برج آزادی

تهران از گذشته با نماد زیبای برج آزادی شناخته می‌شده، عکس‌های افراد در کنار این برج در دوره های مختلف تاریخ نشان از این دارد که این برج از ابتدا جایگاه ویژه ای در بین مردم داشته است.

جایگاهی که حتی برج بلند میلاد با وجود همه اشکال مدرن ندارد. برج آزادی در سال ۱۳۴۹ خورشیدی توسط حسین امانت، معمار برجسته ایرانی به‌عنوان نماد ایران مدرن در میان یکی از میدان‌های غرب تهران به نام میدان آزادی کنونی طراحی و ساخته‌ شد.

میدان آزادی از بزرگ ترین میدان‌های تهران است که برج آزادی با ارتفاع چهل و هشت متر، به عنوان نماد تهران در آن قرار دارد. این میدان که قبل از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، میدان شهیاد نام داشت، به صورت بیضی ساخته شده است که در مرکز آن برج آزادی قرار گرفته است و در حاشیه آن دو مسیر اتومبیل رو که در بعضی قسمت ها به صورت دو طبقه ساخته شده است، قرار گرفته است.

در بنای برج آزادی و مسیرهای اطراف میدان نیز باغچه های چمن کاری شده به صورت شش ضلعی ساخته شده است. بنای برج در سال ۱۳۴۹ خورشیدی، توسط حسین امانت، معمار ایرانی ساخته شد. معماری برج، تلفیقی از معماری هخامنشی، معماری ساسانی و معماری اسلامی است.

در سال ۱۳۴۵ خورشیدی طرح یک نماد شناسایی ایران میان معماران ایرانی به مسابقه گذاشته شد و در پایان طرح مهندس معمار حسین امانت که در آن روزگار ۲۴ سال داشت و دانش‌آموخته دانشکده هنرهای زیبا بود برنده و بارأی ساخت برگزیده شد و عملیات ساخت برج در ۱۱ آبان سال ۱۳۴۸ آغاز شد و پس از ۲۸ ماه کار در ۲۴ دی‌ماه سال ۱۳۵۰ بانام برج شهیاد به بهره‌برداری رسید.

به گفته حسین امانت معمار برج، نقوشی که در میدان وجود دارد و باغچه‌ها و گل‌کاری‌ها را شکل می‌دهد، از طرح داخل گنبد شیخ لطف‌الله اصفهان الهام گرفته‌شده است. منتها هندسه دایره گنبد به بیضی تبدیل‌شده است. روابط لگاریتمی جالبی در هندسه و ابعاد گنبد مسجد شیخ لطف‌الله وجود دارد که دانش عمیق ریاضی معماران ایران در دوره‌های گذشته را نشان می‌دهد.

طرح آب‌نما و فواره هم ملهم از باغ‌های ایرانی است و همین‌طور شیب میدان با دقت به‌منظور خاصی طراحی‌شده است. حد ارتفاع برج آزادی ۴۵ متر است و چون نزدیک فرودگاه مهرآباد قرارگرفته نمی‌شد که بلندتر از این ساخته شود ولی معمار قصد داشته وقتی فردی به بنا نزدیک می‌شود ناخودآگاه سرش را به سمت بالا ببرد.

قوس اصلی میان برج، نمادی از طاق کسری مربوط به دوره پیش از اسلام و دوره ساسانی است و قوس بالایی آن‌هم یک قوس شکسته است. نقش‌های داخلی برج، تلفیقی از سنت و مدرنیسم است و به‌خصوص سقف طبقه دوم. در ورودی برج هر یک از لنگه‌های سنگی درب‌ها وزنی حدود ۳.۵ تن دارد. جنس درب‌ها از سنگ گرانیت است.

برج دو آسانسور دارد که از دیواره‌های برج بالا می‌روند، آسانسور اول دوطبقه را طی می‌کند و به سقف سیمانی می‌رسد و سپس از آسانسور دوم استفاده می‌شود، هیچ‌یک از سقف‌ها بسته نیستند و همه آن‌ها به فضای بالاتر راه پیدا می‌کنند.

مساحت زیربنای این میدان، حدود ۷۸ هزار مترمربع است و بنای آن به صورت دروازه ای به ارتفاع حدود ۴۵ متر ساخته شده است که پنج متر آن داخل زمین فرو رفته است و طاق آن از زمین، ۲۳ متر فاصله دارد و دارای هشت بخش مجزا است. عرض پایه این بنا ۶۶ متر است و ساختن آن ۳۰ ماه زمان برده است . در محوطه میدان ، ۶۵۰۰۰ مترمربع، به صورتی زیبا باغچه بندی و گل کاری شده است . در ساختمان آن ۲۵۰۰۰ قطعه سنگ به کار رفته و ۹۰۰ تن آهن مصرف شده است.

