رانت‌زدایی از بازار دلا‌ر

بازارساز ارزی با افزایش سه کانالی دلار، قیمت ارز مداخله‌ای را به قیمت بازار نزدیک کرد. درواقع با اقدام دیروز قیمت دلار و یورو تزریق‌شده به بازار از سوی بانک مرکزی با قیمت این دو ارز در بازار آزاد تا حدودی همسان شد.

روز گذشته سیاست‌گذار ارزی در یک گام مثبت قیمت دلار در حجم عمده را به انتهای کانال ۴ هزار و ۷۰۰ تومان برد تا هم زمینه‌های رانت و آربیتراژ را در بازار از میان ببرد و هم صف‌های ارزی را خلوت‌تر کند.

این در حالی بود که در روزهای گذشته بازارساز عرضه خود را در کانال ۴ هزار و ۴۰۰ تومان قرار داده بود؛ پدیده‌ای که به‌واسطه اختلاف قیمت با بازار غیررسمی زمینه کسب رانت را در بازار فراهم آورده بود. نکته جالب روز گذشته آن بود که بازار غیررسمی نیز به اصلاح سیاست سیاست‌گذار در قیمت‌گذاری دلار واکنش شدیدی نشان نداد و در اوایل کانال ۴ هزار و ۸۰۰ تومان تغییرات خود را صورت داد.

کارشناسان اعتقاد دارند بازارساز برای حفظ آرامش در بازار ارز باید در گام‌های بعدی ۳ اقدام را صورت دهد؛ نظارت بیشتر بر مکانیزم‌های توزیع ارز در بازار، بر هم زدن زمینه‌های آربیتراژ میان دلار و یورو و مدیریت نرخ حواله درهم. بررسی‌ها نشان می‌داد روز دوشنبه با وجود اصلاحات قیمتی، ارزش یورو نسبت به دلار بالاتر بود؛ امری که می‌توانست موجب خروج اسکناس آمریکایی از بازار داخلی و ورود ارز اروپایی به جای آن شود.

روز گذشته، بازارساز قیمت دلار در حجم عمده را ۳ کانال بالا برد تا نرخ این ارز با بازار همسان شود. در سومین روز هفته، قیمت دلار در حجم عمده بر تابلوی یکی از صرافی‌های بزرگ دولتی به ۴ هزار و ۷۷۰ تومان رسید. این قیمت با بازار غیررسمی و معاملات مناطق مرزی اختلاف چندانی نداشت تا آربیتراژ ارزی از بازار رخت بربندد.

چرخش سیاستی بازارساز همچنین یک رانت ارزی را از بازار حذف کرد و صف‌های ارزی را عقب‌تر برد. بازارساز همسو با دلار، نرخ یورو را نیز در حجم عمده به قیمت بازار نزدیک کرد؛ دیروز یورو ساعت ۳ بعدازظهر بر تابلوی یکی از صرافی‌های عرضه‌کننده ارز ۵ هزار و ۷۴۱ تومان قیمت خورد که بیش از ۱۲۰ تومان بالاتر از روز قبل بود. افزایش یک‌باره قیمت دلار بازارساز اثرات چندانی در بازار غیررسمی این ارز و معاملات سکه نداشت.

در روزی که دلار بازارساز ۳ کانال رشد کرد، دلار در بازار غیررسمی نزدیک به ۶۰ تومان رشد کرد و هر سکه تمام بهار آزادی نیز با تنها ۶ هزار تومان افزایش به بهای یک میلیون و ۵۹۲ هزار تومان رسید.

روایت یک روز متفاوت ارزی
در سومین روز هفته، یکی از صرافی‌های بزرگ دولتی در ابتدای روز نرخ دلار در حجم خرد را ۴ هزار و ۴۸۸ تومان تعیین کرد. این قیمتی بود که معمولا با اختلاف کمی بیشتر در اختیار مسافران در روزهای اخیر قرار می‌گرفت. با این حال، سیاست‌گذار در نزدیکی ساعت ۱۲ ظهر قیمت دلار در حجم عمده را ۴ هزار و ۷۹۵ تومان تعیین کرد که اختلافی ۳۰۲ تومانی با نرخ روز پیشین داشت.

به این ترتیب، صرافی‌های مجاز می‌توانستند برای تهیه دلار مورد نیاز خود به این صرافی مراجعه کنند و ارز خریداری شده را با حاشیه سود ۵ تومانی در اختیار مشتریان خود قرار دهند. قیمت تعیین‌شده از سوی این صرافی فاصله چندانی با قیمت این ارز در بازار غیررسمی و معاملات منطقه هرات افغانستان و سلیمانیه عراق نداشت؛ در گذشته یک فرد می‌توانست در کمترین حالت به ازای ارائه کارت ملی خود هزار دلار را در کانال ۴ هزار و ۴۰۰ تومان دریافت کند و آن را در بازار غیررسمی یا بازارهای همسایه در کمترین حالت بالای ۴هزار و ۷۰۰ تومان به فروش برساند.

به این ترتیب، هر فرد به ازای دریافت هر دلار ۲۵۰ تومان سود می‌کرد که در حجم هزارتایی به ۲۵۰ هزار تومان می‌رسید.

در برخی مقاطع برخی افراد با دریافت۵ هزار دلار به ازای هر کارت ملی در یک روز بالای یک میلیون تومان سود می‌کردند، انگیزه‌ای که در طولانی شدن صف‌های ارزی بسیار موثر بود. با این حال، قیمت‌گذاری جدید موجب شد که امکان آربیتراژ ارزی در بازار از بین برود.

