر افزایش درآمد سرانه، اشتغال، تنوع و توسعه صادرات و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در محصولات تولیدی دارد.

در این راستا یکی از اقدامات اساسی که باید در دستور کار قرار گیرد به شناسایی رشته فعالیت‌های پیشران بخش صنعت مربوط می‌شود.

از آنجا که رشد تولید هر فعالیت اقتصادی نیازمند منابع تولید نظیر نیروی کار و سرمایه است، می‌توان فعالیت‌های صنعتی را برحسب اندازه تاثیر عوامل موثر بر رشد اقتصادی آنها طبقه‌بندی کرد. با توجه به ارزیابی‌های صورت گرفته می‌توان گفت با توجه به نقش موجودی سرمایه در رشد، رتبه‌بندی فعالیت‌های صنعتی باید از نظر اندازه تاثیر سرمایه‌گذاری بر رشد تولید آنها صورت گیرد؛ این رتبه‌بندی به سیاست‌گذاران در صرفه‌جویی منابع مالی و استفاده کارآ از آنها در افزایش تولید بخش صنعت کمک خواهد کرد.

در این خصوص و به منظور شناسایی صنایع دارای بیشترین اثرگذاری در ایجاد ارزش افزوده بیشتر موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی درگزارشی فهرست ۲۳ فعالیت صنعتی نخست کشور از نظر تاثیر افزایش موجودی سرمایه خالص در افزایش ارزش افزوده آنها را براساس محاسبات حسابداری رشد صنایع ایران تهیه کرده است.

در فهرست تهیه شده صنایعی نظیر «قطعات و ملحقات برای وسایل نقلیه موتوری...(قطعه‌سازی)»، «تولید موتورهای برق و ژنراتور و...» و «تولید و تعمیر انواع کشتی» که عمدتا وابسته به محصولات مرتبط با صنعت «تولید محصولات اولیه آهن و فولاد» هستند، قرار دارند. در کنار رشته فعالیت‌های مذکور، در فهرست تهیه شده صنایعی نظیر «تولید مواد شیمیایی اساسی به جز کود و ازت» و «تولید سموم دفع آفات» (که در زمره صنعت «تولید مواد و محصولات شیمیایی» هستند) و صنایعی همچون «تولید سیمان، آهک و گچ» و «تولید شیشه و محصولات شیشه‌‌ای» (که جزو صنعت تولید سایر محصولات کانی غیرفلزی هستند) نیز قرار دارند.

بر اساس رتبه‌بندی صورت گرفته می‌توان گفت، افزایش سرمایه در صنایع معدنی (صنایعی که کانی‌های فلزی و غیرفلزی کشور را به‌عنوان مواد اولیه فرآوری می‌کنند)، صنایع پایین‌دستی صنایع معدنی، فعالیت‌های صنعتی «تولید مواد و محصولات شیمیایی»، «تولید سایر محصولات کانی غیرفلزی» و «تولید فلزات اساسی» یا صنایعی که تقاضاکننده محصولات این صنایع هستند، بیشترین تاثیر را بر رشد ارزش افزوده آنها دارد.

از سوی دیگر، دسته‌بندی صورت گرفته نشان‌دهنده آن است که آن دسته از صنایعی که وابسته به منابع طبیعی بوده یا اینکه از منابع طبیعی فرآوری شده به‌عنوان مواد اولیه استفاده می‌کنند و کشور نیز به واسطه برخورداری از منابع کانی در آنها مزیت دارد، گزینه‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری در راستای دستیابی به ارزش افزوده بالاتر صنعتی محسوب می‌شوند.

در رابطه با فعالیت‌های صنعتی یاد شده، چند نکته قابل اشاره است؛ اول اینکه در اولویت‌بندی صورت گرفته، صنایع فرآوری کانی‌ها(اعم از سوختی و غیرسوختی) و صنایع پایین‌دست و تقاضاکننده محصولات این صنایع نیز وجود دارند. صنایع فرآوری کانی‌ها به‌رغم تاثیر سرمایه‌گذاری بر رشد آنها، اشتغال‌زایی کمی دارند، اما صنایع پایین‌دستی و متقاضی محصولات فرآوری شده، اشتغال‌زایی بالایی دارند.

با این شرایط می‌توان گفت با تدوین برنامه راهبردی و هدایت سرمایه‌گذاری‌ها به سمت تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صنایع پایین‌دست، می‌توان در کنار رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی بالایی را نیز شاهد بود. از سوی دیگر این دسته از فعالیت‌های صنعتی، بر حسب شاخص‌های موثر بر رقابت پذیری، دارای مولفه‌های مثبت موثر بر رقابت‌پذیری هستند، به همین دلیل این گروه می‌توانند یکی از اولویت‌های اصلی برای تحقق رشد ارزش افزوده باشند.

با توجه به اهمیت این صنایع ماده ۴۶ قانون برنامه ششم توسعه کشور، دولت و دستگاه‌های اجرایی را مکلف کرده تا اقداماتی را به منظور رونق تولید، نوسازی صنایع، حمایت هدفمند از صنایع دارای اولویت سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، همچنین توسعه صادرات غیرنفتی انجام دهند، همچنین بند «الف» همین ماده، وزارت صنعت، معدن و تجارت را مکلف کرده تا فهرست اولویت‌های صنعتی را با تاکید بر «اولویت صنایع معدنی» تهیه و به تصویب هیات وزیران برساند.

با این شرایط می‌توان گفت که از منظر برنامه ششم توسعه کشور نیز صنایع معدنی در فهرست اولویت‌های سرمایه‌گذاری قرار دارند و البته ضروری است نگاه به آنها با رویکرد تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صنایع پایین دست باشد.