بر پایه نظرسنجی های انجام شده اکثریت شهروندان تهرانی برج آزادی را به عنوان نماد شهر تهران معرفی کرده اند. همچنین بر اساس همین نظرسنجی میدان آزادی، پس از موزه ها و کاخ ها، سومین جایی است که شهروندان تهرانی برای معرفی به بازدیدکنندگان خارجی دارای اولویت می دانند.

طرح این میدان از سال ۱۳۵۲ هجری شمسی تا سال ۱۳۵۷ بر اسکناس های دویست ریالی ایران چاپ و نشر می شد.

تحلیل هندسی تناسبات برج آزادی، آن را کوتاه و تنومند نشان می دهد. در واقع اگر برج آزادی بلندتر می بود و اگر سه دایره افقی با دایره های عمودی هم سان بودند، قطعا اوج گیری برج بیشتر القا می شد و دیگر همچون هیکلی بدون سر و گردن به نظر نمی رسید. اما به هرحال، ارتفاع ۴۵ متری برج که به دلیل نزدیکی به فرودگاه به طرح آقای امانت تحمیل شده بود، او را محدود می کرد.

بنابراین آنچه را که در ارتفاع نمی توانست به دست آورد، با گسترش افقی ستون ها و عظمت شکل های توخالی قسمت پایین جبران کرد. برج آزادی شامل موزه ، کتابخانه ، واحد سمعی و بصری ، سالن نمایشگاه ، سالن اجتماعات، سالن برگزاری کنسرت و کنفرانس است. مجموعه فرهنگی با ۵۰۰۰ مترمربع در بر گیرنده برج اصلی نیز هست.

کتابخانه مجموعه با مساحتی حدود ۲۷۱۵ مترمربع و بیش از ۵۰۰۰۰ جلد کتاب ، بسیار مجهز است و کتابخانه محققان و مولفان نیز، با مساحت ۲۴۳ مترمربع، مکانی است که از طریق ۳۰ دستگاه کامپیوتر به شبکه های اطلاع رسانی داخلی و خارجی متصل است.

برج آزادی از آن زمان تاکنون فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه کرده است و امروز بیش از هر زمان دیگری این بلند قامت تاریخ پایتخت نیازمند نگاه ویژه و ترمیم است. در همین راستا نعمت اله پایان، مدیریت مجموعه برج آزادی تهران در گفتگو با ایسنا درخصوص مشکلات این برج در حوزه مرمت گفت: در گذشته آب ریزشی در سطح برج وجود داشت که قرار بود با همکاری شهرداری تهران در سه فاز این مشکل به طور کامل مرتفع شود اما یک فاز آن با توجه به تغییر و تحولات در مدیریت شهری متوقف شد. با این حال مشکل خاصی در این بخش نداریم.

وی افزود: متأسفانه برای خود المان برج مشکلاتی مترتب است لذا نیاز به مرمت دارد؛ کاشی‌های فیروزه‌ای در سطح برج به واسطه اینکه در سال های گذشته با فشار زیاد آب شستشو شده اند آسیب دیده اند. سنگ های استفاده شده در برج سنگ های جوشقان اصفهان هستند و رگه های آهکی دارند لذا اجازه نداریم به این سنگ ها فشار زیاد وارد کنیم کار اشتباهی که در سال های گذشته به وسیله واترجت ها انجام شده، موجب بروز آسیب های جدی به سنگ های المان شده است.

وی ادامه داد: در حال حاضر مطالعات جامعی توسط دانشجویان شیمی دانشگاه تهران برای این مشکل انجام شده و ماده ای تولید کردیم که تست شد و طبقه چهارم برج نیز با همین ماده از داخل مرمت شد و سنگ ها به کیفیت روز اول برگشت لذا قصد داریم با همین ماده خود المان را شستشو و مرمت کنیم.

رییس مجموعه برج آزادی مشکل اصلی را در درزبندهای سنگهای سطح برج دانست و افزود: قبلا از ماده‌ای با کیفیت پایین در درزهای میان سنگ ها استفاده شده و در حال حاضر به سیمان بسیار سفتی تبدیل شده است، در حالی که این ماده وظیفه دارد وقتی در سنگ انقباض و انبساط رخ می دهد اجازه حرکت به سنگ دهد تا در آن ترک ایجاد نشود.

در اولویت برنامه سال آینده ما قرار گرفته که به همت مسئولین این ماده میان درز سنگ ها را خارج کنیم و "ماستیک" با کیفیت مناسب را جایگزین کنیم تا این مشکل مرتفع شود. حل این مشکل بی تردید همت مسئولین را می طلبد لذا لزوم حمایت شهرداری تهران و شورای شهر تهران را نیاز داریم و از مجموعه مدیریت شهری درخواست می کنیم در مرمت برج ما را یاری کنند.