اتفاق مهم دیگری که در بازار افتاد، آن بود که افزایش ۳۰۲ تومانی میانه روز دوشنبه اثر چندانی در بازار غیررسمی نداشت و قیمت این ارز در میان دلالان تنها در واکنشی اولیه تا قیمت ۴ هزار و ۸۵۰ تومان بالا رفت. به این ترتیب، رشد حدود ۷/ ۶ درصدی صرافی ملی تنها با افزایش ۶/ ۱ درصدی بازار مواجه شد. این دو اتفاق موجب شد که از یکسو نگرانی‌های ارزی تا حد زیادی کمرنگ‌تر شود و از سوی دیگر زمینه‌های رانت‌جویی در بازار به میزان زیادی کاهش یابد؛ با این حال، همچنان یک نگرانی در بازار ارز وجود داشت و آن اختلال در توزیع ارز توسط شماری از صرافی‌ها بود.

به گفته کارشناسان، در ۳ هفته گذشته برخی از این صرافی‌ها با دریافت دلار در کانال ۴ هزار و ۴۰۰ تومان و عدم فروش آن به متقاضیان اصلی با قیمت‌های مداخله‌ای، سودهای زیادی را کسب می‌کردند. در واقع از نظر برخی کارشناسان، شماری از صرافی‌ها دلار مداخله‌ای دریافت شده را در بازار غیررسمی با قیمت‌های بالای ۴هزار و ۷۰۰ تومان به فروش می‌رساندند و از حاشیه سود۲۵۰ تا ۳۰۰ تومانی به ازای هر دلار برخوردار بودند.

اقدام جدید سیاست‌گذار مبنی بر نزدیک کردن نرخ مداخله‌ای به نرخ بازار به نظر می‌رسد بسیاری از معامله‌گران را با شوک اولیه‌ای مواجه کرد؛ در حالی که برخی از صرافی‌ها به‌واسطه غافلگیری، تمایلی به دریافت ارز از بازارساز از خود نشان ندادند، گروهی دیگر بیشتر سعی داشتند با عدم عرضه ارز در برابر بازارساز گارد بگیرند. این دسته به متقاضیان عنوان می‌کردند که دلاری برای فروش ندارند. در این شرایط، به نظر می‌رسد بازارساز باید در گام بعدی با استفاده از مکانیزم‌های نظارتی شبکه‌های توزیع ارز را مدیریت بیشتری کند.

همچنین در واکنش به قیمت‌گذاری جدید بانک مرکزی، نرخ حواله درهم کمی افزایشی شد و به بالای مرز هزار و ۳۰۰ تومان رفت. به‌نظر می‌رسد بازارساز در روزهای آینده برای مدیریت نوسانات بازار داخلی نرخ حواله درهم را نیز باید به‌خوبی مدیریت کند.

اثرات کنار رفتن یک رانت
یکی از مهم‌ترین اثراتی که قیمت‌گذاری جدید بانک مرکزی به همراه داشت، کنار رفتن رانت از جریان معاملات ارزی ۳ هفته اخیر بود. در واقع، سیاست‌گذار با همسان‌سازی قیمت‌ها امکان آربیتراژ و کسب سود از اختلاف قیمت بازارها را از میان برد. همچنین بازارساز باید زمینه آربیتراژ بین دلار و یورو را از میان ببرد. اثر مهم دیگری که این قیمت‌گذاری به همراه خواهد داشت، کمک به مکانیزم کشف قیمت در بازار خواهد بود.

در ۳ هفته گذشته قیمت‌های مسلط بازار بیشتر حالت اداری و دستوری پیدا کرده بودند و همین موضوع موجب شده بود که فضای بازار از شفافیت لازم برخوردار نباشد. این در حالی است که قیمت‌گذاری جدید می‌تواند کمک کند که قیمت دلار با مکانیزم عرضه و تقاضا و از درون بازار تعیین شود.

برخی فعالان این تصور را داشتند که برخی مسوولان خارج از بانک مرکزی اصرار بر کاهش قیمت داشتند؛ این در حالی بود که بیشتر کارشناسان این هشدار را مطرح می‌کردند که پایین رفتن زیاد قیمت دلار موجب می‌شود حجم زیادی از ذخایر ارزی از دست برود؛ این اتفاقات در شرایطی رخ داد که بانک مرکزی از اواخر بهمن‌ماه توانسته بود با اجرای بسته ۳ بندی ارزی خود آرامش را به بازار ارز بازگرداند.

بسته ۳ بندی بانک مرکزی موجب شد که تقاضای احتیاطی تا حد زیادی از بازار کنار برود و همزمان روند افزایشی قیمت قطع شود.

با این حال نرخی که در بازار به تعادل رسید، مقبول واقع نشد تا «نرخ تکدر» دلار در کانال ۴ هزار و ۴۰۰ تومان جای آن را بگیرد. اقدامی که صف‌های ارزی را افزایش داد و همزمان آربیتراژ ارز موجب شد بخش زیادی از ذخایر ارزی هزینه شود.

اقدام جدید بانک مرکزی مبنی‌‌بر نزدیک کردن قیمت‌ها به نرخ بازار را می‌توان به فال‌نیک گرفت، ولی سیاست‌گذار در روزهای اخیر باید به‌شدت بازار را رصد کند تا نوسان‌گیران نتوانند با جوسازی پیرامون اتفاقات اخیر تغییرات قیمت دلار را بالا ببرند و با این تغییرات موج جدیدی را وارد بازار کنند. آنچه در شرایط فعلی بازار به آن نیاز دارد، ثبات است.